Дзядзька Голад (1911)

Дзядзька Голад
Апавяданьне
Аўтар: Станіслаў Віткевіч
1911 год
Арыгінальная назва: Ojciec Nędza (1907)
Пераклад: Тэрэза Гардзялкоўская

Прапануем да спампаваньня!

№ 6

ВЫДАНЬНЕ „НАШАЕ ХАТЫ“

№ 6

Коштам Т. Г.

…„Сонцэ навукі скрозь хмары цёмные
Прагляне ясна над нашай ніваю
І будуць жыці дзеткі патомные
Добраю доляй — доляй шчасьліваю.“

С. ВІТКЕВІЧ.

ДЗЯДЗЬКА ГОЛАД

апаведаньне для дзяцей з рысункамі.

Перэлажыла Зязюля.

Цэна 2 кап.

ВІЛЬНЯ.

Глаўны склад: Георгіеўскі праспэкт, 4. кв. 10.
кантона „НАШАЕ ХАТЫ“.

1911.

Год выданьня VI.

Год выданьня VI

ПРЫЙМАЕЦЦА ПАДПІСКА

НА 1911 ГОД

на першую беларускую газэту з рысункамі

„НАША НІВА“

выходзіць двумя асобнымі выданьнямі — рускімі і лацінскімі літ.

«Наша Ніва» паставіла сабе мэту будзіць у беларусоў пачуцьцё чэлавека і грамадзяніна, голасна гаварыць аб яго патрэбах і правох.

«Наша Ніва» ўсе новые думскіе законы, каторые датыкаюць Беларусі, разбірае і ацэнівае жывымі прыкладамі з жыцьця Беларускаго краю.

«Наша Ніва» тлумачыць сваім чытачом усё, што робіцца на цэлым сьвеце і ў Расеі.

«Наша Ніва» друкуе практычные гутаркі аб гаспадарцы, тлумачыць, як нарыхтаваць розные культурные справы (коопэраціі, сельскіе банчкі, бібліотэкі і інш.).

«Наша Ніва» ў «Пачтовай Скрынцы» дае атказы на ўсе пытаньня, тлумачыць законы, паказывае добрые кніжкі.

«Наша Ніва» каштуе с перасылкай і дастаўкай да хаты на 1 год — 2 руб. 50 кап.; на поў года — 1 руб. 25 кап.; на 3 мес. — 65 кап., на 1 мес. — 25 кап. За граніцу на 1 год — 4 р., на ½ года — 2 р.

Гадавые падпішчыкі, каторые заплацяць грошы адразу за год атрымаюць дарма Календар „Нашае Нівы“ на 1911 год, а за прыплату 50 капеек Кароткую гісторыю Беларусі.

Рэдактар-Выдавец А. ЎЛАСОЎ.

Адрэс Рэдакцыі і Канторы: Вільня, Завальная № 7.

№ 6

ВЫДАНЬНЕ „НАШАЕ ХАТЫ“

№ 6

Коштам Т. Г.

…„Сонцэ навукі скрозь хмары цёмные
Прагляне ясна над нашай ніваю
І будуць жыці дзеткі патомные
Добраю доляй — доляй шчасьліваю.“

С. ВІТКЕВІЧ.

ДЗЯДЗЬКА ГОЛАД

апаведаньне для дзяцей з рысункамі.

Перэлажыла Зязюля.

Цэна 2 кап.

ВІЛЬНЯ.

Глаўны склад: Георгіеўскі праспэкт, 4. кв. 10.
кантона „НАШАЕ ХАТЫ“.

1911.

Вільня, друкарня М. Кухты, Татарская, д. № 20.

I.

ХАДЗІЎ раз па сьвеце Хрыстос з сьвятым Янам. Чуць днела, як пусьціліся яны ў дарогу, а тымчасам да захаду сонейка не сустрэцілі ешчэ ні хаты ні чэлавека. Па гэткай то ішлі пусташы, ды, ня еўшы і ня піўшы, ледзь валаклі свае падбітые ногі.

