Збор твораў (Купала, 1925—1932)/IV/Адвечная песьня
| ← Сон на кургане | Адвечная песьня Драматычная паэма Аўтар: Янка Купала 1928 год |
На папасе → |
| Іншыя публікацыі гэтага твора: Адвечная песьня. |
Прапануем да спампаваньня!
АДВЕЧНАЯ ПЕСЬНЯ
У XII ПРАЯВАХ
ПРАЯВЫ:
|
|
I ХРЭСЬБІНЫ Вясковая ўбогая хата. Моч. Усе сьпяць. У асінавых начоўках, аберчанае зрэбнымі пялёнкамі, ляжыць дзіцянё. Над імзьяўляюцца цені і пяюць
ЖЫЦЬЦЁ Ўсясільнай рукою тварэньня На ўласнасьць ваду і зямлю, Пад ўладай сваёй будзе меці, Ён будзе ўсіх чыста дужэй, І рэкі, і долы, і горы Там высуша, там правядзе, Лясы ён аберне на поле, Сьвятыні пад неба зірнуць, Так будзе ён царам прыроды, І будзе цар гэты навек ДОЛЯ Яму буду я напяваці Дзе шчасьця палае прасьвет, Ён, чуючы гэтыя песьні, І страшнай азьвецца кляцьбой, І стане ганяцца за мною Я, песьню прапеўшы, ўцяку І будзе так жыць і маліцца, Стварэньне жыцьця — чалавек, БЯДА Во! — тутка маё панаваньне! Вясна, лета, восень, зіма — Напрасна мяне будзе гнаці: І так ён зжывецца са мной, На плечы ўзвалю горб вялікі, Як ночай хай будзе па дню, — ГОЛАД і ХОЛАД разам Мы будзем хадзіць за ім парай, Душой і хацінай трасьці, Хай чуе і сілен і молад, І рыне ў магільны пясок ХОР Гэй, спраўма над ім тут хрысьціны Хай будзе ні мал, ні вялік, Дзіцянё заплакала; цені разьбягаюцца і нікнуць.
II НА СЛУЖБЕ Дворны папар, лагі. Недалёка лес. Дзень хмуры; слата. Пасецца скаціна; каля яе снуе маленькі пастушок. Апратка ў яго паабрываная. Босы. У зазябнутых руках трымае бяроставую трубу. З лесу дарогай паказваецца кабеціна — яго матка
ПАСТУШОК У сваёй хаце і пры матцы Кожны гоніць, папіхае, Ой ты доля пустасейна! Нясуць хлеба, ці да хлеба, Воўк, ваўчыха за гарою МАТКА падыходзячы Што ня весел так, сынулька Гавары-ж ты мне, мой мілы, Ці кусочак калі ласы Калі-ж прыдзе тое сьвятка ПАСТУШОК Як у служкі сходзяць леты — Запытайся гэтай хмары — Гэтай грушы сярод поля МАТКА Не хачу я іх пытаці, Калыхала, гадавала, ПАСТУШОК Ня плач, маці, і ня злуйся Вечарэе. Пастушок гоніць скаціну дамоў. Маці, пахліпваючы, ідзе ўсьлед за ім. III ВЯСЕЛЬЛЕ Хата ў маладога. Шмат народу. Стол повен гарэлкі і ўсялякай яды. За сталом сядзяць на лавах: сват, свацьця, маладыя, закосьнік, маршалак, дружкі і прыданыя; усе вясёлыя. Музыка, гульня
СВАТ Вось дзе, братцы, разгуляцца! Звоняць чаркі, трашчаць скваркі, Гасьцей поўна, усё роўна, Як належа, ў скрыпку рэжа Трыльля! трыльля! вось кадрыля, СВАЦЬЦЯ Вось забава! вось так слава Кругом шчыра, сала, сыраў — Дзеўкі з твары, як-бы ў жары, Не нарокам, бокам-скокам, МАЛАДЫ Хто вясёлы, хоць і ў горы, Да маладой. Ты, сястрыца, дось смуціцца, Кончым зараз гэты галас, МАЛАДАЯ Гуляй, мілы, колькі сілы! Чужа хатка, бацька, матка, ХОР Рэдкі сьмехі і папехі, Сват вылазіць з-за стала і сыпле лявоніху са свацьцяй; за ім малады з маладой і ўся дружына.
