Hramatyka biełaruskaj mowy (1918)/II
| ← I. Skaz i jaho čaści | I. Skaz i jaho čaści Падручнік Аўтар: Баляслаў Пачопка 1918 год |
Pieśnia rodnaj mowie → |
Прапануем да спампаваньня!
II. Čaści mowy.
§ 6. Kali stanim razhladać słowy u skazie, to ŭbačym, što adny z ich aznačajuć jakujuś čynnaść napr. rabić, pisać, druhija — nazwanie jakojś rečy widzimaj, abo niawidzimaj, napr. čaławiek, stoł, rozum, myśli, inšyja zamieniajuć saboj nazwani račaŭ ci asob, napr. ja, hety… inšyja pakazywajuć prymiety rečaŭ: dobry, bieły, hliniany… iznoŭ inšyja aznačajuć ličbu, abo paradak rečaŭ i h. d. a heta ŭsio — asobnyja čaści mowy. U biełaruskaj mowie čaściaŭ mowy jość dziewiać: 1. Čynnik, 2. Imiennik, 3. Zaimak, 4. Prymietnik, 5. Ličebnik, 6. Skaźnik, 7. Pryimak, 8. Złučnik, 9. Hałośnik.
Čynnik.
§ 7. Čynnik heta jość čaść mowy, aznačajučaja nazwanie jakojkolečy čynnaści, napr. pisac, iści, mycca.
Čynniki dzielacca na 1. pierachodnyja, 2. padčynnyja, 3. zwarotnyja, 4. uzajemnyja i 5. ahulnyja.
Pierachodnyja čynniki aznačajuć čynnaść pierachodziačuju z asoby spaŭniajučaj henu čynnaść na inšuju asobu, ci reč, napr. pisać list, rabić rabotu.
Čynnik padčynny aznačaje čynnaść, pierachodziačuju na hłaŭnuju reč z asoby pabočnaj, napr. Tut pišycca list. Tam zakładaicca škoła.
Čynnik zwarotny nazywaje čynnaść, z zwaročywajučujusia na samuju čynnuju asobu, napr. mycca, česacca, adziewacca. Hetakija čynniki zaŭsiody mohuć być zamieniany čynnikami pierachodnymi z dabaŭkaj słowa siabie, napr. myć siabie, časać siabie i h. p.
Čynnik uzajemny pakazywaje čynnaść pierachodziačuju uzajemna z adnej asoby na druhuju, napr. witacca, spatykacca, bicca…
Čynniki ahulnyja aznačajuć čynnaść zusim niepierachodnuju, napr. iści, siadzieć, lanawacca, spać…
§ 8. Admiena čynnikaŭ.
Čynniki admieniajucca pawedle: widaŭ, ładoŭ, časoŭ, ličbaŭ, i asobaŭ.
Widy jość try: zakončany, niezakončany i mnoharazny, napr. rabić, zrabić i rablać.
Ladoŭ jość čatyry: ahulny, abwiestny, nakazny, i zaležny.
Čas bywaje ciapierašni, prošły, zaprošły, budučy, budučy dalšy i budučy-prošly.
U formie zakončanaho widu času ciapierašniaho, a ŭ formie niezakončanaho widu času budučaho — prošłaho nia bywaje.
Ličby jość dźwie: adzinočnaja i množnaja: ja rablu, my robim.
Asoby try adzinočnaj ličby: 1. Ja, 2. Ty, 3. Jon, jana, jano, i try množnaj ličby: 1. My, 2. Wy, i 3. Jany.
§9. Ahulny ład nazywaje čynnaść, ale nie pakazywaje, chto i kali spaŭniaje tuju čynnaść.
Abwiestny ład pakazywaje asobu i čas, u jakim spaŭniaicca čynnaść. Hety ład i admieniaicca wedle časoŭ, asobaŭ i lićbaŭ. Admiena heta nazywaicca złučaniem.
Nakazny ład wyražaje zahad, abo nakaz, ci prośbu, kab jakajaś čynnaść była spoŭniana, napr. idzi, chaj idzie, idziom, idzicia, chaj iduć…
Zaležny ład pakazywaje čynnaść, zaležnuju ad pabočnych warunkaŭ, napr. Ja pošoŭ-by, kab mieŭ čas. Pryznakam hetaho ładu słužyć častka by, b, katoraja staić abo pośla čynnika i łučycca z im złučkom «—», abo prad čynnikam i tady staić zusim asobna, napr. Ja pašoŭ-by, abo ja by pašoŭ.