Змеркалося. Ўжо падзьмухіваў студзёны вецерок, і падаў дробны дожджык. Ураілі яны прылегчы пад першай стрэчнай пастушай будкай, каб хоць гэтак дня дачэкацца. Але-ж як знайсьці ў пацёмках тую будку? Наканец нейдзе бліснуў агонь, бытцым с крэсіва міргнула іскра к піпцы. Пацягнуліся на той агонь і шыбка наткнуліся на малую хацінку. Застукалі ў дзьверы; нешта заскрыпело ў нутры, і выйшоў насупроціў іх старэнькі дзядуля, сівы, а зусім нягеглы. Твар быў міласерны, а гаворка такая салодкая, што яны зразу павесялелі, як пачулі, што на прывітаньне пахваліў ён Бога.

Ну, добра, — увайшлі. Дзядуля так усьцешыўся, што давай ім рукі цалаваць дзякаваць, што яны на яго ўздумалі, што не мінулі яго ды вялікую ласку старому

Пацягнуліся на той агонь і шыбка наткнуліся на тую хаціну.

зрабілі, — ажно ад гэтаго ім неяк сорамна стало.

Той час дзед уздуў лучыну, каб відней было ў хаці, пасадзіў падарожных на куце, прынёс кусочэк сала, бульбін пяток і лыжку сыроквашы ў місачцы.

— Міленькіе мае, калі-ж вы добрые і ў гэткай пусташы да мяне зайшлі, дык не пагарджайце маей стравай. Чым хата багата, тым рада! Дзялюся апошнім, а чаго німа, — нехай Бог дасць!

Неўзабаве паелі — кожын па крышцэ, папілі вады з вядзёрка. Тады улажыў дзед ix на сваей пасьцелі. Падушэк не было, дзеля таго падкінуў пад галаву стары сеннічок, прыкрыў сермяжкай, а сам палажыўся на печы. З вялікай радасьці ніяк сон яго не ймаў: то Богу дзякаваў за гасьцей, то паглядываў на іх галавы, што сьвеціліся на сенніку.

Назаўтрае стаў дзед шукаць у клеці, каб чым закусіць гасьцям. Знайшоў жменьку аўсянай мукі і зварыў клёцак. Як толькі госьці ўсталі, паставіў перад імі міску ды дужа сароміўся, што не было нічога лепшаго. Але нічога ня зробіш: калі беда, дык беда!

Паелі, падзякавалі і марш у дарогу.

Толькі пераступілі парог, а сьвяты Ян і кажэ Езусу:

— Божэчка, трэба як-небудзь памагчы гэтаму бедаку, трэба яго ратаваць ад галоднай сьмерці!

— Праўду кажэш, — атказаў Хрыстос і спытаўся старыка: — Як цябе клічуць, дзядуля, скажы?

— Клічуць мяне Васіль, а пішуць Голад. Інакш ніхто і не кажэ, толькі Голад ды Голад; а калі ўжо дужа ганорна хочуць сказаць, дык кажуць Дзядзька Голад.

А Хрыстос яму:

— Ну, Голад, ты такі быў на нас ласкавы, што хочэм табе аддзякаваць. Кажы, чаго хочэш, чаго душа жадае?

— Ага, не такі я дурны, каб адразу хацець усяго. Бывало, як быў молад ды пакуль жыцьцё мне ня збрыдло, маліўся я Богу, дый то не шмат яму дакучаючы, і прасіў то таго, то сяго. Але як быў Голад, так і астаўся Голад. Болей цяпер ужо ніхто мяне не правядзе. Дзякую Богу за ўсё, — што ёсьць і чаго німа, але нічым яму цяпер не дакучаю.

Нахмурыўся Хрыстос, прымоўк, але спагадзя ізноў кажэ:

— Аднак, міленькі мой, скажы, a мо Бог і не пакіне ў бядзе.