IV ВЯСНА Раніца. Вясковая хата; выгляд няпрытульны і ўбогі. Праз маленькае ваконца прабіваецца бледнаваты бляск. Цемнавата. Мужык сядзіць на палу, зьвесіўшы ногі, курыць люльку і глыбока нешта думае. Уваходзіць Вясна: на галаве ў яе з курасьлёпу і пралесак вянок, у руках разарваны ланцуг
ВЯСНА з рызыкай тоненькім голасам
Ну, як дуж, мужычок? Пратры вочы са сну, Ўжо прасохла ральля, Табе рэчкі бурляць, Ды і сонца, глядзі, МУЖЫК што хвіля ўздыхаючы.
Ўжо стаю, ўжо іду, Трохі нешта было, А пасьледні мяшок, І сам сеяць я рад, ВЯСНА Што мармочыш ты там? Асьмель трохі сябе, Браць ня прыдзецца шмат, МУЖЫК Міла рада твая, Знаю я магазын, ВЯСНА Бог з табой! — я іду Адыходзіць. Мужык злазіць з пала, бярэ з калка хамут і дугу, выходзіць з хаты. Сонца прыветліва заглянула ў ваконца.
V ЗА САХОЮ Поле. Неба яснае. У недалёкай зялёнай дуброве кукце зязюлька. Мужык арэ. Конік, малы і худы, штомінуту прыпыняецца. Над галавой аратага пяюць жаваранкі. Гасьцінцам прыбліжаецца падарожны
АРАТЫ ходзячы за сахой
Гэй-жа, баразною, Гэткае раздольле Зерня ў полі зложым. Пройдуць гэтта людзі, Гэй-жа, баразною, ПАДАРОЖНЫ падбліжаючыся Гэтак з песьняй, гэтак, Ці дождж залівае, Ня пытаў араты Гэтак з песьняй, гэтак, АРАТЫ як-бы сам да сябе
Тупы штось нарогі, Ліха чуць старое — Гэй, спачыньма, косю! ПАДАРОЖНЫ мінаючы аратага, кланяецца
Памажы вам, божа, Знаць жывеш шчасьліва, Ідзе далей.
АРАТЫ Ён ідзе і плача, Выпрагае каня; жонка ў спарышох прыносіць полудзень.
VI ЛЕТА Поле. У далі кругом чарнеюцца лясы. На ўзьмежку пад дзікай грушай сядзіць, задумаўшыся, Мужык; напроці яго Вясна, далей гасьцінец і двор, акружаны прысадамі і садамі. Налева залітая паводкай сенажаць; направа абсеяныя шнуры: ярыну ўсю пакрывае сьвірэпка, жыта напал з гірсой і званцом пагерсана градамі. З усходу на небе падымаецца хмара — чуваць гром. К Мужыку падыходзіць Лета, трымаючы ў аднэй руцэ серп, а ў другой касу
ЛЕТА Што задумаўся так, Мужычок? Званцом шастае ўжо сенажаць. Час такі: ад зары да зары… Што прыпомняць і дзеткі твае, Бяры-ж, на! што табе я даю; МУЖЫК водзячы блуднымі вачыма
Што? куды ты мне кажаш ісьці, Свой лажок я падчысьціў вясной; Еў, ня еў, ці адзет, не адзет, Ня ўзьнімаецца к працы рука: ЛЕТА І ня стыдна-ж табе век вяком, Нараканьнем ня зможаш бяды, Вось, як ведаеш, я ў цябе госьць, МУЖЫК Двор я знаю даўно, ой даўно! Вынімала мне паншчына дух, ЛЕТА І паехаў-жа, братка ты мой… Кідае касу і серп Мужыку пад ногі і адыходзіць, Мужык вострыць касу, прабуе на ўзьмежку і, мінаючы вёску, ідзе ў двор. Бура пачынаецца на добрае; бліскае маланка; штораз мацней грыміць гром. Б‘е пярун. Пасыпаўся дождж з градам.
