Biełaruski Kalendar Swajak na 1919 hod/Duchoŭnaja katalickaja literatura ŭ biełaruskaj mowie

← Karotki narys razwićcia aświety na Biełarusi da pieršaj čwierci XVII stalećcia

Duchoŭnaja katalickaja literatura ŭ biełaruskaj mowie
Навукова-папулярны артыкул
Аўтар: Вацлаў Ластоўскі
1918 год

Іншыя публікацыі гэтага твора: Духоўная каталіцкая літаратура ў беларускай мове.

Прапануем да спампаваньня!

Duchoŭnaja katalickaja literatura ŭ biełaruskaj mowie.

Apryč roznych aktaŭ, kronik i jurydyčna-praŭnaj literatury ůsiaho Wialikaho Kniaźstwa Litoŭskaho, pisanych pa biełarusku, zachawałosia ješče mnoha biełaruskaj duchoŭnaj literatury. Literatura heta abyjmaje światoje piśmo Staroha i Nowaho Zakonu, twory św. Ajcoŭ, apisańnia žyćcia światych, apokryfy i inš.

Biełaruskaja mowa, sudziačy pa dahetul atkrytych pamiatnikach, užywałasia ŭ duchoŭnaj literatury ad XIII stalećcia. Prahlad naš pačniem ad XV stalećcia, kali razdzieł biełaruskaj duchoŭnaj literatury na katalickuju, unijackuju i prawasłaŭnuju pačynaje užo zarysowywacca.

Z biassporna katalickich tworaŭ XV stalećcia admiecim takije:

I. „Muka Chrystowa“,

II. „Powieść a troch karaloch“,

III. „O umučeni Pana našaho Jezusa Krysta“,

IV. „O płače Matki o Synu“,

V. „O ustani Krystusowi z miertwych“,

VI. „Hryhora papy rymskaho biasiedy“,

VII. „Pasłańnie Tyweru Cesaru“.

Usie hetyje knižki dachawalisia ŭ rukapisach, pisanych sławianskimi literami (znach. u Piec. publ. bibliotecy); mowa miejscami wielmi pieknaja, časam jarkaja i abrazowaja, a što najwažniejšaje — čysta biełaruskaja.

Da biełaruskaj katalickaj literatury XVI stalećcia ů pieršy čarod treba adniaści:

I. Bibliju Franciška Skaryny, pierekładzienuju z Wulgaty na biełaruskuju mowu u 1517 h.,

II. Rukapisny Psałryr XVI w.. pierachowywany ŭ Rumiancoŭskim muzei,

III. Biblijnyje knihi, pierakładzienyje z hebrajskaj mowy (Wil. publ. bibl. № 262),

IV. Psałtyr Fr. Skaryny, wydany ů Prazie ŭ 1517 h.,

V. Ewanhielle i Psałtyr, drukawanyje u Zabłudowie 1568—1570 h. (słužyli katalikom i unijatam),

VI. Katalicki katechizm, drukawany ů Wilni ŭ 1585 h.; „z dozwoleńnia staršych“, — wydan byŭ jezuitami,

VII. Unija, albo wykład predniejšych artykułaŭ ku zjednočeńniu hrekaŭ s Kaściołam Rymskim. U Wilni 1595, wydańnie jezuickaje,

VIII. Opisanie i abarona soboru bierestiejskaho. Drukawana „u Wiłni“ 1597 h. Prypisywajuć aŭtorstwo Piatru Skarzie,

IX. O poprawie kalendara. Drukawana ů Rymie,

X. Florenckaja unija, rukapis znachodzicca i Watykanskaj bibliotecy,

XI. Pasolstwo da Papieža rymskaho Syksta čaćwiortaho ad duchawienstwa, kniazioŭ i panoů z Wilna, — rukapis u Watykanskaj bibliotecy. Hetaž pieredrukawano ů Wilni ŭ kancy XVI stalećcia.

Pieraličenyje tut twory nie abyjmajuć usiej katalickaj biełaruskaj literatury za tym, što nima pad rukoj patrebnych materjałaŭ, dyj dachawałasia da našych časoŭ daloka nie ŭsia staraja katalickaja literatura, jakaja była ŭ biełaruskaj mowie.

Paśla Bresckaj unii i da pieršaj paławiny XVIII stalećcia katalickije biełaruskije druki wielmi redki… Katalicki kaścioł u hetym časie užywaje wa ŭsiej Rečypaspolitaj u literatury swajej, mowy łacinskaj i polskaj. Adnakže mowa biełaruskaja wykładałasia ů Wilenskaj Jezuickaj Akademii. Wiadomaść ab hetym znachodzim u apisańni žyćcia sprawiadliwaho Jozefata Kuncewiča (Žywot i męczęstwo B. Jozefata… przez kapłana Societatis, Wilno 1645 r.). Miarkujučy s taho, što ŭ hetym časie pa biełarusku piše i drukuje najbolej unijacki abrad, treba dumać, što narodnaj biełaruskaj wieraj tady ličyłosia unijactwo.

Tolki ŭ druhoj paławinie XVIII stalećcia katalickaje duchawienstwo pačynaje zwiertać bolšuju uwahu na biełaruskuju mowu; heto widać z wydanaj u Połacku jezuitami kantyčki dla užytku katalikoŭ-biełarusoŭ. A ješče wyraźniej zaznačajuć heto biskupy ŭ swaich adozwach da parachwijalnaho duchawienstwa, nakazywajučy, kab suproć tahočasnaj mody „parochwijan swoich nauczając wiary Chrystusowej zasilali ich słowem Božym w języku zrozumiałym“, i „plebanom… zaleca się aby ludowitym językiem po skońčonym nabožeństwie w kościołach kazania miewali“ (Wasilewski. Litwa i Białoruś. Akolny list biskupa Bohuša-Siestrenčewiča s 1794 h.).

Faktyčna, mowa biełaruskaja ŭ kaściołach na Biełarusi užywałasia z najdaŭniejšych časoŭ, praz usio XVII stalećcie i da 1839 h.

U 1839 h. car Mikałaj ukazam zabaraniň užywać u kaściołach biełaruskaj mowy ŭ pieśniach i malitwach. Ale i paśla 1839 h. jana nie adrazu i nie wa ŭsich parachwijach była zastuplena polskaj. Zamiena hetkaja ciahniecca da našych dzion. Pamima carskaj zabarony, kaścioł katalicki atčuwaŭ patrebu zrazumiełaj mowy ŭ nawucy wiery. Bačym heto s taho, što nia hledziačy na zabaronu drukawać pa biełarusku, — u 1838 h. u wilenskaj, a ŭ 1861 u waršauskaj dyecezii wydajucca katechizmy pa biełarusku.

Paśla 1905 hodu była zniata zabarona drukawać pa biełarusku, i ad hetaho času ŭ našaj literatury pačali množycca nowyje katalickije druki.