|
Трох сыноў чараўнік на сьвет белы выводзіў,
Трох сыноў, што хаваў у заперці;
Шэпты-чары тварыў ён над імі на ўсходзе,—
Як жыць лепей, як лепей памерці,
Тры паказываў ім ён на сьвеце дарогі,
Тры пуціны іх долі-нядолі,
І даваў-насылаў ён сынам асьцярогі:
Што чэкае у чыстым іх полі.
А як пойдзе хто першай,—ён кажэ ім гэтак,—
Што на ўсход шляхам чорным кладзецца,—
Напаткае чужацкі крывавы палетак,
І ў крывавай скупаецца рэчцэ.
Той шлях першы і першая рэчка атрутай
Споюць так і за хатай, і ў хаце,—
На другіх будзе строіці петлі і путы
І сам гэтые путы цягаці.
А як пойдзе другім хто гасьцінцам-дарогай,
Што на захад кладзецца вужакай,—
Свой палетак любіць стане горэй чужога,
Прыпадзе к чужой рэчцэ, як пьяўка.
Той другі шлях і рэчка другая загладай
Атуманюць душу, зальюць вочы;
Будзе сонца шукаці сабе, як прынады,—
Даць, знашоўшы, другім не захочэ.
А як пойдзе хто трэцяй сьцяжынай-пуцінай,
Што сваей не мінае граніцы,
Будзе чэзнуць і вянуць націнай, паўцінай,
Сьмягнуць будзе над роднай крыніцай.
Той шлях трэці і трэцяя рэчка сьляпою
Ласкай-крыўдай апутаюць грудзі…
Ён насыпе пешчаны узгор нада мною,
І таптаці узгор гэты будзе.
Так сказаў чараўнік, і казаў доўга жыці—
Спадкі—цень свой на памяць аставіў…
А сыны сталі праўдзе-непраўдзе служыці,
У сваей кожны долі і славе.
Спадабалася першаму першая сьцежка,
А другая—другому сыночку,
Ўзяўся трэці на трэцяй, як грыб-сыравежка,
Спатыкаці, праводзіці ночку.
Дні за днямі, гады за гадамі плятуцца…
Ўжо збываюцца бацькавы словы:
Ад рукі сына першага вісельні гнуцца,
Ў зямлю йдуць маладые галовы.
Захапіў яго похмур лядачны, крывавы,
Жэлезянымі клешчамі сьціснуў;
Дзе ня ступе—згібаюцца краскі і травы,
І пракляцьце шуміць безкарысна.
Ён і рад, і не рад, а пуцьця меней што-дзень
На тэй выбранай сьцежцэ, і ные;
Ўжо адны ў вочы кідаюць—здраднік, звыродзень,
На пагібель, на звод шлюць другіе.
Не сыходзе са шляху свайго і другі сын—
Чуць ня йдзе сьледам першаго брата:
Ўжо на згубу з зямлёю і с хатай запісан,
І ўсё-ж долі завідуе ката.
Заседаць, панаваць на хватаным багацьці
Не кідае за дзьверы надзеі,
Хоць мінула даўно яго сьвята па сьвяце,
Хоць пасад свой на выдмах разьвеіў.
Загубіў сваю скуру, чужая-ж ня цешэ
Абадранай душы ў павуціне;
Проць сваіх, проць чужых крывадушэ і грэшэ,
І так вязьне, як камень у ціне.
Трэці, смоўжам прыліпшы да трэцяй пуціны,
Чэзьне чэрвем на службе ў напасьці:
Уздыхае, чэкае збаўленьчай дзяніны,
Не дае, што не мае, раскрасьці.
С кволых ніў палыны быццам зводзе, ня зводзе,
Часам косьці зачэпе нарогам;
Дома дрэме, сьцікаецца стульна, як злодзей;
Бье падданьчы паклон за парогам.
А сваяк і чужак строіць петлі і сеці,
Аплетае ўсё віднае ночай,
Зварухнуцца ня сьмее ў заплесьнеўшай клеці,
На браточкаў зубамі скрыгочэ.
Так расьце недавольства ў сыноў чарадзея —
Ў іх саміх і на іх, на ўсім сьвеце;
С ходу-выхаду выйці адна ў іх надзея:
Каб саміх адалеці і сьвет адалеці.