VII КАСЬБА І ЖНІВО Сенажаць і поле, што каля грушы. Гарачыня стаіць нязносная. Мужык расхрыстаўшыся косіць. Жонка ў аднэй кашулі жне; пры ёй на козлах, абвешаных пасьцілкай, вісіць у начоўках дзіцянё; двое меншых поўзае ўсьлед за маткай.
МУЖЫК абціраючы пот рукавом
Эх, труды, труды І калі-ж з табой Век зьвініш, сьвішчаш, Там гудзе. віхор, Эх, труды, труды ЖОНКА абкручваючы нагу, параненую аржоньнем
Не палі агнём Трудна сьпіну гнуць Дабрыцом-сьцяной Ўсюды бог гасьціў МУЖЫК Ўжо каса мая Пакляпаць пайду Ды ў ход зноў пушчу ЖОНКА выцягваючы стрэмку з пальца
Дзіцянё ў казлох Пагляджу, пайду, Ох, каб так шнурок Ўжо за пашу ў двор МУЖЫК і ЖОНКА разам І жыцьцё-ж, жыцьцё Ці ня лепей ты, Мужык садзіцца кляпаць касу, а жонка ідзе к казлом і корміць грудзёй дзіцянё.
VIII ВОСЕНЬ Досьвітак. Ток. Бледная курыwца на сьцяне газоўка. Мужык малоціць. Цэп гудзе. Яму, глуха заводзячы, падцінае вецер. Дзьверы адчыняюцца, уваходзіць Восень. У ваднэй руцэ трымае пук усялякіх павялых зёлак, у другой пусты мех
ВОСЕНЬ Я усюды хадзіла, І к табе во зайшлася Вясна, Лета блудзілі Цябе з краю да краю Дык як з кормам? як жыта? МУЖЫК Восень, ясная пані, Няма штосьці ўмалоту, З копку яркі, ячменю, Пры стале-ж сядзе спорна ВОСЕНЬ Праўду вашэць гамоне: Вось і сёлета трэба Пудзік хлеба з мякінай, МУЖЫК Ну і рада, ой рада! На насеньне, на страву ВОСЕНЬ Як гляджу, ўсё находжу Выходзіць. На дварэ вецер вые штораз мацней. Каплі сьцюдзёнага дажджу шлёпаюць аб гнілыя сьцены. Мужык набірае ў рэзьгіны вязку саломы — і ідзе даваць скаціне. Дзьверы са скрыпам зачыняюцца.
IX СЬВЯТА Хата што і вясной. На стале ляжыць стус грачаных бліноў. На палку ляжаць двое хворых дзяцей: другія босыя і ў адных кашулёнках поўзаюць каля маткі па хаце. На печы крэкча бацька стары. Мужык сядзіць на лаве і пад нос мармоча
МУЖЫК Ну, ламака, ну, хамула! Пёкся, пёкся вясну, лета, Трохі жонка хваравіта, Юрку варта-бы да школы, Насьці трэба чаравікі, ЖОНКА Што ты там бурчыш пад нос? „Пагуляці… да карчомкі…“ Трэба новае карыта, Не табе спачыць, хамуле, СТАРАСТА ўваходзіць трохі падпіўшы з нейкай сьмешнай важнасьцю і строгасьцю
Вось і трапіў к вам нарэшше… Трэба чыншу, трэба „пені“ — Дык спраўляйся-ж і то лоўка! МАГАЗЫНЬНІК уваходзіць таксама п‘янаваты
Пахвалёны вам, суседзе! Аўса бочку, чвэрць ячменю, МУЖЫК Ну і што? і больш нічога?.. А ні сэрца, а ні бога… Хватае за шапку і ўцякае са сваёй хаты. Жонка ўцірае хосткай сьлёзы. Стараста і магазыньнік высоўваюцца на двор.