§10. Jość ješče formy čynnika prymietnyja i skaznyja, naprykład:
Pišučy, aja aje, pisáŭšy, aja, aje, (prymietnaja forma). Pišučy, pisàŭšy (skaznaja forma).
Prymietnaja forma admieniaicca wedle časou (ale forma ciapierašniaho času užywaicca redka), rodaŭ, ličbaŭ i prypadkaŭ.
Skaznaja forma maje tolki časy: ciapierašni i prošły, ale zusim ni zmieniaicca.
Złučanie.
§ 11. Złučanie spamahajučych čynnikaŭ: być i mieć.
Ahulny ład: być, mieć.
Abwiestny ład[правіць]Ciapierašni čas[правіць]Adzinočnaja ličba[правіць] | ||
|---|---|---|
| 1 | Ja jo | Ja maju |
| 2 | Ty joś | Ty maiš |
| 3 | Jon jość Jana jość Jano jość |
Jon maje Jana maje Jano maje |
Množnaja ličba[правіць] | ||
| 1 | My jość | My maim |
| 2 | Wy jośćia | Wy maicia |
| 3 | Jany jościaka | Jany majuć |
Prošly čas[правіць]Adzinočnaja ličba[правіць] | ||
| 1 | Ja byŭ Ja była Ja było |
Ja mieŭ Ja mieła Ja mieło |
| 2 | Ty byŭ Ty była Ty było |
Ty mieŭ Ty mieła Ty mieło |
| 3 | Jon byŭ Jana była Jano było |
Jon mieŭ Jana mieła Jano mieło |
Množnaja ličba[правіць] | ||
| 1 | My byli | My mieli |
| 2 | Wy byli | Wy mieli |
| 3 | Jany byli | Jany mieli |
Zaprošły čas[правіць] | ||
|---|---|---|
Adzinočnaja ličba[правіць] | ||
| 1 | Nia ŭžywaicca | Ja byŭ mieŭ Ja była mieła Ja było mieło |
| 2 | — | Ty byŭ mieŭ Ty była mieła Ty było mieło |
| 3 | — | Jon byŭ mieŭ Jana była mieła Jano było mieło |
Množnaja ličba[правіць] | ||
| 1 | Nia ŭžywaicca | My byłi miełi |
| 2 | — | Wy byłi miełi |
| 3 | — | Jany byłi miełi |
Budučy čas[правіць]Adzinočnaja ličba[правіць] | ||
| 1 | Ja budu | Ja budu mieć |
| 2 | Ty budziš | Ty budziś mieć |
| 3 | Jon budzie Jana budzie Jano budzie |
Jon budzie mieć Jana budzie mieć Jano budzie mieć |
Množnaja ličba[правіць] | ||
| 1 | My budzim | My budzim mieć |
| 2 | Wy budzicia | Wy budzicia mieć |
| 3 | Jany buduć | Jany buduć mieć |
Budučy dalšy čas[правіць]Adzinočnaja ličba[правіць] | ||
| 1 | Ja maju być | Ja maju mieć |
| 2 | Ty maiš być | Ty maiš mieć |
| 3 | Jon maje być Jana maje być Jano maje być |
Jon maje mieć Jana maje mieć Jano maje mieć |
Množnaja ličba[правіць] | ||
| 1 | My maim być | My maim mieć |
| 2 | Wy maicia być | Wy maicia mieć |
| 3 | Jany majuć być | Jany majuć mieć |
abo:
Adzinočnaja ličba[правіць] | ||
|---|---|---|
| 1 | Ja bycimu | Ja miecimu |
| 2 | Ty bycimieš | Ty miecimieš |
| 3 | Jon bycimie Jana bycimie Jano bycimie |
Jon miecimie Jana miecimie Jano miecimie |
Množnaja ličba[правіць] | ||
| 1 | My bycimiem | My miecimiem |
| 2 | Wy bycimiecia | Wy miecimiecia |
| 3 | Jany bycimuć | Jany miecimuć |
Nakazny ład[правіць]Adzinočnaja ličba[правіць] | ||
| 1 | — | — |
| 2 | Budź | miej |
| 3 | Nichaj budzie | nichaj maje |
Množnaja ličba[правіць] | ||
| 1 | Budźma | miejma |
| 2 | Budźcia | miejcia |
| 3 | Nichaj buduć | nichaj majuć |
