|
Litwá! — ródna ziamiélka! — Ty, maŭláŭ, zdaróŭje,[1]
Toj Ciabié ašancúje, kamú biezhałóŭje —
Chto žyŭ kalíś na níŭce Twajój, jak u ráji,
I woś krywáwy rónić ślózki ŭ čužóm kráji! —
Ciapier to, jak Ty krásna, ja čúju, ja báču, —
I apišú, bo hórka ŭściáž pa Tabié płáču!
Ty Pánna! — što ściaražéš jásnaj Čanstachówy,[2]
Što świéciš ŭ Wóstraj-Brámie, što hórad zamkówy
Nawahródzki baróniš, jahó naród žýły,
Jak mianié Ty padniałá, maŭláŭ, iz mahíły,
(Woś Ciabié biédna máci, ŭ wačách sa slazínaj,
Maliła, štob apiéku miéła nad dziacínaj, —
I z niémačy padniáŭsia, — i pašoŭ ŭ daróhu,
Kab u Twajich kaściółach padziákawać Bóhu),
Tak nas dzíwam pawiérnieš u ziamiélku ródnu. —
Pakúlže bliśnie ščáścia, choć dušu niahodnu
Zwiarni da hor lasístych, — šyrókich prakósaŭ,
Što dywánam pry Niemnie świéciać spad niabiósaŭ,
Da niŭ ródnych, kałośsiam járka malawánych,
Załóčanych pšanícaj, žýtam pasrabránych,
Hdzie žóŭtaja swirépka, hdzie hrečka bialénka,
Hdzie dziácialina harýć, woś kráśna paniénka,
A ŭsio miažój prybita, báčycca ustužkaj,
Tam, siam, býccam k adziéžce pryšpilena hruškaj.
Miež takími palámi, — námieś, — pry ručái,
Na ŭzhórku nia wialíkam, — ŭ biarozawym háji,
Świaciŭ šlachéćki chóram, kruhóm dziarawiány,
Pa na padmurawáńni, — uwiés pabialány;
Tym bialéjšy, što tapól, spiéradu i zbóku,
Scirachłá at síwieru u wósień hłybóku, —
Dom žyły nia wialíki, — čýsty, na pryhládku!
Da zató humnó wažna! Pry niom stažki ŭžátku
Nia stoŭpíliś ŭ harúdach, pabáčyš z namiéku,
Wídna što níŭka — máci tútka čaławiéku! —
Wídna z hustých kop siéna, što na sianažácce
Zwiézdačkami mihájuć, s soch, što tam badziácca
Pa šyrókich palétkach, prósta čarnaziómu,
Katóry prylahájeć k biélańkamu dómu,
Uzóranych parádkam aharódnych hrádak,
Što tam ćwiaciéć dastátak, práŭda i parádak. —
Bráma náściaž u budni dzianiók, ci u świáta,
Kážeć što haściom ráda haspadárna cháta.
I woś u kałamášce, zapréžanaj páraj
Kónikaŭ niawialíkich, pry zákrutni stáraj
Pakazáŭsia panóčak wídny, maładziéńki, —
Ablaciéŭšy padwórje, pad gának maléńki
Zajéchaŭ, wýlez z brýčki, — kóniki, pat płótam
Ščýplučy bújnu tráŭku, paciáhli k warótam.
Ŭ dwaré pústa, bo dźwiery na záščepku ŭziáty
I kałóčkam zatknúty ad gánka da cháty.
Padaróžny ŭ piakárniu nia jšóŭ razpytácca,
Atčyníŭ — ŭbiéh da dómu — žadzión razpaznácca:
Zdáŭna jahó nia báčyŭ; — ŭ hóradzie dalóka
Braŭ na rózum u pánskich nawúkach hłybóka.
Ubiéh — i wókam žádnym na ściény staréńki
Hlánuŭ dy praslazíŭsia panók maładziéńki: —
Tož stáry pryjaciéli! — tójže prybór ŭ cháci,
S katórym dziciám byłó tak míła huláci; —
Da ŭžó nie tak wialíki, nie tak bač pryhóžy: —
I týjež abrazóčki hladziáć na świet Bóžy!
Woś Kaściúška u śwítce krákaŭskaj, z wačámi[3]
Upiórtymi u niéba, dziéržyć mieč rukámi.
Dálej ŭ pólskaj adziéžce Rajtán[4], pówien čéści!
Što paciráŭ kraj wólnaść, taskúje ŭ baléści;
Ŭ rucé nož — k hrúdkam wóstra zwiérnuta staróna,
A pry jim knížki: Fadón i žyćció Katóna.
Tam małady Jasinski[5], pryhóžy, što dzíwy!
Tutže Karsák, tawáryš jahó niaščaslíwy.
Spaznáŭ jon toj zagárak, što hráje bylícy.
U dziarawiánnaj skrýnce, pry dzwierách swiatlícy
I z rádaściaj dziacínnaj paciáh za šnuróčak
I pašóŭ Dambróŭśkaha[6] hudziéć mazuróčak.
Lótaŭ pa céłym dómie, ― šukáŭ swajej kletki,
Hdzie wiésiała zažywaŭ u małady létki:
Uchódzić, dzíwa! — zrénkaj wódzić pa kamóry,
Tož światlíca kabiećcia, ― žanócki prybóry;
Chtóž by tut žyŭ? bo dziádźka jahó nia žanáty,
A ciótka picierburski zalahłá pałáty.
Tož pakój nie'chmistrýni, woś i chwartapiána,
Na jim nóty i knížki — ŭsio paraskidána
U biezłádździ, dy, báčyš, biezłádździa to miła,
Widáć, što maładziéńka rŭčka natwarýła.
Woś sukiénačka biéła iz kałóčka zniáta
Zhatóŭlena k uboru, na krésle raspiáta,
A na wóknach dajnički, u jich rozny kwiétki:
Hieráń, laŭkója, ástry, praléski, nahiétki.
Paníč staŭ pry wakóncy, tož nowaja dzíwa!
Pry biaražku u sádzi, hdzie rasła krapíwa,
Uhlédzieŭ aharódčyk, sciéžkami razpiáty,
Pówien kwietkaŭ, strakátaj trawícy dyj miáty:
Płatók nizki, ŭzórami wóku pryhladáŭsia,
Stakrótkami, bač stŭžkaj, jon patpirazáŭsia.
Hrádki swiéža palíty ščódraju rukóju,
Tŭtže staić blašána dajnica z wadóju;
Tólka aharódnički nia báčyć u sádzie,
Wýšła na níwu: dźwiércy kałýšacca ŭ sádzie.
Uhlédzieŭ na daróžce sladók, jak patyčka:
Wídna, što biez pančóšak i biez čarawíčka
Lótała pa piasóčku, bialéjšym at sniéhu,
Ledź k ziamlí prylaháła u wialíkim biéhu.
Padaróžny staŭ dóŭha ŭ razdumji hłybókam,
Pa ŭsich kutkoh sadóčka wadziŭ błudnym wokam,
Krásnym licóm k praléskam žadna pryłažyŭsia,
Razhládywaŭ sciéžački, usiamu dziwíŭsia,
To pryláh da sladóčka, što ŭtaptáŭ daróžki:
Čyjížby tam błudzili dróbnińkije nožki?
Nia ŭznarok hladź u horu! — jość čamu dziwícca:
Na płócie kráśna pánna, u jásnaj spadničce,
Sniahawóju saróčkaj hrudki zakrywájeć;
Paníč žádna na šyjku biełu pahladájeć.
Čásam nášy litwínki u hétakom stróju,
Čurájucca at chłopcaŭ ráńniaju paroju.
Tož choć nichtó nia báčyŭ, rŭčki załažýła,
Kab swají labiadzínny hrudki lepš zakrýła.
Wołas joj niarazwíty, zwiázan u wuziółki,
Maŭláŭ stručkí ŭ harósie, báčycca kruciółki,
Dziŭna krásiŭ hałóŭku, sónca tam jak miécić,
Zdajécca, što karóna na abrázku swiécić.
Líčyka nia pabáčyš; cikáwaja wóka
Miéciła tam za čýmsci u póla, dalóka,
Ŭhlédzieła, zaśmiajáłaś i ŭ dałóni bíła,
Woś biéła ptuška, na-ziem lóhańka stupiła,
I sunuła pa hrádkach swajŭ nóžku skóru,
I pa dosce upáła aknóm u kamoru,
Spiewájučy chwaciła sukiénačku jásnu,
Pry lustry lubawácca stáła ličku krásnu;
Tož uhlédzieła chłapca, — iz rŭčak upáła
Sukiénačka, sa strachu dziéŭka blédna stáła.