X ЗІМА Лес. У нізе на дрэвах вісіць кругом шэрань. Мужык у палатаным кажуху, ў лямцовай шапцы стаіць па калені ў сьнезе і сячэ таўстую хвойку. Здаля прыбліжаецца Зіма. У яе: у ваднэй руцэ кавадла і молат, у другой жмут жалезных путаў. Як і дзе, молат ўдарае аб кавадла, а ланцугі бразгаюць
ЗІМА Як жыў, як жыў, як маешся? Кандалікамі звонячы, Над цэлай, над старонкаю Гуляю я з марозамі, Кінь выгляд акалелага, МУЖЫК Ой Зімка, пані ясная! Я з сілаю разлучаны: Рукою чуць пакратаю; Сям‘я мая галодная, ЗІМА Ня дам ніколі веры я Каму-ж тут хвойкі валяцца Ці-ж хата з хвойкі зваленай МУЖЫК Тады ў краі далёкія, Гасьцінцамі, дарогамі ЗІМА Табе жыцьцё, знаць, сьцелецца Адыходзіць. Пачынаецца мяцеліца. Цямнее. Хвойка падсечаная з трэскам і грукам валіцца і забівае Мужыка. Стада згаладалых ваўкоў прыбліжаецца к нябожчыку. Лес стогне.
XI ХАЎТУРЫ Хата. Насупроць дзьвярэй у белай дамавіне ляжыць Мужык. Сталяр раскідае палок, бярэ дошкі з яго і робіць века к дамавіне. За сталом суседзі пяюць па нябожчыку. Жонка галосіць і прыгаварвае. Дзеці хліпочуць. Стары бацька, крэкчучы, злазіць з печы. Мяцеліца шуміць. У коміне жаласьліва вые вецер
ЖОНКА А мой ты сакалочак! Бяз часу сьмерць-магіла Сіроткі ўсе малыя, Як жыў, як ты сьвет бачыў; Нашто на сьвет раджацца, БАЦЬКА уціраючы няўзнак сьлёзы
Дзяржыць бяда старога, Ня месца мне у хаце: Вазьму я хіба ўнука, Зьбірай, стары, хатомкі, Выцягвае з-за печы лахманы і атопкі
СТАЛЯР кончыўшы века да труны
Як згаварыці слова, Падходзь чужы і хатні Ня кепскім быў суседам: МЕНШЫ СЫН цалуючы нябожчыка руку — да маткі
Чаму, скажы, матуля, БОЛЬШЫ СЫНОК Ня лезь ты без патрэбы: Дзеці адступаюцца; падыходзяць прашчацца другія. Сталяр забівае векам дамоўку. Суседзі бяруць нябожчыка на плечы і выносяць з хаты.
ХОР Рай сьветлы бесканечны Жонка і дзеці галосяць. Бацька, абвешаны торбамі, забірае ўнука і ідзе ў сьвет. Хата застаецца пустая. Чутны званы. Выюць сабакі.
XII НА МОГІЛКАХ Цёмная ноч перад узьвіжаньнем. Могілкі. Лётаюць совы і кажаны. На паваленым крыжы сядзіць цень Мужыка
ЦЕНЬ МУЖЫКА Што насып размыла жвіровы? Прэч гадзіны, сьліўні, рапухі! Так спаць не ахвота век целы; Ці досыць ім хлеба, да хлеба, Ці песьні пяюць, ці як мухі Зьлятаюцца тыя-ж самыя духі, што пры хрэсьбінах. Верцяцца каля Мужыка і папераменна пяюць.
БЯДА Мы скажам табе ўсё з ахвотай, ГОЛАД Ўсьміхаюцца пусткай папары, ХОЛАД Хаціна згнівае у плесьні, ХОРАМ Завалены сьцежкі к прасьвету ДОЛЯ Табе яшчэ ведаць цікава, Адзін, як і ты, шнур пахае, Чацьверты у зьдзеку загінуў, ЖЫЦЬЦЁ Ну што? як старонка, як дзеткі, Я сілам цямрычным у рукі ЦЕНЬ МУЖЫКА Ня міла мне слухаць, ня міла Магіла раскрываецца. Чутна запяяў недзе певень, Духі разьлятаюцца. Нікне цень Мужыка. Перагукваюцца з зайцамі совы. У паветры лапочуць крыльлямі кажаны і начніцы.
|