Rodnyje zierniaty (1916)/III/Bałoty

← Z minuŭšych dzion

Bałoty Публіцыстыка Аўтар: Вацлаў Ластоўскі 1916 год

Serca spytaj →

Прапануем да спампаваньня!

Bałoty.

Adzin sa staraświeckich historykoŭ nazwaŭ Biełaruś «krajem azior, bałot i tumanoŭ». Nazwańnie hetaje saŭsim sprawiadliwaje, bo Biełaruś bahata waziorami i bałotami, asabliwa hetych apošnich mnoha ŭ Biełarusi. S pamiž biełaruskich bałot pa abšyrnaści pieršaje miejsco naležyć Paleskim bałotam.

Usia dalina Prypiaci, ad Kobryna i da Dniepra i ad Słonima, Słucka i Babrujska na poŭdzień da Kowela, Klewani i Radomyśla, — heto adno abšyrnaje bałota, zajmajučaje bolej 24,000 kwadratnych wiorst.

Paleskije bałoty reka Prypiać razdzielaje na dźwie paławiny: na pałudniowuju, zwanuju Wałynskim Paleśsiem, i paŭnočnuju, zwanuju Pinskim, abo Biełaruskim Paleśsiem. Paleskije bałoty možna razdzialić na atkrytyje, na zarosšyje lesam i na zarosšyje čarotam. Bolšaja čaść Paleskich bałot saŭsim niedastupna, nieprachodna. Ornyje pali i sienakosy tolki dzie-nie-dzie paraskidany astraŭkami pamiž bałot i lasoŭ. Asabliwa cikawyje bałoty Pinščyny, tak zwanaje Zarečče. Bałoty hetyje znachodziacca pamiž rakoj Pinaj, Jasieldaj i Prypiaćciu; z druhoha boku miž rekami Styram, Hniłoj Prypiaćciu, Strumieniami wozieram Nobelam. Aprača hetaho ŭsio Zarečče pieraplecieno množstwam ruččoŭ, množstwam pratokoŭ Prypiaci, Stachodu, Strumienia, Styru i šmat jakimi inšymi. Usie hetyje reki, rečki, ruččy i ručajčyki tworać adnu biezpraryŏnuju sieć rek i prytokoŭ, pływučych u roznych kirunkach na prastory 1,400 kwadratnych wiorst, abo kala 150,000 dziesiacin. Možna sabie ujawić charaktar hetaj krainy, kali skazać, što na ŭsim hetym abšary znachodzicca nia bolej sotni ludzkich sialib, raspałoženych pa pieščanych uzhorkach, padnimajučychsia pamiž bałot.

Wiasnoj i ŭ wosień pa Paleśsi razliwajecca pawodka, i ŭsia abšyrnaja dalina Prypiaci pakrywajecca wadoj, bytcym biezbiarežnaje more. Tady žychary Paleśsia na cełyje miesiacy adrezany ad świetu. Ale palešuki, žychary Paleśsia, zwyklisia z naturaj swajej staronki i na nijakije čornaziomy nie pieremianiliby swajej bałotnaj i tumannaj baćkaŭščyny. Jość takije miejscy u Paleśsi dzie i letam ludzi nie na koniach, a na łodkach jezdziać za dziesiatki wiorst, u miastečka. Na łodkach jezdziać i kasić i harać, i žać, i žywiołu daić i na pastu wywoziać žywiołu u łodkach i dubicach.

A letam Paleśsie wyhledaje tak dziŭna i tak choraša, dy tak bahata, jak redka jaki inšy kraj na świeci. Jaho niedastupnyje nietry zapaŭniajucca tysiačnymi stadami bałotnych ptušak, husiej, kačak, čapiel, žorawoŭ dy inš. Jaho lasy poŭny žyćcia dzikoha, nieznanaho i tajomnaho. Da našych dzion u Paleśsi wadzilisia ješče miadźwiedzi, čornyje rasamachi, woŭki, rysi, babry, kunicy, lisicy, a nawat, kažuć, saboli i harnastai. U dziuplistych drewach da niedaŭna ješče bywali roi dzikich pčoł.

A paru tysiač hadoŭ tamu na tym miejscy, dzie lažyć naše Paleśsie, było abšyrnaje, tak zwanaje ad imi adnaho starabytnaho historyka, «Herodotowo more». Pa mory tym pławali wialikije marskije karabli. Čaści hetkich karabloŭ znachodziać u Paleśsi. Dy čas usio zmieniaje, i ot čas, doŭhi čas, pieretwaryŭ more ŭ bałota i na dnie kolišniaho mora rastuć ciapier lasy i ludzi aruć ziamlu i zasiewajuć zbožže. My wiedajem, jak wada znosić wialikije hory ŭ daliny. Ot že i naše Paleskaje more pieretwaryć u sušu pamahła tak-taki-ž wada. Reki, rečki, ruččy i strumki zanosili marskoje dno piaskom, hod ad hodu piasku ŭsio prybywało ŭ mory, a nie ŭbywało, i more mialeło. Drewy i raśliny raśli i ŭmirali, i parachnica sa zhniŭšych dreŭ i raślin kłałasia torfam na bierahoch, i tak z mora twaryłosia bałota, a s časam z bałota budzie radžajnaja hleba. Ciapier užo wialiki šmat Paleskich bałot ludzi asušyli, i na miejscy kolišniaj dryhwy ciapier najlepšyje sienakosy i ziemli, prydatnyje da pasiewu ŭsiakaho zboža.

Aprača Paleskich bałot u Biełarusi jość šmat ješče inšych abšyrnych balot. Najpierš razhledzim bałoty, prylehajučyje da Paleśsia i słužačyje jakby pradoŭžeńniem ich.

Wyhowickije bałoty raspałoženy na poŭdzień ad raki Šary i akalajuć Wyhowickaje woziero. Bałoty hetyje zajmajuć čaść Hrodzienščyny i pałudniowuju čaść Słuckaho pawietu. Majuć bolš 1300 kwadr. wiorst abšaru. Praz hetyje bałoty prachodzić pačtowy trakt z Minska ŭ Pinsk.

Hrynčyckije bałoty raspałoženy ŭ mozyrskim i pinskim pawietach. Zajmajuć jany kala 500 kw. wiorst abšaru. Hrynčyckije bałoty mała dastupny dla ludziej. Ludzi raskazywajuć, što z Hrynčyckich bałot pływie padziemnaja reka až u Čornaje more.

Wałchawieckije bałoty raspałoženy kala Turawa. Siaredzinaj henych bałot i lasoŭ pływie rečka Stwiha. Ab Wałchawieckich bałotach ludzi raskazywajuć mnoha dziŭnych kazak: bytcym u hetych lasoch žywuć dahetul wołchwy, znače waražbity, duchoŭniki pahanskich časoŭ.

U pałudniowaj čaści Słuččyny pa bierahoch rek: Cny, Łani, Moračy i Słučy zalehajuć abšyrnyje bałoty roznych nazwańnioŭ: Stryž, Zarnowa, Hojdzina, Hwozdzica, Orda, Lucień. Lucień zajmaje kala 130 kw. wiorst.

U Wilenščynie najbolšyje balot znachodziacca ŭ Dzisienskim pawieci; pasiarod hetych bałot jość Astrawy, sialiba ludzkaja, s katoraj da sušy najbližej 12 wiorst.

U Witebščynie najbolšyje bałoty kala woziera Lubani majuć abšaru kala 120 kw. wiorst. U Połackim pawieci bałoto Łonnica, zajmaje 77 kw. wiorst. U Mahiloŭščynie wialikich bałot nima.