A jak žáram twar panká abliłás rumiána,
Maŭláu s sónieńkam chmára sustréłasia zrána,
Sarómliwy paničók dałóńmi zakrýŭsia,
Dŭmaŭ štoś joj skazáci, tólka paklaníŭsia,
I daŭ ciáhu ŭ kutóčak, a dziéŭka dabyła,
Krýkam, hółas niaŭniátny, maŭláŭ štoś prysníła.
Spužáŭsia padarožny, hladź! — až ulaciéła
Paniénka, — tólki siérca krépka zakipiéła!
Sam nia znaŭ, ci s spatkánia takóha śmiajácca,
Ci rádawacca siércam, ásli dziwawácca?
Až tam i na chwalwárku naród dahadáŭsia,
Što nówy hość pad chóram páński prybadziáŭsia,
Kaniéj u stájniu ŭziáli, siéna, aŭsá dáli,
Wiédama, ŭ dóbrych panóŭ, ab parádak dbáli, —
Bo Sudździá nia rabíŭ tak, jak ciapiér bywáje,
Druhí ŭ karčmŭ haścínnych kaniéj atpraŭláje.
Kaliž strécić nia pryšłóś tut haściá nikómu,
Nia dúmaj, što služýli kiépska ŭ pánskam dómu:
Słúžki čakáli, pakúl pan Wójski[7] prybráŭsia,
A toj u sadzie ščýra wiačéraj zaniáŭsia;
Jon zastupaje pána, — i jak toj nia dóma,
Prynimajeć haściéj jon u páńska charóma;
(Wiédama, swaják pánski, pryjaciel at siérca,)
Jak zabáčyŭ jon haściá, paciáh u špancérce
Na chwalwárak, kab ŭ adziéžku niadziélnu prybrácca,
Bo nia dziéłaž tak hóściu lícha pakazácca.
Ránkam jaščé adziéžku sumiéŭ jon prymiérać,
Bo wiédaŭ, što z haściámi prydziécca wiačérać.
Pan Wojski spaznáŭ chłapcá, razkryžawáŭ rúki,
I s krýkam abniáŭ jahó, caławáŭ da múki,
I hawórkaj biez łádu, parádku mianiáliś,
Jak bywáje, kali woś dóŭha nia widáliś.
A jak Wójśki zdawoli chłopcá napytáŭsia,
Tak záraz, što u dwaré, hawarýć uziáŭsia.
„Dobra, moj Tadaúšku“, (tak báčyš maníli
Dziaciuká, bo Kaściuški imieniem chryscíli
Na pámiatku, što ŭ tuju wajnu jon radziŭsia,)
„Dóbra, moj Tadaušku, što ty pajawiŭsia.
„Damóŭ ŭ paru, jak dziaŭčát mnóha tut bywáje,
„Pabáčyš, tabié dziádźka wiasiella syhraje;
„Jość s čahó wybrać, hasciéj, baš snapóŭ ŭ harudzie,
„Zjéchaliś námieś sudzíć u hraníčnam sudzie,
„Kab z hráfam spor sumiéžny da kańcá prywieści;
„Dy i Pan hraf woś záŭtra stánie tut na miéści;
„Padkamóry[8], ŭžo zjéchaŭ z dačkami i žónkaj.
„Maładziež pabadziáłaś u les sa stralbiónkaj,
„A stáryje j kabiéty žníwa ahladájuć,
„I stralcóŭ tam pad lésam wiesiała stračájuć.
„Pabradzióm, kalí chóčeš, a piéŭna za hájem,
„I dziádźku, Padkamórych, i dziaŭčát spatkájem“.
Wojśki s chłopcam, daróhaj idučý pawoli,
Jaščé nahawarýcca nia móhuć zdawóli.
Sónieńkaž na záchodzie choć mienš dapiekaje,
Zato jarčéjšym wókam z za hor wyhladáje,
Čyrwónaja, — woś kali ščýraju rukóju
Haspadár kónčyŭ dziéła wiačérniaj paróju,
Dyj z licóm, choć pa prácy kraśniéj at kalíny,
Wiasiół bradzié da ŭłásnaj na spakoj chacíny.
I pawažny kruh sonca, smutnymi łučámi
Spuskájecca nieznačna za bor, a snapámi
Tumánnymi les ŭkóła abniaušy wysóki,
Z bóru, maŭláŭ, stoh siena twóryć adzinóki; —
I pačarniéŭ bor, kažyś wísialnik sa stráchu,
I krásić nad jim sónce, woś pažár na dachu,
I schawáła sia za les, báčyš spad halíny
Tam siam bliśnié, jak ahoń at tónkaj łučýny,
I zahásła; tut siarpý bražžać pierastáli,
Parabki iz prakósaŭ na pleč hrábli ŭziali;
Scíchła ŭ póli, bo hétak prykazáŭ pan stáry,
Kab s kańcóm dnia końčyli dziéła haspadáry.
„Boh wiédaje jak dóŭha pracawáci tréba,
„Sónce, Jahó rabótnik, kalí sójdzie z niéba,
„Tahdý j mužýk pa dziéle pawinien spačýci“.
Tak zaŭsiódy pan dóbry prywýk hawarýci;
A što Sudździá prykaže, to kómanu świata,
Bo i wazy, ŭ katóry dabró kłáli zžáta,
Waróčaliś da humná ŭ lohańkaj uprážy,
Wólikiž rádawaliś nia wialíkaj kłážy.
Waróčaliś i z lésu wiasióły družýny,
Da ŭ parádku: napiaród máłyje dziacíny
Z daréktaram, tuž Sudździá jdzie ruká z rukóju,
Z jásnaha Padkamora dóbraju žanóju,
Za jími Padkamóry, pasiaród daróhi
S swajakámi, jon wážna stáry, sŭnie nóhi,
Za staršymi paniénki, chłopcý tŭtže z bóku,
Za pánnami, astáliś býccam nia znaróku:
(Tak sléduje)... nichtó tam ab to nia spiráusia
Dziele parádka, swajhó ŭsiak miésta dziaržáŭsia,
Kóžan taho parádka pilnawáŭ ŭ sarómie,
Bo pan świaciŭ abýčaj stáry ŭ swajóm dómie;
Naučáŭ jon zaŭsiódy wiékam maładziéjšych,
Kab šanawáli wialmóž, kabiét i staréjšych,
„Takim łádam“ hawarýŭ, „naród ćwiacié ŭ čéści,
„Zahínie jon, i naród prapadzié biez wiéści!“
I prywýkli k parádku swajakí i słužba;
Woś kali hość pryjedzie, áśli páńska družba
Nawiaścíć damók Sudźdzí, krychu tam pabudzie,
Prywýknie da parádku, maŭláŭ, jak u sudzie.
Karótká z bratáničam Sudźdzí prywitáńnia,
Daŭ jamu wažna ruku da pacaławánia,
I cmoknuŭšy ŭ hóławu, pryniáŭ wiélmi rády;
A choć nia dóŭhi réčy wioŭ, dziéle hramády,
Da iz sloz, bač, katóry rukawóm kantuša[9]
Abciór, widna jak lubiŭ pána Tadaŭša.
Ŭsio za dobrym Sudździóju z niŭ, łuhóŭ i bóru
Waróčałoś achwótna da páńskaha dwóru.
Blajučý kuča awiéc ŭ wulicu niasiécca,
Za jími tumán pyłu ŭ hóru staŭbóm ujécca;
Dálej hramáda cialíc z zwanóčkami skóra
Biažýć pabrýkujučý, hdzie stáła abóra;
Tam báčyš stáda kaniéj, što s prakósaŭ mčýcca,
Zwiarnuła da kaładcá, kab wady napicca;
Aswirže pry kaładcý skrypíć biez ustánku.
Sudździá, choć haściéj mnóha, prystáŭšy na gánku,
Usiudy kínie wókam, pry kaładcy stánie,
Pahladzić na abórku ásli ŭ dóbram stánie,
Dazóra tahó, słužkam, nikóli nia zrŭčyć,
Wiédaje jon, što páńska wóka kaniá tŭčyć.
