Rodnyje zierniaty (1916)/III/Puščy
| ← Aziory | Puščy Публіцыстыка Аўтар: Вацлаў Ластоўскі 1916 год |
Z minuŭšych dzion → |
Прапануем да спампаваньня!
Puščy.
Kaliś kraj naš sławiŭsia swaimi nieprachodnymi puščami, bałotami dy lesami. I hetyje lasy, i bałoty, i puščy doŭhi čas baranili našych pradziedaŭ ad worahoŭ. Za puščami dy za bałotami, jak za murawanymi ścienami siadzieli jany. I miesty abaronnyje swaje jany budawali pamiž pušč dy bałot na hrudoch wysokich i zwali ich prosta hrudkami, nowahrudkami, a paźniej haradcami i haradami. I kožny taki hrudziec, ci haradzieć raspałožen miž bałot, azior i dryhwy. Nichaj paprobuje worah dabyć biełarusa z jaho hrudka! Pierš, čym dabracca da takoha hrudka, treba hacić biezkaniečnyje haci i kapać kapanicy, naściłać niesčyślonyje masty. A adwarot praz lasy i biezprachodnyje puščy niebaspiečny čužyncu.
Ješče 400 hadoŭ tamu u nas na Biełarusi narod bolej karmiŭsia z lasoŭ, pušč i wod, jak z ziamli. Ławiectwo, ci jak ciapier kažuć, palewańnie i pčelarstwo byli hałoŭnym zaniaćciem biełarusa, a ratajstwo wiałosia tolki ladowaje. Ladowaj ziamielnaj haspadarkaj nazywali takuju, kali wypalali les ahniom i atrymanaje paśla zhareŭšaho lesu lado zasiewali zbožžam, pakul ziemla nie spustujecca, a tam iznoŭ wypalali nowaje lado, a staroje zakidali pad les.
Biełaruskije puščy byli abšyrnyje i bahatyje ŭsiakim źwieram. Kožny pawiet mieŭ swaju, abo sumiežnuju s susiednimi pawietami pušču. Ciapier tolki ŭspaminy astalisia pa tych puščach i tolki ješče adna Bieławiežskaja pušča daje paniaćcie ab kolišnich našych puščach.
Bieławiežskaja pušča datrywała da našych dzion takoj, jakoj jana była ŭ časy našych kniazioŭ. U hetaj puščy słaŭny kniaź Witoŭt nieraz spraŭlaŭ hučnyje łowy. Palewaŭ u jej i karol Stefan Batory i raniejšyje i paźniejšyje karali Polska-Litoŭska-Ruskije i waładary ziamli našaj apošnich časoŭ.
Pušča Bieławiežskaja zajmaje značnuju čaść Pružanskaho pawietu, čaści Hrodzienskaho, Woŭkawyskaho i Bielskaho. Abšar hetaj puščy dahetul kala 112,000 dziesiacin ziamli, u hetym liku zaniaty lesam 88,000 dziesiacin. Pasiaredzinie Bieławiežskaja pušča uzwysista, a na ŭschodniaj staranie maje bałoty. Z bałot Bieławiežskaj puščy wyciekaje šmat rečak — prytokoŭ Narewa, Buha, Prypiaci i Niomana. Reka Naroŭka razdzielaje pušču na paŭnočna-ŭschodniuju i pałudniowa-zachodniuju čaści.
U Puščy znachodzicca 36 wiosak, zaścienkoŭ i sialib dy 12 leśničowak,
U siaredzinie puščy jość miastečka Bieławieža s karaleŭskim pałacam. Za daŭnych časoŭ u hety pałac Bieławiežski pryježdžali Wialikije Kniazi Litoŭska-Biełaruskije, paźniej Karali Polskije, u kancy Cary Rasiejskije na palewańnie.
Najbolej u Bieławiežskaj puščy rastuć sosny, paśla jełki, duby, jasieni, lipy i inš. Ale drewy Bieławiežy — heto wołaty suprociŭ tych dreŭ, jakije my bačym u inšych lasoch. Asabliwa wialikije rastuć sosny; sosna u wiarchoŭcy 6 wiarškoŭ, ŭ kamli ŭ wiarškoŭ 24, a ŭ doŭžki 11 sažnioŭ tut saŭsim nia redkaść.
Bieławiežskaja pušča sławicca na ŭwieś świet tym ješče, što u jej žywuć, wymieršyje ŭžo u Eŭropie, hramadnyje (trawajadnyje źwiery — zubry. Zubr naležyć da dwukapytnych žywioł, pa wieličyni najbolšy z ich; u jaho wypukły łob, na haławie i na šyi hrywa; rohi kruhłyje, razłohije, pachinionyje napierad. Maści jon buraj, barada pad šyjej, kapyty i kaniec chwasta čornyje. Zubr zazwyčaj bywaje spakojny i pawažny, ale kali razzłujecca, bywaje dziki i świrepy. Łob zubra wydaje zapach padobnyj da zapachu muškatowaho arecha. Zapach hety wielmi mocny, asabliwa u žniŭni miesiacy, tak što za 100 krokoŭ čuwać jaho.
Aprača zubroŭ u Bieławiežskaj puščy hadujucca łosi, dzikije kozy, kabany, miadźwiedzi, woŭki, barsuki, lisicy, rysi, wydry norki, kunicy, łaski, hornastai i inš.
Paśla Bieławiežskaj sławiłasia ŭ Biełarusi Nalibockaja pušča, Wialižskaja pušča u Witebščynie, Rudnickaja i Dakudoŭskaja puščy u Wilenščynie, Babinawickaja pušča ŭ Mahiloŭščynie.