адзначаюць: у 1910 г.―Р. Земкевіч[1], А. Луцкевіч[2] і В. Ластоўскі[3], у 1912 г.―ізноў А. Луцкевіч[4] і М. Янчук[5], а ў 1914 г.―М. Бабровіч[6]; асабліва пашырыўся гэты погляд у беларускай літаратуры савецкай і наогул у літаратуры першых гадоў рэволюцыі. Пашыранасьць погляду аб забароне беларускага друку ў беларускай літаратуры, што часткова запазычана і з польскіх крыніц, было прычынай таго, што гэты погляд трапіў у літаратуры расійскую і ўкраінскую.
Варта адзначыць, што ўсе шматлікія даныя адносна забароны беларускага друку маюць паміж сабой шмат рознагалосіцы; яны нават ня маюць аднае пэўнае даты; розныя асобы, ня маючы пад рукамі ніякіх пэўных дакументальных даных, дату забароны друку адносяць да розных гадоў; так, напр., адны забарону друку адносяць да XVІІІ ст., другія—да часоў скасаваньня вуніі, трэйція — да літаратурнай дзейнасьці В. Дуніна-Марцінкевіча, чацьвёртыя―да часоў дзейнасьці генерал-губернатара М. Мураўёва, пятыя―да 80-х гадоў мінулага стагодзьдзя, а шостыя, не вызначаючы даты, наагул кажуць аб забароне беларускага друкаванага слова.
Разгледзім даныя, якія прыводзяцца ў адносінах да тае ці іншае даты:
1. XVІІІ стагодзьдзе. „Меморыя прадстаўнікоў Беларусі“[7], якая была апрацована ў Лёзане В. Ластоўскім і ів. Луцкевічам[8] і падана ў 1916 г. на ІІІ швейцарскую конфэрэнцыю народаў забарону беларускага друку на абшары былой Расійскай імпэрыі адносіць аж да 1795 году, калі, пасьля далучэньня Беларусі да Расіі, на Беларусь нібы-то пашырыўся закон Пятра І, які ў 1720 г. быў выданы для Украіны[9]. У адносінах да Беларусі гэтым законам забаранялася "друкаваць у краёвай мові пісьма сьвятое і рэлігійныя кніжкі“. Далей у памянёнай меморыі чытаем: "мяйсцовыя ўласьці, тлумачачы па свойму і пашыраючы на Беларусь указ Пятра I, выдадзены ў 1720 годзе, не дазвалялі друкаваць ні воднай кніжкі ў роднай мове. Ад 1793-га да 1905-га году знаходзім толькі два выданьня беларускія, ― гэта два катэхізмы“.
- ↑ Земкевіч, Р. Д.-Марцінкевіч. „Наша Ніва“. Вільня, 1910. № 48, с. 730.
- ↑ Новина, А. (А. Луцкевіч) Бѣлоруссы, "Формы національнаго движенія въ современныхъ государствахъ. Ред. Кастелянскаго. Спб. 1910, стар. 387.
- ↑ Власт (Ластоўскі). Кароткая гісторыя Беларусі. Вільна, 1910, с. 91, 94.
- ↑ Новина А. (А. Луцкевіч). На дарозі да новага жыцьця. "Маладая Беларусь" Пецярбург, 1912; № 1, стар. 17.
- ↑ Янчукъ, Н. Нѣсколько словъ о новѣйшей бѣлорусской литературѣ. „Извѣстія Общества Славянской культуры", т. 1, кн. 1. Москва, 1912, стар. 91.
- ↑ Гмырак, Л. (М. Бабровіч). Беларускае нацыянальнае адраджэньне. „Вялікодная пісанка“, 1914, Вільня; стар. 15.
- ↑ "Вольная Беларусь", Менск, 1917, № 21.
- ↑ У артыкуле: 3. Ж. (3. Жылуновіч). Проф. Б. І. Эпімах-Шыпіла. ("Савецкая Беларусь", Менск, 1924, № 297) падана зусім няправільная вестка аб тым, што "Мэморыя" гэта нібы ўкладалася А. Луцкевічам і Б. Эпімах-Шыпілам.
- ↑ Адносна гэтага закону у
украінскай літаратуры знаходзім наступнае: "Вже
1720 р. видано було Петром указа дабы в Малой Россіи вновь никаких книг, кроме
церковных прежних изданій, не печатать, а и оные церковные старые книги―с такими
же церковными книгами исправливать, прежде печати, с теми великоросійскими печатьми,
дабы никакой розни и особого наречия в них не было". Одночасно з указом 21 липня
1721 р. звелено всі книги з украінських друкарень присилати в синодальну контору
"исправления ради и согласия з великороссийскими", до чого призначоно од синода
особливого "протектора типографий“. Політика Петрівська "Малую Россію к рукам прибрать", як заявив один із петрівських прибічників, продовжувалася що-раз то сильніше
і за Катерини поставила вже отверто мету - викорінити в місцевому населенні развратное мнение, по коему поставляють себя народом от здешнего (великоруського тоб-то)
совсем отличным". (С. Єфремов, Історія українського письменства, с. 120-122). Цытата
мной прыведзена паводле кнігі: М. Яворський. Україна в епоху капіталізму. в. І. Харків. 1924; стар. 177.
Тэндэнцыя з боку Маскоўшчыны выпраўляць мову стара-беларускіх рэлігійных кніжок у сэнсе збліжэньня з расійскай мовай атрымала яснае афармленьне яшчэ ў ХVІІ ст. (Гл. В. Ластоўскага, Гісторыя беларускай (крыўскай) кнігі. Коўна, 1926; стар. 499-500).