Ŭ sianiách woźny Pratázy[10], rázam Wojśki stáry,
Stojučy sa swiéčkami, wiali cichi swáry:
Bo jak Wojski s paničóm šoŭ haściom na stréču,
Wóźny stałý z wiačéraj, tam nia padaléču,
Wýnias u pustý chóram, što zámkam maniŭsia[11],
Katóry až pád čórny les bókam padšýŭsia.
Na štož to piarasiélla? ― Wójśki hladzieŭ krýwa,
I pieraprašáŭ Sudździu za takíje dzíwa,
Da ŭžo trudniéńka ráda ŭ hétym bieztałkóŭji,
I Sudździa wiadzié haściéj u stáry pustkóŭji
Pa darózie ŭściaž Pánu Pratázy to práwiŭ,
Čamŭ prociŭ Wójśkaha na swajóm pastáwiŭ:
„U dwaré“, káže, „izbý ciésny, baš ŭ harŭdzie,
„Dla haściéj i tak wážnych wýhady nia bŭdzie;
„Ŭ zámku siéni wialíki, k dziéłu prydalisiá,
„Strop céły, a choć ściény krychu razašlisia,
„Bałóny choć pabíty, da letam hadziácca,
„Sklapý blízka, jość słužbie hdzie tam pabadziacca“.
Tak káže, dy na Sudździu mirhnie, — wídna z míny,
Što zmianíŭ jon parádak la druhój pryčýny.
Sa dwáccać sócień budzie šahóŭ wos at cháty
Sudźdzínaj, hdzie stajáli zamkówý pałáty,
Wídny saboj, wialíki, dziádzina Haréški;
Apóšni wótčyc zhinuŭ ŭ naródny zamieški,
A nálicha ŭsim dabróm skarb razparadziŭsia,
U biezłádździ apiékun dyj sud pažywiŭsia,
Jakás złýdnia pryšłásia j swaim pa kudziéli,
A réštaj padzialiliś dobry pryjaciéli.
K zámkuž nichtó nia rwáŭsia: niaśmiétny wydátki,
Kab padzieržáć budoŭlu, patrébny dastatki
Nia šlachéćki! — Trébaž, hraf, susiéd nie daléki
Sudzíny, pan baháty, jak wyšaŭ z apiéki,
Baš dziéłam, što radnióju Haréškam maníŭsia,
I što jon pa zamórji doŭhi čas nasíŭsia,
I báčyŭ da zamkawych schožy tam pałáty,
Upadabáŭ pustkóŭja lepš ułásnaj cháty;
A choć Sudździá bumáhaj dakazaŭ tam skóra,
Što zámak staŭláŭ mular z Wilni, nia zza móra,
Dy hráfu, jak nálicha, zámak spadabáŭsia,
I Sudździá da pustkóŭja niéwieś čahó rwáŭsia:
Pašlí ŭ práwa da ziémstwa, hałóŭna sudzéńnia,
U sanát, znoŭ u ziémstwa, hubérska praŭléńnia,
Padniáŭšy ž trud wialíki i kóšty biazlíčny,
Wiarnulisia ná-nowa u sudý hraničny.
Dobra hawarýŭ Pratáz, — ŭ zámku siéni stáry
Pamiaścilib i haściéj i pisaraŭ chmáry, —
Doŭha sień, — woś stadoła, strop u kružók zbity,
Na staŭbách, pamóst wýsłan kámiannymi plity;
Sciény nia malawány, da čysty u siéni,
Na nich wisiéli róhi sárni i jaleni,
Z nádpisom, hdzie zabíty, ŭ jakóm palawáńni,
Pad jími tam šlachéćki značkí ŭ malawáńni:
I ŭsiáki tut zapisan, jak, báčyš, maníŭsia,[12]
Hareškaŭ znak, Paŭkazy, až pad strop uzbiŭsia.
Hości ŭwyšli parádkam, k stałŭ prystupíli,
Jásnaha Padkamóra na kut pasadzíli;
Wiédama, jon staréjšy i ŭ čynie i ŭ wiéku;
Idučý, jon kłániaŭsia kóžnu čaławiéku.
Pry jim kwastár Barnadýn[13], — dálej Sudździá tréci
Barnadýn pamalíŭsia, wýpiŭ da wašéci,
I mužčýny parádkam wódku padawáli,
I chaładziéc litóŭski móŭčkam zajadáli.
Tadauš, jak prybyły, maŭláŭ práwam hóścia,
Wysoka sieŭ pry pánnach, bókam Jagamóścia;
A pamiéž jim i dziádźkaj pŭsta miéjsca stáła,
Jano býccam u tuzié kahóści čakáła.
Dziádźka částa na miésta, dyj na dzwiéry hlánuŭ,
Čakájučy na piéŭna, siadzénia nia kránuŭ.
I Tadauša wóka da dzwiaréj badziécca,
To niéchacia k pustómu siadzéńniu niasiécca.
Dziwa! ŭsie miésty pry niom zajmali dziaŭčáty
Pryhóžy, u šlachéctwa i rózum baháty,
Karalu na jich hlánuć nia byłob sarómu,
Da wóka bradzie k miéstu niéchacia pustómu.
Zahádkaj to siadzénia, jon lubić zahádki;
Ledź pramówiŭ sławiečka da susiédki hłádki,
Padkamóraha dóčki, býccam máła cénić,
Nia lje wadý u šklánku, talérki nia zmiénic,
Zabaŭláć dziaŭčát małwój, zabýŭ wažnu štŭku,
Katórajub dokazáŭ staličnu nawuku:
Tólka pŭsta siadzéńnia jahó zanimáje—
Uže nia pŭsta: — Boh niewieś, kahó tam sažáje.
Mýsli ŭ hóławie skáčuć niewiédać jakíja,
Woś pa daždžý ŭ prakósach žábki maładýja;
Ŭ jich adzin rascwietejeć óbraz, jak praléska,
Świežyć hrudź maładziéńku, baš rasá niabiéska.
Tut jamu prymaníłaś, jak šoŭ u światlícu
Pustu, hladziéŭ na kwiétki, rabuju trawícu,
To iznóŭ sladziŭ mýslaj maleńkaju nóžku,
Što u sádzie taptała biélenku daróžku:
I nia śmieŭ na strop hlánuć, piéściŭ dumu ščásnu
Što piéŭnie tam uhlédzić sukiénačku jásnu,
Kručeny wałasóčak u stručki maléńki,
Na hrŭdkah labiadzínych ručónki bialéńki.
Pryniaslí trécia dáńnia, — stáry Padkamóry,
Jak baš słužyć kabiétam zaŭsiódy byŭ skóry,
Padáŭ dóčce Razálce krychu winá ŭ šklánce,
A małódšaj padsunuŭ ahurki ŭ blašánce,
I skazaŭ: „ja pasłužu wam, mají dačŭški,
„Choć stáry i nia zhódzien, tólka da paduški“.
I kinuliś maładý, usió, što tam žyła,
U sóramie dzieŭčátam skóra usłužýło.
A Sudździá sroha hlánuŭ woś na Tadauša,
I zakinuŭšy nabak rukawý kantŭša,
Naliŭ winá, dyj káže, „Druhíje zwyčáji
„Ciapiér u nas; šlom dziaciéj u zamórśki kráji
„Nawučýcca čužóha rózumu hłyboka,
„Dy škóda! — nia pilnuje jich baćkawa wóka.
„Daŭniéj panom učýci šláchtu było ŭ módzie,
„Ja sam let dziésiać słužýŭ Pánu Wajawódzie,[14]
„Báćku Jaśnie Wialmóžna Pana Padkamóra“.
(Kážučy pakłaníŭsia jon Wialmóžu skóra),
„I, jak słužýć narodu, učýŭ jon namiékam,
„Nia wýpuściŭ z apiéki, zrabíŭ čalawiékam,
„Pámiać jahó u siércy ― da strášnaha sudu,
„Pa wiek za jaho dušu ja malicca budu.
„A kaliž ja slŭžačy, čynóŭ nia dabiŭsia,
„Zato šanawáć stáršych, kabiét nawučýŭsia;
„Gréčnym być — to nawuka, báčycca nia máła,
„Bo, kab nahóju skróbnuć, nia ŭ tom siła stáła.
„Nia ŭ tom kab wyskilácca zubámi krasíwa,
„Nawuka ta pryhódna la kupiécka žníwa.