— Сам акуратна ня ведаю, чаго папрасіць. Ну, хіба, што так: на дварэ у мяне пад сьцяной ёсьць яблынька і дужа пекные родзіць яна яблыкі, але толькі ў тым беда, што ніколі мальцы не дадуць ім пасьпець. Чуць каторае пачырванее на сонцы, тут дзеці ўжо хмарай і бягуць, на дрэва лезуць, галіны абламываюць, каменьнямі кідаюць, пакуль да апошняго не сабьюць, a мне ўжо і паспытаць німа што. Вось, каб Вы ў гэтым маглі мяне паратаваць, тады-б і годзі было. Я сам не завідую нікому, з ахвотай кожнаму даў-бы гэтых яблык, толькі мне злосна, што яны крадуць; — ну, і сам рад-бы быў калі укусіць…

— Добра, — атказаў Хрыстос, — цяпер будзе гэтак: калі хто узлезе на яблыньку, дык ужо ня злезе, пакуль сам не дазволіш.

— Родненькіе мае, дужа-ж Вам дзякую! З Богам ідзіце, а не забывайце мяне, як будзеце варочацца.

— З Богам! — І толькі іх бачыў.

Голад астаўся сам і думае: „Вось-жэ, узлезь цяпер каторы на дрэва, будзеш ведаць, які смак!“ І чэкае, калі яблыкі пасьпеюць.

II.

Прыйшоў верасень месяц; сонейко грэе, авёс ужо пасьпеў, людзі жнуць, косяць, а чырвоненькіе яблычкі, як маляваные, тырчаць паміж лісьцямі, — ажно вочы баляць, гледзючы на іх. Неяк раніцай зірк Голад у ваконца, аж тут крадзецца хлапец к яблыні с палкай. Той час спазнаў Голад, што гэта Грышка, Сымоноў унук, першы гультай ды гульняка у вёсцы. „Ну пачэкай“!

Той бух палкай у дрэва — міма!

Голаду і дух заняло, а прытаіўся за вакном, як кот на мышэй.

Бух другі раз: міма. Гоп тады на сук, а тут Голад на двор: тыц. Спужаўся малец, хочэ уцячы, аж глянь — прырос к дрэву і ні з мейсца!

— Ратуйце, людцы!

Рвецца паміж галінамі, як шпак у сілках, а яблынька ўсё трымае. Раздзёр штанікі і давай галасіць.

А Голад на той час:

— Гэтак? Будзеш ты яблыкі красьці старому? Не адпушчу да канца сьвету! — Будзеш ты пілнаваць гэтых яблыкоў і другіх навучаць, каб ня кралі! А што: раздзёр штанікі? Захацелося чужых яблыкоў, на-ж табе! Узлез то узлез, але папрабуй злезьці!

Крычыць малец… Прыбеглі і бабы і дзеці, — што тутака робіцца?

— А вось што! Яблыкі краў, а Хрыстос надзяліў мяне такім правам і гэткай сілай, што калі захачу, дык злодзей па век на суку будзе сідзець.

Ніхто веры не даваў. Прыбег і Сымон.

— Грышуля! — клічэ, — трасца на тваю галаву, чаго цябе чорт сюды панёс? Злезай!!

Грышка-б рад, галосіць, а злезьці ня можэ: ні туды, ні сюды.

Давай-жэ бабы маліць Голада, каб злітаваўся, каб хлапца адпусьціў, ды сталі бажыцца, што ніхто ўжо ніколі ня будзе чэпаць яблык.

— Ну, Бог с табой, злезай Грышка і бяжы ў хату, а не чэпай маіх яблык, бо як уплутаешся ешчэ раз ў галіны дрэва, то, да душы, не пушчу: здыхай тутака!!