Zaležny ład[правіць]Prošly čas[правіць]Adzinočnaja ličba[правіць] | ||
| 1 | Ja byŭ-by Ja była-by Ja było-by |
Ja mieŭ-by Ja mieła-by Ja mieło-by |
| 2 | Ty byŭ-by Ty była-by Ty było-by |
Ty mieŭ-by Ty mieła-by Ty mieło-by |
| 3 | Jon byŭ-by Jana była-by Jano było-by |
Jon mieŭ-by Jana mieła-by Jano mieło-by |
Množnaja ličba[правіць] | ||
| 1 | My byli-by | My mieli-by |
| 2 | Wy byli-by | Wy mieli-by |
| 3 | Jany byli-by | Jany mieli-by |
Zaprošly čas[правіць]Adzinočnaja ličba[правіць] | ||
|---|---|---|
| 1 | Ja byŭ-by byŭ Ja była-by była Ja było-by było |
Ja byŭ-by mieŭ Ja była-by mieła Ja było-by mieło |
| 2 | Ty byŭ-by byŭ Ty była-by była Ty było-by było |
Ty byŭ-by mieŭ Ty była-by mieła Ty było-by mieło |
| 3 | Jon byŭ-by byŭ Jana była-by była Jano było-by było |
Jon byŭ-by mieŭ Jana była-by mieła Jano było-by mieło |
Množnaja ličba[правіць] | ||
| 1 | My byli-by byli | My byli-by mieli |
| 2 | Wy byli-by byli | Wy byli-by mieli |
| 3 | Jany byli-by byli | Jany byli-by mieli |
Prymietnaja forma[правіць] | |
|---|---|
| Budučy, badučaja, badučaje | majučy, majučaja, majučaje |
| Byŭšy, byŭšaja, byŭšaje | mieŭšy, mieŭšaja, mieŭšaje |
Skaznaja forma[правіць] | |
| Budučy, byŭšy | majučy, mieŭšy |
§ 12. Dwa złučani čynnikaŭ
Usie čynniki pa sposabu złučania raspadajucca na dźwie asobnyja hrupy, katoryja i nazywaiuć dwuma złučaniami. Tolki čynniki: jećci i dać nia łučacca da žadnaho złučania i majuć swajo asobnaje.
Roźnica čynnikaŭ dzielačaja ich na dwa złučani nachodzicca ŭ kančaroch ciapierašniaho času, abwiestnaho ładu; decydujučym jość kančar druhoj asoby adzinočnay ličby.
Kančary heny woś hetakija:
Adzinočnaja ličba[правіць] | ||
|---|---|---|
| I-aho złučania | II-ha złučania | |
| 1 | asoby — u | — u |
| 2 | asoby — èš | — iš, yš |
| 3 | asoby — è (èć) | — e (ić, yć) |
Množnaja ličba[правіць] | ||
|---|---|---|
| 1 | asoby — òm (em) | — im, ym |
| 2 | asoby — ycio (ècia) | — icia, ycia |
| 3 | asoby — ùć | — ać, juć |
§ 13. Pieršaje złučanie.
Da pieršaho złučania adnosiacca čynniki, katoryja ŭ 2-oj asobie, adzinočnaj ličby, ciapierašniaho času, abwiestnaho ładu majuć kančarom akcentowanaje èš, naprykład: arać — arèš, niaści — niasièš, žać — žnièš…
|
Prykład 1-ho złučania. | |
|---|---|
| Wid niezakončany | Wid zakončany |
|
Ahulny ład. | |
| Brać | Uziać |
| Abwiestny ład | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ciapierašni čas | ||||||
| Adzinočnaja ličba: | ||||||
| 1 | Ja biarù | |||||
| 2 | Ty biarèš | (Nia ŭžywaicca) | ||||
| 3 | Jon, a, o biarè | |||||
| Množnaja ličba | ||||||
| 1 | My biarom | |||||
| 2 | Wy biarycio | (Nia užywaicca) | ||||
| 3 | Jany biaruć | |||||
| Prošly čas | ||||||
| Adzinočnaja ličba. | ||||||
| 1 | Ja | braŭ | Ja | uziàŭ | ||
| 2 | Ty | } | brała | Ty | } | uziałà |
| 3 | Jon, a, o | brało | Jon, a, o | uziałó | ||