„Usím sléduje gréčnasć, da ŭsiáku, ináčej,
„Jinakšaja pawínnaść gréčnaści dziciáčej,
„Druhá muža dla žónki pry ludzioch, i pana
„Dla słŭžak, — słówam rožna dla ŭsiákaha stána;
„Tréba dóŭha wučycca, kaby nia zbłudzici,
„I kóžnamu parádkam čésnaść učyníci.
„I stáryje wučýliś: — pánskija hawórki,
„To bylícy a kráji, a ŭ šlachoćki dwórki
„Jak zjéducca susiédy, — da biéłaha swiéta
„Hamóniać, — to bylícy swajahó pawiéta.
„I što ŭsie jahó znájuć, kóžan šláchcic čŭjeć,
„Tož kóžan čeść wysóka ściaražéć, šanŭjeć.
„A ciapiér nia pytájsia, s kahó jon radzíŭsia,
„Atkul pryšóŭ, jak žywié, dyj s kim ažaníŭsia;
„Woś kalí nia danósčyk, kalí nie ŭ siarmiázie,
„S čéściju prynimájuć jahó ŭ kóžnam rázie.“
Tak kážučy, pawióŭ jon ŭ kruh wóčy cikáwy,
Bo choć práŭdaj swiacíli stáraha raspráwy,
Da wiédaŭ što maładziež to nia spadabáje,
Kali chto choć razumnu, dy dóŭhu reč máje.
Ale ŭsie u razdŭmji słuchali hłybókam;
Sudździá Padkamóraha papytáŭsia wókam,
Padkamóry i maŭčáŭ, da wídnaž to była,
Što takája reč Sudździ wiélmi jamu miła.
Zmáŭknuŭ Sudździá, jon kiwáŭ jaščé haławóju,
Tož Sudździa naljé čárki ščýraju rukoju,
Dyj ciáhnie znoŭ pawážna: „Gréčnaść reč nie máła,
„Woś kali ŭsiak spaznáje, jak kamu prystáła,
„Šanawáć čaławiéka čésnaść, wiek i čýny,
„Sam siabié ašancuje, dziéle toj pryčýny:
„Kalí čásam chto swajŭ wáhu chóče znáci,
„To na pracíŭnu wážku zwyk kahó sažáci;
„Bardziéj že maładýje pawínny wučýcca,
„Jak čésna s kabiétami tréba abchadzícca,
„Kabiétami, katórych rod Jaśnia Wialmóžny,
„Katórych čeść wialíka, abyčáji zbožny.
„Tak wiazaliś žanidźbaj, ščásna zažywáli
„Maładýje, — baćki nas hétak nawučáli,
„I dziéle…“ — tutka stáry na bratánka hlánie,
Wídna sróhu nawuku kazáć jamu stánie.
Kab piarabíć hawórku, kónčyć dziádźki swáry,
Woś skrýpnie tabakiérkaj Padkamóry stáry,
Dyj káže: „Sudździá miły! — oj! — daŭniéj horš býła,
„Báčycca što j nas móda lépšymi zrabiła.
„Ci maładý kínuli prýchaci niahódny?
„Ja pómniu to niaščáścia, jak u kraj naš ródny
„Nabiežáŭ dur prancuzki, — maŭláŭ burna tŭča,
„Jak pankí maładýje, baš niéchrystaŭ kŭča,
„Atčurálisia Bóha, pašlí bludnaj ściéžkaj,
„Dyj uzhárdzili práŭdaj, swajeju adziéžkaj.
„Žáłostna byłó hladziéć na małakasósaŭ,
„Jak šwarhatáli nósam, a částa biaz nósaŭ,
„Jak zamorski pisiulki ŭsiŭdy raznasíli,
„K nowym zákonam, wiéry, adziéžce maníli,
„Jak zdziékawałaś chmára nad naródam znáci,
„Bo Haspódź kali chóče kraj jaki skaráci,
„Atbiaré piarwiéj rózum ŭ swajom strášnym sudzie!..
„I paciáhli razumnych za nos durný ludzie.
„Spałóchaŭsia jich naród, maŭláŭ džumý strášnaj,
„Bo pačuŭ ŭ sabié zárad niémačy niaščásnaj;
„Na paničykaŭ módnych usiŭdy kryčáli,
„Samiž wiéru, hawórku, adziéžku mianiáli.
„Byłó to zło razpŭćcia, wialíka swawola,
„Pa katórych pryšóŭ k nam strášny post — niawóla.
„Pómniu, jaščé dziciáciaj badziáŭsia pa świecie,
„Jak heta raz da baćki ŭ Ašmiánskim pawiécié,
„Pryjéchaŭ pan Padčášyc[15] u wazku prancuzku,
„Jon piéršy zašwarhatáŭ nie po biełarusku.
„Pieršy jon uwioŭ u Litwu zamorśku haworku.
„Usie zawidywali, k katoramu dworku
„Zajechała dwukolna biada, čy drandula,
„Katora pa jichnamu zwalaś karyjula.
„Za lakajaŭ, dzwie mały stali sabačonki,
„Na kozłach siadzieŭ niemiec, jak doščačka, tonki,
„Žuraŭlinyje nohi, bačycca dzwie tyki,
„U pančoškach, — s pražkami jaho čarawiki,
„Na haławie čužyje wałasy i z miecham; —
„Staryje dziwilisia čučału sa smiecham,
„A mužyki chrysciliś i šaptáli cicha,
„Što u wazku zamorśkam Wanéckaja licha.
„Sam Padčášyc byŭ pachóž, spièradu i z boku,
„Na zamórśkuju nałpu, ásli na saróku.
„Čužý wółas kaŭtunóm na haławié wiŭsia,
„Trasiani, — pyłok s muki pad sam strop uzbiŭsia,
„Kaliž chto tahdý j dŭmaŭ, što adziéžka swojska
„Prystoić čaławiéku lapiéj, jak zamórśka,
„To maŭčaŭ u kutóčku, bo paný kryčáli,
„Što wučýcca rózumu my swajím miašáli.
„Pan Padčášyc usiody puščáŭ taku hádku,
„Što nowaha rózumu, zamórsku paradku
„Ziamlakóŭ wučyć stánie. Woś, chitraści póŭny,
„Wýdumali prancuzý što ŭsie lŭdzie róŭny.
„Dziwa! — tož stajić ab tom ŭ Bóžym prykazánni,
„I ksiandzy wiaściáć ab tom na ŭsiákam kazáńni!..
„Nawuka dáŭna, tólka słuchać Kab achwóta,
„Da býccam na ŭsich páła kurýnna slapóta:
„Što tólki ŭ prancuzkam piśmié nia stajáła,
„Choć dziéła najstaréjša, wiéry nia jimáła.
„Wiaściŭ Padčášyc róŭnaść ludziám, — sam nazwaŭsia
„Markizam, — baš čyn taki u módzie kazáŭsia,
„Jákže z letámi čyný wýhnali s Parýža,
„Jon čaławiékam wołnym chrysciŭsia z Markiža.
„Dálej za Napalónam, ŭsiomahŭčym pánam,[16]
„Iz zamorja pryjéchaŭ jakimści Baranam,[17]
„Kab pažýŭ bolš na świecie, Baranab čuráŭsia,
„I wołnym čaławiékam znoŭ achwótnab zwáŭsia.
„Báčyš tórham na módy u zamórji žýli,
„A što prancŭz uzdumaŭ, palaki lubíli.
„Dziákuj Bóhu, što prašłá ŭ nášaj maładziežy
„Achwóta lótać za dom pa módny adziéžy,
„I čužóha parádka ŭ kupcóŭ dabiwácca,
„I pa šynkoch zamórśkaj mówy nawučácca.
„Báčyš ciapiér Napalon, jak ná licha, skóry,
„Nia dajé čásu hnácca pa módny uzóry;
„Ciapiér wajawáć móda! — a nam siercá bjucca,
„Što iznóŭ ab palakách hutarki niasucca.
„Jość słáwa! — tož uskréśnie i Rečpaspalíta![18]
„Stánie wółnaść, jak ziamlá wajnój budzia syta!..
„Tólkaž markótna, što j my rázam nia pracujem,
„Ab swaích i wiéstački dóbraj nia pačŭjem.
„Ach! čakáci! — a siérca rwiécca pa nawinu!..
