А. І. Барычэўскі
(З досьледаў па катэдры беларускае літаратуры (БK)
І
Нядаўна Літэратурная Комісія Інстытуту Беларускае Культуры ўзялася за падрыхтоўку акадэмічнага выданьня твораў А. Гаруна. З гэтай мэтай яна зьвязвае і задачу навуковага вывучэньня пісьменьніка. Пакуль што зроблены яшчэ толькі першыя крокі. Зьбіраньне твораў, устаноўка іх тэксту, іх датыроўка, высьвятленьне фактаў біографіі поэты, характарыстыка яго, як мастака і чалавека, соцыяльны сэнс яго творчасьці — вось паасобныя моманты гэтае дасьледчае працы. Толькі пa іх выкананьні будзе магчыма даць угрунтованы на ўсебаковым і поўным вывучэньні закончаны вобраз пісьменьніка.
У гэтай канчатковай задачы свайго вывучэньня дасьледчык часта мае папярэдніка ў асобе чуйнага крытыка, які апіраецца на сваю асабістую інтуіцыю. Сьцьвярджэньні крытыка, зразумела, небясспрэчны і не абавязковы, але яны кідаюць на пісьменьніка нейкае папярэдняе, хаць-бы нявернае, сьвятло. Бяз гэтага сьвятла нам прышлося-б працаваць у цемры: для таго, каб удатна навукова дасьледваць спадчыну поэты, трэба ўжо мець нейкае сваё ўспрыяцьце яго творчасьці і таго, што ў яго спадчыне можа быць важным і каштоўным. Зразумела, гэтае папярэдняе інтуіцыйнае асьвятленьне, у выніку навуковых досьледаў можа падлягаць тым ці іншым зьменам.
У той час, калі літэратурная комісія ўзялася за выданьне твораў М. Багдановіча, беларуская крытыка казала ўжо аб гэтым пісьменьніку свае першыя словы. Іначай стаіць справа з А. Гаруном. „У спадчыну яго творчасьці“, пісаў нядаўна А. Бабарэка, „не заглядала яшчэ ніводнае вока крытыкі, каб вынесьці на сьвет яе пэрлы“.[1] Гэтая акалічнасьць пабудзіла мяне ўзяцца ў адносінах да памершага пісьменьніка за наступную задачу: на гэтых старонках я спробую даць вопыт папярэдняга апісаньня кнігі, якой, з прычыны бясчаснай сьмерці поэты, прышлося стаць яго галоўнай літаратурнай спадчынай. — „Матчынага дару“. У гэтай працы я не разглядаю іншых яго твораў, адкідваю ў бок пакуль што мала высьветленую біографію яго, я толькі бяру яго кнігу і чытаю яе.
Нядаўна ў аднэй сваёй працы („Поэтыка літэратурных жанраў“, ст. 10) я адзначыў, што лірык з хвілёвых дароў свайго натхненьня, зьвязваючы іх у кнігу, часта стварае будынак, у якім тое, што здавалася-б пабежным і выпадковым, можа заняць пэўнае месца, быць падпарадкавана больш высокаму адзінству і, як нейкая частковасьць, стаць у вядомыя адносіны як да цэлага, так і да другіх частковасьцяй, атрымліваючы, такім чынам, новую значнасьць.
Першую спробу дапасаваць гэты пункт погляду да аналізу кнігі вершаў зрабіў у нас Я. Плашчынскі ў артыкуле „Кніга лірыкі, як мастацкае цэлае, „Вянок“ М. Багдановіча“[2], — працы, якая вышла з майго сэмінарыуму па поэтыцы ў унівэрсытэце.