Ні далёка, ні блізка, ні ў полі, ні ў лесе
Важны ўзносіўся хорам-сталіца,
Чэрнабожнік над ім непрагляды завесіў,
Каб нялёгка было прыступіцца.
Стуль выходзілі ветры і шум падымалі,
Туды з неба валіліся зоры,
Там адны уставалі, другіе дрэмалі,
Сьмерць, жыцьцё свае мелі запоры.
З зор сатканы былі недасяжные сьцены,
Росы ў нізе ірдзелі яскрава,
А на вышках, як сон на зямлі, пераменны
Залаты месяц радасна плаваў.
Залацісты пасад красаваўся ў сталіцы,
Зіхацела ў ім кожна часьціна,—
На пасадзе сядзела, сьвет-ночка—царыца…
Звалі тые і сіе Судзьбінай.
Векавечна ў руцэ аднэй сонцэ трымала,
Пяруны у другой руцэ мела:
Іншы раз ціхім сонцэм зямлю абнімала,
Іншы раз пярунамі шумела.
Патрэсала пасады, скідала кароны;
Тым, другім была каменем-хлебам,
Выдавала народам старые законы,
Кіравала зямлёю і небам.
Не адзін аб ёй ведаў і разам ня ведаў,
Чуў, ня чуў аб ёй, бачыў, не бачыў,
Кожны толькі яе патпільновываў сьледу,
Плакаў, выў, як было што іначэй.
Весьці толькі ішлі, як туманы, і вялі
Ў самасейным паходзе сталецій,
Што пранікнуць яна можэ ў тайные далі
І аткрыць сьветы новые ў сьвеце.
Гэткай паней ясьнела у хораме зорным
Царэўладнай і разам неўладнай;
Белым шляхам адных, а другіх шляхам чорным
К царству, к рабству вела безпраглядна.
Тры браты, што пуці чараўнік тры адмерыў,
Захацелі знаць, хто ім што зрэпіў,—
Захацелі ў Судзьбіны даведацца меры,
Як жыць лепей, памерці як лепей.
Трох братоў, сваей кожны дарогай-пуцінай
Наблудзіўшыся, выхад спаткалі:
Ім саветы далі на заўсёды ў Судьзбіны,
Як трымацца саветаў, сказалі.
Першы брат ад яе меў наказ незабыты:
— Не здарма быць хацеў царам ночы,
І сваіх, і чужых расьпінаў на крыжы ты;
Крыудай праўдзе сьмеяўся у вочы.
Бачыш зоры і сонцэ вясёлае бачыш?
З імі рвіся ўсім сэрцэм зраўняцца,
А як сьлед свой зарнічным сьвятлом абазначыш,—
За табой кінуць зморы ганяцца.
Хочэш цішы прытульнай і ласкі патольнай,
Збудаваць Божы быт на пакутах,—
Дай другім волю ў волю, і сам будзеш вольны,
Не дасі—с сьвету сойдзеш у путах.
Брат другі яе выслухаў мудрые рэчы:
— Не туды цэлы век пёрся з дуру;
На быдлячы меняў воблік свой челавечы,
Каб напяці гладзейшую скуру.
Хто пакінуў свой дом на пасьмешышчэ нетрам,
Дом чужы таму будзе вастрогам;
Хто паклоны біць стаў з боку злыбедным ветрам,
Свой пасад таму стане бярлогам.
Вызнай, кім цябе бацька на сьвеце пакінуў,—
Станься тым, ды йдзі к меньшаму брату…
Не прыслужнем будзь ласцэ прыблуднаго сына,
Будзь пракляцьцем яму—свайму кату.
Трэці брат ад Судзьбіны наказ пераслухаў:
— Сну-траве ты занадта даў веры,
І ў сябе шанаваць чэлавечага духа
Не сумеў навучыць брата-зьвера.
Ўспомні, выклічы родные ўсе загаворы
І зводзь імі прыблудаў заломы,
Што ляглі на твае крывасейна разоры,
Што стрэчаеш за домам і дома.
Схову новую строй, больш твае скуль прыпасы-б
Не валок зводны зьмей і начніцы;
Разбудзі сам сябе і той бацькавы насып,
Што пагане нага чужаніцы.