„Ótče Rabáku!“ (cicha káže Barnadýnu),
„Čuŭ ja, što iz za Niémna mieŭ, Wáše, bumáhu.
„Skažý ab wójśku nášym jaku wiéstku błáhu!“―
„Ničóha,“ — káže cícha Rabák da hramády,
(Wídna što toj hawórce nia wiélmi byŭ rády,)
„Palityka[19] nudój mnie; — a kali z Waršawy
„Hrámatu mieŭ jakuju, — to woś dziéle spráwy
„Barnadýnskaj, — razkázy ab tom nia cikawy,
„Josć tut ludzie, — im nia ŭsmak hétakije stráwy.“
Tak kážučy jon krýwa zirknuŭ ŭ kutók stółu,
Hdzie maskál Rýkaŭ wiadzie hawórku wiasiółu.
S saldátami jon blíska dwará mieŭ kwaciéru,
Dóbry Sudździá i jahó klíknuŭ na wiačéru:
Rýkaŭ, baš, pa maskoŭśku ščýra k jadzié bráŭsia,
Pačuŭšyž ab Waršáwie, woś jak abazwáŭsia:
„Oj Pánie Padkamóry! — wy usié cikáwy
„Wieści ab Banapárcie[20], — wam, baš, da Waršáwy,
„Wam chóčecca ajčýznu[21] báčyć ŭ wółnam býci,
„Ja choć maskál, da ab tom nia staŭ danasíci.
„Wy palák, a ja ruśki, — ciapiér nia wajujem
„Jość pieremírja, tak my wiésiała pirujem.
„Částa i s prancuzami stójučy na strážy,
„Pjom haréłku, a wialać, — skačý, sýnie ŭrážy!
„Mužyćka pryhawórka káže, štob jak dušu
„Lubić žónku, a traści jajé, maŭláŭ hrušu.
„Ja kažu budzie wajná: — da Płuta majóra
„Adjutánt štába prywióz ukázy zaŭčóra
„Hatówicca k pachódu. — Pójdziem čy na turka,
„Čy prancuzá, — Banapárt, ćwiórdaja to skurka!
„Biaz Suworawa zhrýści jahó ― trudna spráwa,
„Kážuć, s prancuzóm budzie lichája raspráwa!
„Banapárta — to znachar! — da i naš Suworaŭ
„Čaraŭník; tož byliby čárý próciŭ čáraŭ.
„Raz na wajnié Banapárt zahínuŭ, — ni znáku!
„Piarakínuŭsia ŭ lísa; Suworaŭ ― ŭ sabáku,
„Jak dapiók Banapártu, toj katóm chryściŭsia,
„Dyj dziáre! — baš! — Suworaŭ ŭ kusaha smianiŭsia,
„Štob było…“ (tut hawórku Rýka piarabíli)
Uniasli čaćwiórta dáńnia, — dzwiéry rasčynili.
Ŭchódzić jakájaś páni, maładá, pryhóža,
Jajé rumiána lička, wos ćwiacista róža!
Bahátaja ubráńnia usié ahladáli,
Usié, krom Tadáuša, pakłón jej atdáli.
Tóninka, jak tyčýnka, hrudki, baš tačóny,
Sukiénačka baháta, ćwiet krépka čyrwóny,
Kaŭniéryk pawucinaj báčyŭsia zdawácca,
Wiéjała čymś na lička, štob prachaładacca,
(Choć nia było haráča), da wiéjar złacóny,
Razsypáŭ járki iskry na usié starony.
Hałóŭka biez čapočka, ŭ kružki wółas zwíty,
U stužački, baš dziciá ŭ pialónki, spawíty;
Pasiaród brylántowa špónka biła ŭ wóčy,
Bliščáła, baš zwiézdačka bliščýć siaród nóčy.
Na wiasiélla, zdajécca, ubráłaś; — šaptáli,
Što takója ubrańnia na bál tólka kłáli.
Choć karótka spadnička, — nóžak nia ŭkazała,
Bo pa ziamli biahučý, dróbnieńka, šaháła,
Jak lálački batléjny ŭ Bóža Naradzéńnia
Pakázywajuć chłopcý na uwiasialéńnia.
Kab pustója miaściéčka zaniáć tam biaspiéčna,
Biahučý, kłániałasia siudý, tudý, gréčna:
Trŭdnaž byłó dabícca, bo prachód zaniáli,
Łáwy, dyj krésły z haśćmi u dwa radý stáli.
Ci láŭku piaraskóčyć, ci siadzénnia céła
Rŭšyć z miesta; — da janá ŭbicca tam umiéła
Pamiéž stałá i haściéj, jak háłačka mała,
Kruciłaś siudy, tudy, — až pry mieście stáła;
Woś tolka pa darózie kahós začapiła,
Spiorłaś na Tadauša, dyj piaraprasíła,
Paslá na krésle swajóm lahóńka prysiéła
Tutže miež chłopcá j dziádźku; — ničóha nia jéła:
Čásam machniéć wiéjaram, s čaranóm huláje,
Čásam darahí kaŭniér na hrudkach spraŭláje,
A čásam biéłu ručku pad stužačku sádzić,
Štob pahladziéć ubráńnia, hałóŭku pryhłádzić.
Hawórka tam uniáta dziéle kabiacíny,
Parádkam zawiazáłaś znoŭ pamiéž družýny;
I pašli kruhóm sudý, hrómka razpraŭlańnia,
Dziéle siahódniašniaha ŭ lésie palawáńnia.
Asésar tam z Rajentam[22] spor wiali upárty,
Zajelisia ab swaje prasłáŭnyje chárty:
Rajént kryčáŭ, što jahó Kusy zájca zhłádziŭ,
Asésar, — što z šarakóm jaho Sakół złádziŭ.
Da ludziej pašlí na sud; — i usié dakółá,
Adný bráliś za Kusa, druhi za Sakółá;
Adný dziéle znácharstwa, druhije baš swiétki,
Sudździá cíchańka šapnuŭ da swajój susiédki:
„Daruj siastrá, što ciabie z wiačéraj nie ždáli,
„Dumali što nia prýdzieš, — a prahaładáli!“
Tak kaže, Padkamóra čárku naliwáje,
Dyj ab nawinach ŭ kráji cicha razpraŭláje.
Kali taká hawórka krŭh stałá chodzić,
Tadaŭš s kabiacíny i wačej nia zwódzić;
Uspómniŭ ab to miésta, załatýje hádki,
Tož miéła być siadzéńnia jahó nienahládki!
Prypómniŭ, — i siardziéčka mócna zakipiéła!..
Ščásliwa razwiazáłaś ta zahádka céła!..
Widnaž to Boh praznáčyŭ, što pry jahó bóku
Prysiéła ta praléska, što báčyŭ ŭ pamróku.
Práŭda, zdajécca at toj wýžša róstam stánie,
Da ubrana, a ludziéj śmianiáje ubráńnie;
Wółas u toj kazáŭsia jásna załacony,
A u susiédki krŭčy i dóŭha splacióny,
Piéŭnie tu piaramiénu sónieńka zrabiłá,
Bo kraśniéj pry záchodzie zdajécca świaciłá.
Lička toj nie dahlédzieŭ sumierkam učorá:
Jak miham pakazáłaś, tak uciakłá skóra,
Dŭmaŭ, što prykidáliś wuhlam jaje wóčki,
Maŭláŭ wišanki — hubki, baš małakó — ščóčki.
I u susiédki schóžy hubki, ščóčki, wóká.
Štož! hétaj wiek, zdajécca, staréjšy dalóká?
Aharódnička, kážyś, dziaŭčónačka máła,
A susiédka u letách krépka daspiewáłá;
Da maładziéž ab hadý kabiét nia pytáje,
Katóraja pryhóža, ta i maładájá.
Dziaciuku janá wiekam rawiéjnicaj jmiéccá,
Niawinnamu kabiéta paniénkaj zdajéccá.
Tadaušu chod dwáccać let užo daspiélá,
I u Wílni wiasiółam prawioŭ žyćció céłá,
Ksiendzá mieŭ daréktaram; toj pilnawáŭ sróhá,
Nia papuskáŭ na kiépstwa, wučýŭ chwalić Bóhá,
I maładý Tadauš ŭ swajŭ ziamlu ródnu,
Prywióz siérca niawinna, dušu čýstu, hódnu;
Da wiédamaž maładý rózum, — nia dziwóta!
Na sialé pahuláci pryśpiéła achwóta.