Грышка рад, злез і цягу дамоў. Бабы і дзеці разыйшліся. Голад астаўся сам і задумаўся. Шкада яму было і Грышку і другіх дзяцей, але маўчыць. Чэкае, пакуль зусім не дасьпеюць яблыкі. Як сталі ўжо яны мягкіе, смашные, а вырасьлі як кулак, проста золата: адзін бок чырвоненькі, а другі жоўценькі, ды салодкіе, як мёд, — сабраў тады іх Голад і прынёс у хату. А пах ад іх такі пайшоў, што, ідучы па вуліцы, так і хацелася папрабаваць яблыка, — ажно слінка бегла. Жонкі і дзеці так і пагледалі на хату Голада.

А ён наклаў у кашолку гэтых пекных яблык і пайшоў па вёсцы. Раздае бабам, раздае дзецям, а перш-на-перш дае Грышцы; дае і жыдам і цыганам, што яго абступілі, — адным словам, дае ўсім, — шчыры быў старык.

Прыйшла другая восень, яблыкі зарадзілі, што Божэ мой! — а Голад усё Голадам: быў старцэм і астаўся старцэм. Толькі уцехі, што з яблыкоў! Сам з‘есьць і людзей надзеліць.

III.

Неяк аднэй восені крэпка занядужаў небарака. Пачало дзёрці ў грудзёх. Ляжыць сабе на пасьцелі, праз вакно любуецца яблычкамі, што як сьвечкі зіхацяць між лісьця, ды думае: „з’еўбы адно, каб смагу прагнаць, але ня здужаю ўзлезьці“.

Чуць так падумаў, аж чуе, як нехта закрутку пакруціў у дзьверох і адчыняе.

Толькі нешта паказалася, а Голад ужо і спазнаў… Сьмерць!

— Ужо…

— Бог с табой, кланяюсь…

— І я табе; а што скажэш?

— Шмат гукаць ня буду, але колькі слоў трэба сказаць. Ведаеш старык: ужо пара табе, — нажыўся досі на гэтым сьвеці, дык перэбірайся на той, пацікаўся, што тамака чуваць.

— Не надта то я цікаў таго сьвету. Мне і тутака добра, людзі паважаюць. Але грошы мяне не трымаюцца, дый Бог з імі. Я рад жыцьцю, цешуся ўсім сьветам, на людзей люблю глядзець, — адным словам, я здаволен, і весела мне і слабодна. Ня гоняць мяне адгэтуль!

— Ну, ну братка! Ці гоняць, ці ня гоняць, мой закон такі, што павінна я цябе к Богу прывясьці. Ён цябе ўжо чакае.

— Што ты дурыш! Ці то дзіва Богу душа грэшная, ці што? І старая ці-ж дзіва? Ня будзе па мне журыць, калі і сто гадоў будзе йшчэ чэкаць на мяне!

Разсердзілася Сьмерць.

— Што-ж ты, — кажэ — стары, будзеш са мной спрачацца?! Каралі мяне слухаюць, да двух ня лічаць, а ты, стары грыб, хочэш мной муштраваць!

— Во, разыйшлася! Папраўдзі, дык мне ўсё роўна, ці тутака жыць, ці там. Дзе буду, дык буду! А і там ня будзе маркотна, гэткіх шмат там ёсьць.

— А больш за ўсё то у чортавым горле! — сярдзіта дзёрлася Сьмерць.

— Я чорта не баюся! Не здарма то Сын Божы на крыжы за мяне памёр. Баб пужай чортам, а не мяне!

Бачыць Сьмерць, што языком дзеда не зваюе, дык пачала ласкай:

— Ведаеш, дзядзька, яб і сама дужа рада была пакінуць цябе, але што-ж зробіш, калі гэткая воля Божая.

— А, калі воля Божая, німа што рабіць. Пану — загадываць, слузе — спаўняць! Працівіцца ня буду. Сабяруся духам, толькі паслухай: там на дварэ ёсьць дужа сьпелые яблычкі; з‘еўбы я ахвотна адно, бо на тым сьвеці гэткіх не дадуць, але слаб, сам пайсьці не здалею; калі ласка, узлезь на яблыньку ды прынясі і мне і сабе.