Дні за днямі, гады за гадамі йдуць важна,
Йдуць суважна за зьменамі зьмены,
Перамены ў сябе засевае брат кажны,
Шчасьцю ўзносюць свайму новы сьцены.
Асьвяціў сваё чорнае першы сумленне
Прагавіцьцем быць сонцу раўнёю,
Ў путах стужу трымаць, меці жараў насенне,
Тлець, палаць над людзьмі, над сабою.
Як сам цар-Грамавік, чуе ў жылах пажары,
Сонцы-б новые сеяў па небе,
Абярнуў-бы сялібные ў пламя абшары,
І сьвет цэлы спаліў-бы ў патрэбе.
Гэткіх думаў сягнуць недасягнутых чынаў…
Аж сябе сам сабою распражыў:
Сонцэ сэрцэ яго растапіла, як льдзіну,
А душу спапяліла на сажу.
Брат другі шоў на нетры сьляпые аблавай,
Воблік крадзены кідаў загубам,
Акрыляў сам самога асілкавай славай,
Паўставаў проць хватанаго клубам.
Як двурог-маладзік, маладзеў серад зломаў,
Вызіраў непакорай, пакорай,
На мінуўшым мінуўшые ўзводзіў харомы,
Патпіраў кастылямі патпоры.
Прыпадаў к мёртвым краскам грудзьмі і душою,
Сагрэваў сэрцэм лозы і шышкі,
Выцвітаў, аж і стаў—чым быў—чорнай землёю,—
Зьвесьць ня зьвёў недахваткі і лішкі.
Трэці брат загаворы здымаў с папялішча,
Знаць даваў моц іх сьпячым народам;
На вялікае новых прыпеваў ігрышчэ
Выступаў-атступаў чараводам.
Зводам браў-сунімаў крыўдадзейнаго зьмея,
Трос заломам, як сівер мятліцай;
Сховы новые ўзносіў паміж сухавеяў
І пускаў к ім старые крыніцы,
Гнаў крыніцы, піў з іх і у іх затапіўся…
На былом даў былому ўзрастаці:
Склеп нямы, дзе лежаў чараўнік адчыніўся,—
Сьвет нанова стаў новых чэкаці.
Уставаў чараўнік, што сыноў трох выводзіў
І паказываў тры ім дарогі:
Віцца ў захадзе стаў, віўся ў чорным усходзе;
Стаў сачыць скрось глухіе парогі.
Ў фалях мутных шукае, к каму дзе патсесьці,
Нагавормі сваімі абвеіць;
Трох сыноў ён шукае, што ў чэсьці, ня ў чэсьці
На яго мейсцы пошусьці сеюць.
Азірае сыноўніе спадкі ў пустошы,
Ў быт глядзіць ад канца да пачатку;
Засыпае, ўстае на атцвіўшай пакошы,
Аджыўляецца ласкай прыпадку.
Барадой яго пошум, як лесам, калышэ,
Хмары звонам кладуцца на плечы,
Грамавік на грудзях яго гібелі пішэ,
Ведзьмы шэпчуць салодкіе рэчы.
Ён ідзе… Сям і там набіваецца ў госьці,
Упіваецца ў сэрцы нямые,
І сьцібрае на путы струхлеўшые косьці,
І пляцёнкі з асьлепленых шые.
За сабою валочэ патухшые душы,
Разбаўляе дрыгву імі ў пушчы;
Кроўю цёплай сьцюдзёные вогнішчы тушэ,
Сэрцы лёдам аблітые лушчэ.
І свае, і чужые выцягвае звадай
Жылы белые чорным патрэбам,
Каб заместа усіх і ўсяго ў сьветагляду
Быць усім—і зямлёю, і небам.
Каб спустошыць, абнетрыць трупьём чэлавека,
Даць папас на магільным папасе,
І так хэўраю будучых, быўшых адвекаў
Расцвісьці, растапіцца ў безчасьсі.
Гэткай рдзее душой чараўнік сьлепаводнік,
Што сыноў навучаў трох калісьці,
А за ім сучэ сьледам, цянюючы, зводнік.
І гайдае зялёные лісьці.
Шапацяць тые лісьці заснуўшым палянам—
Чуе ночка глухая, немая:
Кожны край, што дачэсна завецца забраным,
Гэткіх казак забытых шмат знае.
|
Прапануем да спампаваньня!