Wiédać, što pryhóž sabój, maładý, dyj krépki,
Što zwáŭsia jon Saplicaj, Saplícyž nia zlépki, —
Janý mužčýny ćwiórdy, — siłny májuć ruki,
Da žauniérki achwótny, — tupy da nawuki.
Tadauš at praatcóŭ swajich nia čuráŭsia,
Dziélna na kaní jéździŭ, piéchty nia bajáŭsia,
I tup nia byŭ, choć s knižak nia wučýŭsia pílná,
Choć dziádźka za nawukaj jahó hladziéŭ siłná,
Jon lepš rwáŭsia da strelby, — z šáblaj rad huláci,
Wiédaŭ, što da wajáčki jahó miéli hnáci,
Što taká ŭ tastaméncie stáła bácki wóla,
Hnáŭsia mýslaj za bubnam, siedziačy u škole;
Da dziádźka zmianíŭ wólu báćkawu da rázu,
Wialéŭ pryjechać damóŭ u swajóm prykázu,
Učýcca haspadárki, pakul da wiasiéllá,
Pakŭl baháta siałó daść na nawasiéllá.
Pahlád na Tadauša, ščásny widý hétki,
Manili błŭdny mýsli pryhóžaj susiédki,
Prykínuŭsia rost chłapca cikáwamu wóku,
Abliłá ŭzhládam žádna jaho hrudź šyróku
I pa twáry błudziła; — tája wos haréłá,
Jak tolka jajé wóka ŭ pralócie sustréłá.
Jon pryhóžaj susiédki užo nie bajáŭsiá,
Ná ― licha baš z achwótaj ŭ lička pryhladáŭsiá,
Da j jana pryhladáłaś, — woś čatýry zrénki
Haréli, baš zwiézdački na niebie malénki.
Najpiérš z jim pa zamórski stáła šwarhatáci,
Wiédama — prybýŭ z miésta, ab čómže pytáci? —
Tož pusciła hawórku ab knižkach razumnych,
Ab pisarach tych knižak, dyj ab ludziách wumnych.
Štož, — jak pašłá ščabiatáć znoŭ ab malawánni,
Ab mŭzyce, ab razbié, dalej tancawáńni!..
Pakazáła, što znáje ŭsie pryhóžy štŭki.
Dziwaž! — chłapiéc śmiaknŭŭšy wialíki nawuki,
Piéred kabiétaj ab swoj rozum pabajáŭsia, —
Maŭláŭ staić daréktar, — kraśniéŭ, zaikáŭsia...
Łádam, što toj daréktar pryhóžy, nia sróhi.
Uniałá z jim hawórku dziéle toj daróhi,
Pawiałá druhój sciéžkaj: — woś ab siélskam býćci,
Jakój šukać zabáwy u niawiasiołym žyćci.
I Tadauš śmialéjšy pawióŭ razhawóry,
Nia prašło poŭ hadziny, s kabiacinaj skory
Puścílisa ŭ žarty, pačáli spirácca;
Susiédka da dziaciuká pašłá zalacácca:
Stáwiła try háłački, — bližéjšu na dolu
Chwaciŭ, — a Padkamóra dóčki, na swawolu
Taku hlédzia, mórščyliś, býccam zmahłá kólká,
Susiédkaž nia skazála, chto ŭ toj háłce, tólká
Zaśmiajałaś u hołas, dyj pačyrwianiéła,
Maŭláŭ krásna malínka na sóncy daspiéłá.
Inákša ŭ druhóm kańcy stałá jdzie zabáwá,
Tam, báčyš, pašłá horéj Sakalínna sprawá.
Na achwótnych da Kusa usie ŭhruń uśsieli,
Zawiazáŭsia spor dziéłam, až jadý nia jéli.
Hóman wialík, usiáki jaki nia ŭwiaradziŭsiá;
A strašénna Pan Réjant zaciaciarawíŭsia,
Jak pašóŭ takawáci, takawáŭ biaz miéry,
Znákami dakázywaŭ swaí mówy ščéry,
(Balesta baŭbatunóm zwáŭsia miež sudździámi),
I dla taho strašénna macháŭ jon rukámi.
Ciapiér janý pry bakoch, uzad łókci wyhnuŭ,
Woś spad plačéj rukámi, dyj nóhciami sprýhnuŭ,
Pakázujučy takim znákam chártoŭ smýčku,
Prylóh na stoł, dyj krýknuŭ, báčycca ŭ nakličku:
„Wyžha! — puścili rázam z Asésaram zmóŭna,
„Woś dwa zamki ščóŭknuli z dwiuch stralbóčak róŭná
„Wyžhá! — pašli, — a zajac strunój ŭpóla mčýŭsiá,
„Sabáki tutze, (Rajént pálcami nasiŭsiá
Pa stalé, — baš sabáčy pakázywaŭ skóki).
„Sabáki tŭtže, pad les hnáliś nia dalóki: —
„Sakoł, niéčaha kazáć, znáchar na to dziełá,
„Wýciahsia piéred Kusym na dałońnia céła;
„Wiedaŭ ja, što spudłujeć, — zaj, cikun wialíki!
„Čhaŭ, býccam prósta ŭ póla, — za jim usié smýki,
„Cikun šarák! — jak pačuŭ što ŭ kučy sabaki,
„Pstryk u práwa, daŭ kazłá, — za jim hłupy sáki,
„A jon iznóŭ na léwa udáryć dwa susy,
„I sabáki na léwa, zaj u les!.. moj Kusy
„Cap!“ — Tak Rajént dabywáŭ swaju mówu zwonku,
Dyj na druhu jon stałá ŭzabráŭsia starónku,
I to „cap“ Tadaušu nad wucham jak krýknie!
Jon, dyj susiédka k krýku takómu nia zwýkli;
Spadtajká piarapuham wialikim ablity,
Atčurýli hałóŭki swaji ŭ kuču zbity,
Maŭláŭ wiarchí dziaréŭja, k sabié pachilóny,
Razwiéjaŭ wiécier; ruki ž, pad stałom splacióny,
Ledź u takój pryhódzie razplaściś uśpiéli,
A dwa krásnyje lička bolš pačyrwianiéli.
Tadauš, kab nia zdrádzić swajój niauwáhi,
Takoj hawórkaj s siabié dabywáŭ atwáhi:
„Kusy wídny! — u poli, baš wíchar niasiécca,
„A kaliž jon da zwierá dziélna tak biarécca“…
„Biarécca! — tož sabáka jakich ŭ świécie máła!“
Tut padaspiéu Tadauš, jak bačyš prystała,
Chwaliŭ, što biez narówaŭ, — znachar ŭ swajóm dziéle,
Žaławáŭ, što nia báčyŭ, jak zájca jon zmiéle.
Až zadryžáŭ Asésar, — puściŭ z ruk kiališak,
Hlánuŭ na Tadauša, maŭláŭ bazylišak.[23]
Asésar nia krykáła, dyj nia tak ruchlíwy,
Ad Rajénta ŭ rost nižšy, ŭ sławách nia tak žýwy,
Da na sabráńniach usim dawáŭsia u znáki,
Jazýk mieŭ jadowity, baš žáła wužaki.
Tak razumny jon słaŭca umiéŭ padpšukáci,
Što śmiéła ŭ kalendarý možna jich spisáci;
A ŭsie złosny wialika. — Mieŭ dólu bahátu;
Cełuju báćkaŭščynu, dyj što ŭziaŭ pa brátu,
Prapuścíŭ, woś čraz sita, na wialikam świecie,
I pryniáŭ słŭžbu Cársku u swajóm pawiecie.
Lubiŭ jon palawáńnia, raz dziéle zabawy:
Tož zwónki hółas trubki, — wialiki abłáwy,
Prypamináli jamu hadki maładýje,
Kalí mieŭ strałcóŭ dziélnych, sabáki ŭdałyje. —
Ciapiér mieŭ páru chartóŭ iz céłaj atpráwy,
I adnamu s tych sabák unimájuć sławy!! —
Dyj trebaž dahadacca što i Taliména,
Maŭláŭ kámień na siércy, — kacháŭsia strašénna!