— Добра, — кажэ Сьмерць — з ахвотай, хоць дужа мне некалі.

І пайшла шукаць дрэва. Чуць узлезла, а наш Голад, хоць слаб, падняў ногі, бяжыць ды крычыць:

— А, ты на дрэві! Ну, адпачывай цяпер, бо пэўна дужа замарылася, бегаючы па сьвеці ды косячы людзей. А што, пах прыемны?.. Га?!… Праклятая морда сабачая! Пасядзіш так да суднога дня. Дый ніхто цябе не паратуе, сьмертэчка ты паганая! Хіба натар‘юс па табе ўздыхаць пачне, як людзі перэстануць адпісываць. Я дык па табе не галошу! Ці бачыш, як там добра на суку? Прысядзь крыху, пакуль не затрубяць на апошні суд. Прысядзь, міленькая, хай-жэ і людзі адпачнуць ды пажывуць.

А Сьмерць рвецца, як мядзьведзь з жалеза, ды ўсё раве:

— Бог с табой, чэлавечэ! Не губі ты мяне! Мне-ж Бог прыказаў ісьці. Не перэшкаджай мне, не глумі! Даўно ўжо пара да працы!

— Каб ты с чым-небудзь добрым ішла, зара бы адпусьціў, — атказаў Голад. — Але ты толькі, як рысь, усё мяркуеш, каб хапіць за горла. Дзе ні пойдзеш, усюды сьлёзы, — сіроткі галосяць! Годзі, тутака астанешся!

— Ці ашалеў ты, старык?! З Богам пачынаеш сварку. Што-ж ты сабе уздумаў: дурным сваім розумам будзеш кіраваць сьветам? Ці ня ведаеш, што чаму быў пачатак, таму і канец павінен быць? Радзіўся, дык сьмерці не мінеш!

— Калі ўжо ўсяму канец бывае, дык і на цябе прыйшоў. Прыціхні, не шумі! Так ці гэтак, усё роўна не пушчу!

— Пусьці! Ня будзе мяне, прыйдзе другая. Для аднаго Дзядзькі Голада Бог сьвету не пераменіць. Глянь, сонейко на захадзе, а ты мяне трымаеш. Ад сьмерці не уцячэш! Яна табе празначэна, як кожнаму стварэньню і цэльнаму сьвету. Вось, толькі клапоту мне прыбавіш і бяды напытаеш… І Бога разсердзіш! Пускай!

— Не, — каже Голад. — Калі ўжо сьмерці не мінаваць, хай-жэ хоць крыху ешчэ пажыву. Абы толькі я цябе пусьціў, той час мяне паваліш. Лепей ужо пачэкаю, пакуль другую па мяне прышлюць.

Змоўкла Сьмерць, падумала, ды апасьля і кажэ:

— Дзядзька, ці чуеш, каб мы гэтак ды змовіліся?! Ты мяне пусьціш, а я цябе пакіну на сьвеці, пакуль не умару апошняго чэлавека. Пусьці.

Ня лёгка было Голада ашукаць.

— Як раз, — кажэ — ты-б мяне пакінула! Ня кожнаму чэлавеку можна даць веры, а ня тое, што табе, чортава душа! Дзе тады суда буду дахадзіць, як апынуся на тым сьвеці?

Раз‘ярылася Сьмерць:

— Што ты мне вярзьці будзеш! Як дэклярую, дык зраблю! Хоць Сьмерць супроціў Бога — парабак, але проці цябе — сіла! Ты не праціўся! А то, пакуль сонцэ зыйдзе, каб ты, грэшнік, не выцягнуўся на лаўцы!

