Biełaruski Kalendar Swajak na 1919 hod/Biełaruś pad Rasiejaj
| ← Naša staraja sława | Biełaruś pad Rasiejaj Навукова-папулярны артыкул Аўтар: Вацлаў Ластоўскі 1918 год |
Našy cennaści → |
| Іншыя публікацыі гэтага твора: Беларусь пад Расеяй. |
Прапануем да спампаваньня!
Biełaruś pad Rasiejaj.
Biełarus adychodziła pad Rasieju čatyrma nawarotami: ů 1772, u 1793, u 1795 i ů 1807 h.h.
Peršym nawarotam, u 1772 hadu, da Rasiei adyjšli wojewodztwy: Mscisłaŭskaje i Mahileŭskaje, čaść Połackaho (pa Dźwinu) i čaść Minskaho. Hranica pajšła rakoj Dźwinoj, Drućciu i da Dniepra. Z hetych ziamiel caryca Kaciaryna II utwaryła asobnaje „Biełaruskaje hienerał-hubernatarstwo“, a dla kirawańnia duchoŭnymi sprawami Biełaruskaje katalickaje biskupstwo i Biełaruskaje prawasłaŭnaje biskupstwo ů Mahilewi.
Druhim nawarotam, u 1793 hadu da Rasiei adyjšła rešta Minščyny i ůschodniaja čaść Wilenščyny.
U 1795 hadu dobrawolnaj umowaj, spisanaj na sejmie u Hrodni, da Rasiei adyjšła rešta Wilenščyny i čaść Hrodzienščyny. U umowie tej, patpisanaj carycaj Kaciarynaj II, caryca abiecałasia za siabie i za swaich patomkaŭ ząchawać u cełaści ůsie prawy i prywilei žycharoů hetaj čaści Biełarusi, nie čepać spraŭ wiery, mowy i abyčajoŭ.
U kancy, čaćwiortym nawarotam, u 1807 hadu adyjšła da Rasiei rešta Biełarusi: zachodni kutok Hrodzienščyny, daůniej zwany Padlašski kraj. Padlašski znače: pahraničny z Lachami (Palakami).
Trapiła Biełaruś pad Rasieju, paśla biezmała 200-letniaho sumiesnaho pažyćcia s palakami, da katorych, za doŭhije 200 hadoŭ adyjšła biezmała ŭsia naša šlachta, dyk biełarusy trapili pad Rasieju tolki jak stan sielanski. Rasiejskaje prawicielstwo, majučy adrazu na meci pieretwaryć bielarusaů u maskoŭcaŭ, starałosia nie dać našamu narodu prawa razwiwacca ŭ swajej rodnaj mowie, a z druhoha boku kirawałosia nakinuć nam maskoůskuju hramatu i mowu.
Raniej niekatoryje unijackije i prawasłaŭnyje duchoŭnyje knihi drukawalisia mowaj wielmi blizkaj da žywoj biełaruskaj mowy. Kali Biełaruś trapiła pad Rasieju, drukawańnie hetkich knižak było zabaronieno, staryje takije knižki pazabirany s carkwiej i zastupleny maskoŭska-sławianskimi.
Bačučy, što biełarusy majuć asobnuju swaju unijackuju wieru, i nie tak lohka zliwajucca z maskoŭcami, rasiejskaje prawicielstwo stało cisnuć unijatoŭ: adbirało cerkwy, manastyry, siłaj nawaračwało unijatoŭ na prawasłaůje. U kancy ŭzhadawało s-pamiž unijackich duchoŭnikaŭ zdradnika swajho narodu i wiery, niejkaho Siemašku, wysunuło jaho na biskupski urad i pry jaho pomačy skasawało saŭsim unijackuju wieru ŭ 1839 hadu. U carskim prykazie Mikałaja I-ho hawaryłosia, što unijatam „pazwoleno“ pierechadzić u prawasłaŭje, a ŭ toj samy čas pa ŭsiej našaj ziamli razjezdžali at parochii da parochii kazackije sotni i, dzie dabrawolna nie chacieli pryjmać prawasłaůja, tam pry pomačy rozah i nahajak chryścili sielan. Usie unijackije cerkwy i majetnaści byli zabrany na prawasłaŭje. Apornych duchoŭnikaŭ unijackich i, bolej ćwiordych, sielan ssyłali ŭ Sibir i nawat na katarhu.
U tym že 1839 hadu było zabaronieno drukawać jakije-by to ni było knihi pa biełarusku. Narodu našamu rasiejskaje prawicielstwo skazało, što jon ničym nia roznicca ad maskaloů, i ŭsiudy prawodziło hetu swaju dumku: i praz cerkwu, i praz škołu, i kali naša maładziež adbywała wajennuju pawinnaść.
Mnoha pryjšłosia usiaho ŭsiakaho wyciarpieć narodu našamu ŭ časie henaho lichalećcia. Tym bolej, što kirujučysia chutčej abmaskowić biełarusoŭ, rasiejskaje prawicielstwo starałosia jak možna bolej abiesprawić narod naš. Jano razumieło, što čeławiek świetły i bahaty nie tak lohka paddajecca hwaltu, jak čeławiek biespraŭny i ciomny. Woś z hetaj metaj, kab abiesprawić da rešty i prad tym biespraŭny naš narod, caryca Kaciaryna napierš uzmacawała ŭ nas pryhonnuju niawolu: zabaronieno było pierechadzić sielanam ad adnaho da druhoha pana pa swajej woli, pazwoleno było panom addawać swaich sielan u arendu na fabryki i padradčykam, pazwoleno było panom, swaim sudom, ssyłać sielan u Sibir i zdawać u saldaty.
Dwa polskije paŭstańnia 1833 i 1861 hodu zachopliwali i našu Biełaruś, i choć narod biełaruski ů cełym nie naležaŭ da ich, ale kary za paŭstańnia sypalisia na ŭwieś naš kraj i narod.
U 1861 hadu carskim manifestam, cara Aleksandra II, była skasawana ŭ nas panščyna. U kancy narod naš wyzwoliŭsia s ciažkoj pryhonnaj niawoli, ale nacionalnych prawoŭ biełarusam Rasieja nie dała. Naadwarot, abrusieńnie ješče bolej było uzmacawano.
Hetak ciahnułosia da 1905 hadu. U 1905 hadu rewolucyjny ruch damohsia ad prawicielstwa manifestu, abiecajučaho krychu woli hramadzianam usiej Rasiei. U tym liku i my biełarusy dabyli sabie prawo drukawać knižki ů swajej mowie i hawaryć u našych hazetach ab swaich patrebach i žadańniach.
Ale i 1905 hod nie pryniós nam prawoŭ hramadzianskich. Škoł biełaruskich nie pazwoleno było atkrywać; — rasiejskaje prawicieistwo ŭ sud, cerkwu i kaścioł nie dapuščało biełaruskaj mowy. U Hasudarstwienuju Dumu biełarusam nielha było pasyłać swaich deputatoŭ: zakon ab wybarach dzialiŭ bielarusoŭ na katalikoŭ i prawasłaŭnych i adnych dałučaŭ da palakoŭ, a druhich da rasiejcaŭ.
Naahuł, ad 1863 hodu prawicielstwo starałosia dzialić naš narod na dwoje: na katalikoŭ i prawasłaŭnych, jak bytcym heto byŭ nie adzin sucelny narod, a dwa roznyje narody.
Hetak stohadowaje naše žyćcio ŭ Rasiei nie dało nam z nacionalnaho boku nijakich karyściej, adno ucisk i abmaskoŭleńnie.