Zliŭsia što s kabiacínaj kiépśka idzié spráwa,
Zhadáŭ što lepš z druhími míła joj zabáwa. —
Woś padchódzić, hłádziačy wusý samawíty,
Zaśmiajécca, a śmiech toj wiélmi jadawíty,
I kaže: „Akadémju słáŭnu Wilnia májeć,[24]
„Da ab sabákach janá tam nia naŭčájeć, —
„Druhá ab jich ŭ Waršáwie, Krákawie hawórka,[25]
„I na sialé. — Wučyć nas stára pryhawórka,
„Jak biez chwastá sabáka, tak šláchcic biez čýna,
„Chwost sabáce da biéhu nia máła pryčýna;
„A Pan chwáliš sabaku, što biez chwastá chódzić;
„Niacháj ciótka páńskaja sud pamiéž nas zwódzić.
„Choć páni Taliména žyłá u stalícy,
„I námieś zaświaciła ŭ nášej akalícy,
„Da sud joj ab achwócie práŭdaju zaświécić,
„Bo nawuka z letámi ŭ adnó s sabój miécić.“
Chłapcu, na katóraha nia ŭznarók napáła
Taká hrazá, sa zlóści hawórki nia stáła.
Hlánuŭ na Asésara, — da kułakóŭ skóry,
Ščáściam woś kichnuŭ mócna stáry Padkamóry.
„Na zdaróŭja!“ krýknuli, — toj, s pakłónam, słuchaŭ,
Zabubniŭ ŭ tabakiérku, tabáki paniuchaŭ;
Tabakiérkaž ŭ brylántach, zółotam świaciła,
Na jej Karól Stanisłáŭ pryhladáŭsia míła.[26]
Padkamóraha báćku karól ssudziŭ ŭ dáry,
Pa báćku jajé chawáŭ Padkamóry stáry.
Jak zabubnić, dajé znak, što hawaryć budzie;
Ŭsie zamóŭkli, cichaść, baš, jak na strášnym sudzie,
Jon káže: — „Šláchta bratý, mají dabradziéji!
„Sudzícca ab sabáki sléduje u kniéji.
„Łádnaž spirácca dóma, hdzie harýć zabáwa? —
„Na záŭtra ab to dziéła ŭ adkłád idzié spráwa;
„Ja dalš spirácca dóbrym ludziám nia dazwólu:
„Wóźny! abwiaścí ukáz da záŭtra, u pólu.
„Záŭtra i hraf s stralcámi tutaćka pryjédzie,
„I Wáše pójdzieš z námi, Sudžździá, moj susiédzie!
„I páni Taliména, pánny i kabiéty: —
„Tož budzia palawáńnia słáŭna na ŭsie léty! —
„I Wójśki, — kalí na to achwótu pačŭje.“ —
Tak káže — i stáraha tabákaj častuje. —
Wójśki, sidzia na wóstram kańcy, miež stralcámi,
Moŭča, wadziŭ pa siéni błudnymi wačámi,
Chaciá jahó j pytáli jakí ŭ tom sud, wóla,
Bo pan Wójśki, to miściuk wialíki da póla!
Da jon wážna toj spráwy u razdumji słuchaŭ,
Dóŭha wážyŭ u pálcach tabáku, — paniuchaŭ,
Dyj čchnuu, — až ściény stáry ukruh zatraslísia,
I takí z jahó huby réčy paniaślísia: —
„Moj Bóže! jakáž tuhá na mianié napáła;
„Štóby hramadá strałcóu staréńkich kazáła,
„Pačuŭšy, što wialmožy i šlachoćki sýny,
„Wiaduć haráčy spóry ab sabák chwaściny? —
„Stáry Rajtán, kab ažýŭ, — na taku nawínu,
„Wiarnuŭsiab da Lachówič ŭ swaju damawínu. —
„Štób skazaŭ Niasialóŭśki[27], Wajawóda dáŭny,
„Katóry j ciapiér dziéržyć sabáki prasłáŭny,
„I sótni maje stralcóŭ abyčájam pańskim,
„I sótni wazóŭ siéci ŭ zámku Warančáńśkim,
„Da siadzić adzinoki dóma, na dziwótu; —
„Nichtó baš nia prymánić jahó na achwótu.
„Na takója myslíŭstwa jon, dziéle sarómu,
„J Białapiatrówiču daŭ atkáz samómu.
„Wialíkaž čeść dla pána, tak bahátaj dóli,
„Za šarakóm badziácca pa šyrókam póli?
„U starynu za zwiéram hrubým paný hnáliś,
„Bo dzik, miadźwiedź, to štuki šlachéćkije zwáliś,
„A zwier biez kłoŭ, biez nóhciaŭ, pužlíwy, pakórny,
„Narawíŭsia muzykom, dyj čeládzi dwórnaj.
„Nichtóby tam iz panoŭ nia ŭziaŭ stralbý ŭ ruki,
„Tónkim šrótam nabítaj, na máłyje štuki.
„Práŭda, dziaržálí chartóŭ dla dziaciéj zabáwy,
„Štob pankóŭ maładziéńkich ŭpraŭláć da abłáwy,
„Da baćki nia chaciéli baš i padziwicca,
„Nia to, kab jaščé miéli ab kiépstwa swarýcca.
„Dziéle takoj pryčyny Jáśnie Padkamóry,
„Prabáčyć, što prykázu słuchać ja nia skóry.
„U žyćci majóm céłam, prysiáh ja dušóju
„Na takuju achwótu nia kránuć nahoju.
„Zawusia ja Hračechaj, — at karalá Lécha
„Ni adzin za zájcami nia hnáŭsia Hračécha!“
Maładyje śmiajáliś z Wójśka za abiédam,
Paślá at stałá ŭstáli, Padkamóra slédam:
Sléduje ta uwáha wážnu čaławiéku:
Jon stáršy i pa čýnu, — staršy i pa wiéku.
Idučý, jon kłániausia usiákamu pa čýnie,
Za nim Kwastár, — a Sudździá šoŭ pa Barnadýnie.
Podkamóraha žónca Sudździá pry parózie
Padáŭ ruku, dyj pawióŭ u dwor pa darózie.
Tadauš Taliménu, Asésar Krajčánku,
Rajént na kańcy pawióŭ Wójśku Hračašánku.
Tadauš z maładými pašóŭ da stadóły;
Zły strašénna! — na dušý wiélmi nia wiasióły.
Što byłó, — zanimáli jaho mýsli hetki,
Woś spatkáńnia, wiačéra pry baku susiédki,
Oj! — prykraž słówa „ciótka“ jamu kala wucha
Ŭściaž burčáła, zdajécca pahánaja mucha:
Chaciéŭby u Wóźnaha lapiéj razpytácca
Ab Taliménie, da baš nia moh z nim spatkacca,
I Wójśkaha nia ŭhlédziŭ; — toj dziéle parádku,
Kab haściám dać wýhadu, prapáŭ nia ŭ ahládku,
Pabróŭ dahlédzić słužby, kab paściéli słáli.
Staréjšyje, kabiéty u budýnku spáli,
A maładých Tadáuš, pa dziadźkawaj wóli,
Wioŭ na siéna, štob mahlí spačýci zdawóli.
U dwaré ŭsio prycichła, — báčycca nia žýli,
Maŭláŭ zwaný ŭ kláštary na pácier zwaníli;
Tólka stóraža hółas čásam atazwáŭsia;
Spáli ŭsie, adzin Sudździá zasnuć nia pytaŭsia.
Haławá haspadárki, łádziŭ jon atpráwu
U póla, záŭtrašniaju dla haściéj zabáwu.
Daŭ prykázy kómanu, wójtam, i humiénnym,
Písaram, achmistryni, stralcám i stajénnym,
Dáléj s padziónnikami sumieŭ raščytácca,
Ŭréšcie skazáŭ Wóźnamu što chóče praspácca.
Wóźny atwiazáŭ pójas Słŭćki[28], uwiés líty,
Pry jim wisiać kutásy wialíki, baš kíty,
Zwiérchu zółatam šýty bliščáć kwiétki łóŭki,
Na wýwarat siarabró, da miáhkije šóŭki.
Taki pójas zawiážeš na starónki óbie,
Załatŭju u świáta, čórnu u žałóbie.
Sam Wóźny sumiéŭ łádzić z pójasam prybórku,
Tož jahó atwiazáŭšy, kónčyŭ tak hawórku:
„Štož złóha, što piaraniós ja stałý da zámka?
„Tož nam karýść, a ŭrahám zapáła ŭžo klámka,
„Bo kali ab toj pałác z hráfam sudý wódzim,
„My ciapiér u dzieržańnia práŭna jahó ŭchódzim.