Неяк страшна зрабілося Голаду, і думае сабе. „Што-ж мне с табой рабіць!..“

Тады за дзьверы торк ды кажэ:

— Ідзі ўжо!.. Людзей шмат!..

Сьмерць саскочыла і наўцекі, ажно пыл на дарозі закурыў. А Голад астаўся на

Сьмерць саскочыла і науцекі, ажно пыл на дарозі закурыў…

сьвеці і жыве да апошняго суда ды дзянёчка.

Беларускіе кніжкі

I. Да навучаньня.
*	Беларускі лемэнтар	цэна	6	кап.
*	Першае чытаньне, Цёткі	„	6	„
	Другое чытаньне, Коласа	„	25	„
	Karotki katechizm	„	5	„
II. Навуковые, даступные для ўсіх.
	Гутаркі аб небі і зямлі з рысункамі	цэна	15	кап.
*	Цукер, В. Тройцы	„	3	„
*	Гутаркі аб гаспадарцы	„	3	„
*	Як ратаваць уздутую жывёлу	„	3	„
*	Як бараніцца ад халеры	„	1	„
*	Як рабіць добрые рамовые вульлі	„	5	„
*	Зямельная справа у Новай Зэляндыі	„	3	„
*	Аб гаспадарцы на хутарох і шнурох	„	5	„
*	Кароткая гісторыя Беларусі	„	60	„
*	Беларусы і іх національнае адрадзэньне	„	5	„
*	Як ужываць штучны навоз	„	2	„
III. Повесьці і апаведаньня прозай.
	Дым, Конопніцкай	цэна	4	кап.
	Казкі	„	6	„
*	Гэдалі, Э. Оржэшко	„	6	„
*	Казка аб вадзе	„	3	„
	Архіп і Лявонка. Горкаго	„	8	„
	Дзядзька Голад, Віткевіча	„	2	„
IV. Вершы.
	Вязанка, Я. Лучыны	цэна	4	кап.
*	Тарас на Парнасе	„	5	„
	Дзед Завала, Ядвігіна Ш.	цэна	5	кап.
	Снапок, зборнік вершаў А. Паўловіча	„	15	„
	Адвечная песьня, абразок у XII зьявах Я. Купалы	„	20	„
	А хто там ідзе? Я. Купалы з нотамі	„	10	„
	Biełaruskije pieśni z notami. A. Hryniewič	„	30	„
	Беларускі песеньнік з нотамі	„	15	„
	Песьні жальбы, Якуба Коласа	„	30	„
	Huślar, zbornik wieršaŭ J. Kupały	„	50	„
	Кацярына, Т. Шэвчэнкі	„	10	„
	Жалейка. Зборнік вершаў Я. Купалы	„	50	„
	Pan Tadeuš, A. Mickiewiča, pierekł. Marcinkiewiča	„	25	„
	Hapon, apowieść Marcinkiewiča	„	15	„
	Wiečarnicy, apowieści Marcinkiewiča	„	15	„
	Šceroŭskije dażynki, Kupałła. Marcinkiewiča	„	20	„
	Dudka biełaruskaja. M. Buračka	„	25	„
	Smyk biełaruski. S. Reŭki	„	20	„
Беларускіе тэатральные творы.
	Модны шляхцюк, камэдыя у I дзеи Каганца		25	кап.
	У зімовы вечэр. Абраз Э. Оржешко у I дзеі	„	35	„
*	Пашыліся у дурні. Жарцік Крапіўніцкаго у 3 дзеях	„	35	„
*	Сватаньне. Жарцік Чэхова	„	25	„
*	Міхалка. Камэдыя у I дзеі	„	35	„
*	Па рэвізіі. Абраз у I дзеі Крапіўніцкаго	„	35	„
	„Наша Ніва» за гады:	„	35	„
*	1906		50	„
*	1908	2 р.	—	„
*	1909	2 „	—	„
*	1910	2 „	—	„
	Беларускіе календары за 1910 — 1911 г.		15	„