| Množnaja ličba. | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | My | 
|
My |
|
||
| 2 | Wy | brali | Wy | uziali | ||
| 3 | Jany | Jany | ||||
| Zaprošły čas | ||||||
| Adzinočnaja ličba | ||||||
| 1 | Ja |
|
byŭ braů | Ja |
|
byŭ uziàŭ |
| 2 | Ty | była brała | Ty | była ŭziałà | ||
| 3 | Jon, a, o, | było brało | Jon, a, o, | było ŭziało | ||
| Množnaja ličba. | ||||||
| 1 | My |
|
My |
|
||
| 2 | Wy | byli brali | Wy | byli ŭziali | ||
| 3 | Jany | Jany | ||||
| Budučy čas | ||||||
| Adzinočnaja ličba | ||||||
| 1 | Ja budu brać | Ja waźmù | ||||
| 2 | Ty budziš brać | Ty wòźmiś | ||||
| 3 | Jon, a, o, budzie brać | Jon, a, o, woźmie | ||||
| Množnaja ličba | ||||||
| 1 | My budzim brać | My wòźmim | ||||
| 2 | Wy budzicia brać | Wy wòźmicia | ||||
| 3 | Jany buduć brać | Jany wòźmuć | ||||
| Budučy dalšy | ||||||
| Adzinočnaja ličba | ||||||
| 1 | Ja maju brać | Ja maju uziać | ||||
| 2 | Ty maiš brać | Ty maiš uzaić | ||||
| 3 | Jon maje brać | Jon maje ŭziać | ||||
| Množnaja ličba | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | My màim brać | My màim |
|
uziàć | ||
| 2 | Wy màicia brać | Wy màicia | ||||
| 3 | Jany màjuć brać | Jany màjuć | ||||
| abo ¹) | ||||||
| Budučy dalšy čas | ||||||
| Adzinočnaja ličba | ||||||
| 1 | Ja brácimu | Ja úziáćimu, | ||||
| 2 | Ty bracimieš | Ty ŭziácimieš | ||||
| 3 | Jon, a, o, bracimie | Jon, a, o, ŭziáćimie | ||||
| Množnaja ličba | ||||||
| 1 | My bracimiem | My ŭziácimiem | ||||
| 2 | Wy bracimiecia | Wy ŭziácimiecia | ||||
| 3 | Jany bracimùć | Jany uziàcimuć | ||||
| Budučy-prošły | ||||||
| Adzinočnaja ličba | ||||||
| 1 | Nia užywaicca | Ja budu |
|
uziaŭšy | ||
| 2 | Ty budziš | |||||
| 3 | Jon, a, o budzie | |||||
| Množnaja ličba | ||||||
| 1 | Nia užywaicca | My budziem |
|
uziaŭšy | ||
| 2 | Wy budzicia | |||||
| 3 | Jany buduć | |||||
| Zaležny ład | ||||||
| Prošły čas | ||||||
| Adzinočnaja ličba | ||||||
| 1 | Ja |
|
braŭ-by | Ja |
|
uziaŭ-by |
| 2 | Ty | brała-by | Ty | ŭziała-by | ||
| 3 | Jon, a, o | brało-by | Jon, a, o | ŭziało-by | ||
1) Forma ūžywanaja tolki ū Hrodzienščynie i to redka.
| Množnaja ličba. | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | My |
|
My |
|
||
| 2 | Wy | brali-by | Wy | ŭziali-by | ||
| 3 | Jany | Jany | ||||
| Zaprošły čas | ||||||
| Adzinočnaja ličba | ||||||
| 1 | Ja |
|
byŭ-by braŭ | Ja |
|
byŭ-by uziàŭ |
| 2 | Ty | była-by brała | Ty | była-by uziałà | ||
| 3 | Jon, a, o, | było-by brało | Jon, a, o, | było-by uziało | ||
| Množnaja ličba. | ||||||
| 1 | My | byli-by | brali | My | byli-by | uziali |
| 2 | Wy | „ | „ | Wy | „ | „ |
| 3 | Jany | „ | „ | Jany | „ | „ |
| Prymietnaja forma | ||||||
| Ciap.: Biaručy, aja, aje | Nimа | |||||
| Prosty: Braŭšy, aja, aje | uziaŭšy, aja, aje | |||||
| Skaznaja forma | ||||||
| Biaručy, braŭšy. | — uziaŭšy | |||||
§ 14. Druhoje złučanie.