„Choć brytanóm praciŭnik z námi zajadáŭsia,
„Dakážem, što toj pałáć za nami astáŭsia.
„Woś kalí chto u zámku haściéj prynimáje,
„Reč piéŭna, što to miéńnia swajim uwažáje:
„Sámichže pracíŭnikaŭ zazawióm u świetki.
„Pómniu, — za majích čásaŭ bylí spráwy hetki….“
Zasnuŭ Sudźdžiá i Wóźny cíškam šoŭ u siéni,
Sieŭ pry świéčce, knížačku wýnuŭ iz kiašéni,
Katóruju šanuje, jak malitwy Bóhu,
Katóru nosić s sabój, dyj biaré ŭ daróhu.
Spísan tam trybunálskich[29] spraŭ lajastr wialíki,
S katóra uzymáliś paparádku klíki:
Próstym ludziám to prózwišč lajastrówy kárty,
Wóźnamu, — to pa pracy haréłki poŭ kwárty.
Tož čytáŭ u zadumji: Ahinski z Wazhírdam,
Daminikány z Rýmšaj, Rýmša z Wyšahírdam,
Radziwił z Waraščákaj, — Hédrajć z Radałtóŭśkim,
Abuchówič s kahałam, — Juráha z Piatróŭśkim,
Maléŭśki z Mickiéwičam, — tut i hraf ŭpisány,
S Saplicaju. Čytáje, — i dumý kachány
Wiaduć jahó u toj čas, jak spráwy wialiki
Sudziliś u Trybunáli; — čuje swajé kliki,
Báčyć siabié ŭ kantušy, u župáni biéłym,
Jak wážna — „prycichnicie!“ kryčýć horłam céłym
U tych dumách, páciery šépčučy pamáłu,
Zasnuŭ paslédni ŭ Litwié Wóźny trybunału.
Takije, pry achwócie, spráwy ŭ próšły léta
Wialí u cícham dwaré, — kalí réšta świéta
Zaliwáłaś slazámi, (káže hádka stara,)
Bačyš toj muž waliki[30], — jahó pałkóŭ chmára,
Ŭziáŭšy s sabój wajénny arły załatyje,
Rázam s siarébranymi, u kraji čužyje
Biehli, iz pušč Libijśkich[31] pad Alpy wysóki,
Jich hrómy zalatáli ŭ ziamiélki dalóki,
Hdzie staŭbý kámiennyje starčáć pa zamóry,
Što Pirámidy zwucca, — róŭnaž pry Tabóry,
Pry Marénha, Aŭstarlic, Ulm wójśka nawáła
Šła hrazóju na póŭnač, dyj pry Niémnie stáła.
Atbiła, baš at scianý, jich síła Maskóŭśka,
Katóra baraníła biéraha Litoŭśka,
Strašniéj woś at zarázy Maskwie wieść takóŭska.
Čásam i spadzie wiéstka, maŭláŭ kámień z niéba,
U Litwu, ci dzied starý, žabrujučy chléba,
Biez ruki, ci biez nahi, prýmie padajáńnie,
Prystáŭšy, — siudy, tudy astorožna hlánie
I, jak nia maš u dwaré Maskóŭśka žaŭniéra,
Žydóŭśkija jarmółki, čyrwóna káuniéra,
Skáže što jon iz wójśka pólska, — nia ŭznačáji
Prybadziáŭsia, štob kóści złažyć ŭ ródnam kráji,
Za katóry wajawáć nia ŭ siłach rukóju.
Kóžan jahó prymáje siércam i dušóju.
Jon rad za stoł sadzícca, urónić slazínu,
Dyj dziŭniéjšu at kázki prašépče nawínu.
Razkáže, što atwažny hanaráł Dambroŭśki
S čužój ziamli u swaju wiadzie síły Pólśki,
Swajakóŭ sabiráje jon na čužój roli;
Jak Kniažéwič[32] prykázy dajé ŭ Kapitóli:
Harój jon! — wýdziartyje urahám Cazáraŭ,
Kinuŭ Prancuzu ŭ wóčy sto słáŭnych štandáraŭ.
Jak Jabłanóŭski[33], zabiéh, hdzie piérac uzchódzić,
Hdzie cukrówaja ziélla lésam ziamlá ródzić,
Hdzie ŭściaž wiasná krasuje; — z Dunájśkaju síłaj
Bje čórnych, a da niŭki uzdycháje míłaj.
Takije to hawórki po krají chadzíli,
Janý s pałácaŭ, dyj s chat dziaciukóŭ maníli.
Nia adzín, to pačuŭšy, swajích atčuráŭsia;
Kab Maskal nia ŭhlédzieŭ, pa lésie badziáŭsia;
Dabieh k Niémnu, da nurká, — paládź! — dapływáje
Na druhuju starónku, ziamlakóŭ witáje;
A paslá, sniáŭšy šápku, Maskalom s pryhóra
Káže, „budźcie zdarówy! pabáčymsia skóra!“
Tak šli ŭ próčki Harécki, Pac i Abuchowič,
Piatróŭśki, Abaléŭśki, Ražýcki, Janowič,
Miazajéŭśki, Brachócki, Gédymin — i mnóha,
Usiáki dawaŭ ciáhu, kamu tólka zmóha.
Kidáli baćkóŭ, mátak, radzímuju rólu,
I dabró, — katóra Car braŭ na swaju dólu.
Čásam na Litwié Kwastár s kláštára dalóka
Prybadziécca do dwará; zašýtu hłyboka
Wýpare iz škapléra kártu drukawánu,
Dyj ličyć síłu wójśka naródna spisánu,
Čytáje achwicéraŭ prózwišča, jich spráwu
Ŭ jakóm dziéle, druhích śmierć słaŭnu, ci krywáwu.
Tak króŭnyje, pačuŭšy ab swaich nawínu,
Woś adný dziákawali za dóbru wiaścinu,
A druhíje žurýliś, płáča sýna, bráta...
Nia adná tam žáłabu prynimáła cháta. ―
A ŭ akólicy cícha, — žałaść dóbrych pánaŭ,
Čy rádáść, — pieŭny wiéstki dla biédnych ziamianáŭ.
Takím kwastaróm Rabák manicca zdawáŭsia,
Částa jon u kamóry z Sudździój zamykáŭsia,
I ра dóŭhich hawórkach sakrétnych ŭ swiatlícy,
Rassypális wiéstački rozny ŭ akalícy.
Daj kwastar, choć kapturóm ksiandzóŭśkim nakrýŭsia,
Wídna, što u kláštary dóŭha nia nažýŭsia.
Nasíŭ jon znak nad wucham i ŭ baradzíe ránu,
Strałbóju, aśli píkaj jásna napisánu.
Nia tólkaž to pa ránach, zhadáješ pa minie,
Što jon služýŭ žaŭniéram, — móa u čužbinie.
Kali pry słŭžbie Božaj, u hóru z rukámi,
Abiérniacca k naródu, Kab skazáć „Boh z wámi!“
Zdajécca, što to žaŭniér, wýciahšyś strunóju,
Stajíć pred achwicéram s padniátaj strałboju.
I słaŭcá jon swiatýje tak hółaśna prawić,
Woś, báčycca, wajakóŭ u parádak stáwić.
I razkázy lepš wiadzié ab nawínach stáry,
Čym malítwy čytáje ŭ swajóm brawiary[34].
A badziájaś tam da siam, — wiédama pa kwéście,
Částa žywie niadziélku ŭ pawiatówam mieście:
Róbić tam antarésy, — a listóŭ, woś śmiéci,
Atbiaré, dyj zamknuŭšyś čytáje u kléci.
Časám šle jon pasłańcáŭ, da nikómu ŭ wóčy
Nia skáže, kudý ich šle; částa sam u nóčy
Biažýć u dwarý páński, — s šláchtaj razpraŭlaje,
Pa siałách da pa karčmách, báčycca, huláje;
Z mužyčkámi hamónić ab rozny nawíny.
I ciapiér Sudźdzí kaže, — dziéle toj pryčýny,
Što nia možeć u dwaré záŭtra mšy atpráwić,
U klabánju pajédzie, štob nawuku práwić,
Paslá strałcóŭ u karčmié budzie dažydacca,
Nia wiérnuccaž, — pad lésam rad z jími spatkácca.
|
Прапануем да спампаваньня!