сама стаўся вéдамым, як прыяцель мастацтва і навукі. Гэта па яго даручэньню Рафаэль намаляваў найлепшыя свае творы, а нязьлічоныя поэты і вучоныя шанавалі яго, як свайго вялікадушнага протэктара.
3. Тэзы Лютара проці адпустаў (31 кастрычніка 1517 г.). Каб пакрыць кошты будаваньня касьцёлу Сьв. Пётры ў Рыме, ўжо папа Юлі II ўстанавіў спэцыяльны водпуст, а Лявон Х загадаў абвесьціць яго ў Нямеччыне. Нічога ня было новага ў тым, што, даючы водпуст, зьбіралі ахвяры на хрысьціянскія мэты: якраз незадоўга перад тым для атрыманьня водпусту трэ’ было плаціць ахвяру на вайну з туркамі.
Водпуст «за ахвяру» з даўных часоў мéў шмат праціўнікаў навет паміж духавенствам: бо было вéдама, што на гэткі водпуст народ углядаўся, як на адпушчэньне грахоў за грошы — без усялякае скрухі і пакуты, якіх вымагае Царква. Царкоўная ўлада разсылала па краю, дзе быў абвешчаны водпуст, манахаў, звычайна з жабрацкіх ордэраў, якія ўмелі прамаўляць да народу. Манахі гэныя гаварылі казаньні, заклікаючы да складаньня ахвяраў на тую ці другую мэту. Адзін з такіх манахаў, Ян Тэцэль, зьявіўся ў гэтым часе ў Вітэнбэрг. Быў ён лішне ўжо рупны і, каб больш сабраць ахвяраў, не паўстыдаўся іграць ролю кірмашовага шарлятана, які выхваляе свой тавар. Гэта выклікала ў месьце агульнае абурэньне. Магчыма, што не адзін Тэцэль рабіў гэтак сама; рабілі гэтак і другія і тады, і даўней. Але ў той час тлелі ўжо іскры рэлігійнага бунту, ды ўжо ня толькі сярод аднае інтэлігенцыі. Чым для інтэлігенцыі быў гуманізм, тым для народных масаў былі яшчэ не затухшыя гусіцкія ўплывы. Ня гле́дзячы на агульнае абурэньне, гэты факт астаўся-б без рэзультатаў у Вітэнбэргу, як аставаўся ў іншых мясцох, калі-б не знайшоўся там адважны чалавек, які публічна запротэставаў проці злоўжываньня.
У той час быў звычай у профэсароў унівэрсітэту, што, хочучы нéшта публічна выказаць, — прыкл. сумляваньні ў якой-небудзь навуковай справе, — выклікалі сваіх вучоных сябраў на дыспуту, прыбіваючы да царкоўных дзьвярэй адпаведную абвестку з паказаньнем сваіх паглядаў. Гэтак зрабіў у Вітэнбэргу і профэсар тамтэйшага унівэрсітэту, манах-аўгустыньянін, Марцін Лютар. Ён прыбіў да царкоўных дзьвярэй паперу з 95-ма тэзісамі, у якіх пісаў, што адпушчэньне грахоў залежыць толькі ад Бога, што ў даным выпадку водпуст можа аднасіцца толькі да царкоўных караў, і што папа, калі-б вéдаў аб ганéбным злоўжываньні ягонага імя, хутчэй разбурыў-бы ўвесь гмах, пасьвячоны сьв. Пётры, чым дазволіў на гэткую агіду.