| Wid niezakončany | Wid zakončany | |
| Ahulny ład. | ||
|---|---|---|
| Rabić | Zrabić | |
| Abwiestny ład | ||
| Ciapierašni čas | ||
| Adzinočnaja ličba: | ||
| 1 | Ja rablu. | |
| 2 | Ty robiš | (Nia ŭžywaicca) |
| 3 | Jon, а, о robić | |
| Množnaja ličba | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | My robim | |||||
| 2 | Wy robicia | (Nia ŭžywaicca) | ||||
| 3 | Jany robiać | |||||
| Prošły čas | ||||||
| Adzinočnaja ličba. | ||||||
| 1 | Ja |
|
rabiŭ | Ja |
|
zrabiŭ |
| 2 | Ty | rabiła | Ty | zrabiła | ||
| 3 | Jon, o | rabiło | Jon, a, o | zrabiło | ||
| Množnaja łičba. | ||||||
| 1 | My |
|
My |
|
||
| 2 | Wy | rabili. | Wy | zrabili | ||
| 3 | Jany | Jany | ||||
| Zaprošły čas | ||||||
| Adzinočnaja ličba | ||||||
| 1 | Ja |
|
byŭ rabiŭ | Ja |
|
byŭ zrabiŭ |
| 2 | Ty | była rabiła | Ty | była zrabiła | ||
| 3 | Jon, a, o | było rabiło | Jon, a, o | było zrabiło | ||
| Množnaja ličba | ||||||
| 1 | My |
|
My |
|
||
| 2 | Wy | byli rabili | Wy | byli zrabili | ||
| 3 | Jany | Jany | ||||
| Budučy čas | ||||||
| Adzinočnaja ličba | ||||||
| 1 | Ja budu rabić | Ja zrablu | ||||
| 2 | Ty budziš rabić | Ty zrobiš | ||||
| 3 | Jon, a, o budzie rabić | Jon, a, o zrobić | ||||
| Množnaja ličba | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | My budzim rabić | My zrobim | ||||
| 2 | Wy budzicia rabić | Wy zrobicia | ||||
| 3 | Jany buduć rabić | Jany zrobiać | ||||
| Budučy dalšy | ||||||
| Adzinočnaja ličba | ||||||
| 1 | Ja maju rabić | Ja maju zrabić | ||||
| 2 | Ty maiš rabić | Ty maiš zrabić | ||||
| 3 | Jon, a, o maje rabić | Jon, a, o maje zrabić | ||||
| Množnaja ličba | ||||||
| 1 | My màim rabić | My màim |
|
|||
| 2 | Wy màicia rabić | Wy màicia | zrabić | |||
| 3 | Jany màjuć rabić | Jany màjuć | ||||
| Budučy - prošły | ||||||
| Adzinočnaja ličba | ||||||
| 1 | Ja budu |
|
||||
| 2 | Nia ŭžywaicca | Ty budziš | zrabiŭšy | |||
| 3 | Jon, a, o budzie | |||||
| Množnaja ličba | ||||||
| 1 | My budziem |
|
||||
| 2 | Nia ŭžywaicca | Wy budžcia | zrabiŭšy | |||
| 3 | Jany buduć | |||||
| Nakazny ład: | ||||||
| Adzinočnaja licba | ||||||
| 1 | — | — | ||||
| 2 | Rabi | Zrabi | ||||
| 3 | Nichaj robić | Nichaj zrobić | ||||
| Množnaja ličba | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Rabima | Zrabima | ||||
| 2 | Rabicia | Zrabicia | ||||
| 3 | Nichaj robiać | Nichaj zrobiać | ||||
| Zaležny ład: | ||||||
| Prošły čas | ||||||
| Adzinočnaja ličba | ||||||
| 1 | Ja |
|
rabiŭ-by | Ja |
|
zrabiŭ-by |
| 2 | Ty | rabiła-by | Ty | zrabiła-by | ||
| 3 | Jon, a, o | rabiło-by | Jon, a, o | zrabiło-by | ||
| Množnaja ličba. | ||||||
| 1 | My rabili-by | My zrabilí-by | ||||
| 2 | Wy rabili-by | Wy zrabili-by | ||||
| 3 | Jany rabili-by | Jany zrabili-by | ||||
| Zaprošły čas | ||||||
| Adzinočnaja ličba | ||||||
| 1 | Ja |
|
byŭ-by rabiŭ | Ja |
|
byŭ-by zrabiŭ |
| 2 | Ty | była-by rabiła | Ty | była-by zrabiła | ||
| 3 | Jon, a, o | było-by rabiło | Jon, a, o | było-by zrabiło | ||
| Množnaja ličba | ||||||
| 1 | My byli-by rabili | My byli-by zrabili | ||||
| 2 | Wy byli-by rabili | Wy byli-by zrabili | ||||
| 3 | Jany byli-by rabili | Jany byli-by zrabili. | ||||
| Prymietnaja forma | ||||||
| Ciapierašni čas | ||||||
| Robiačy, aja, aje | Nima | |||||
| Prošły čas | |
|---|---|
| Rabiŭšy, aja, aje | Zrabiŭšy, aja, aje |
| Skaznaja forma | |
| Ciapierašni čas | |
| Ròbiačy | Nima |
| Prošły čas | |
| Rabiŭšy | Zrabiŭšy |
§ 15. Čynniki s kančaramí: cca i sia.
Čynniki majučyjá kančary: cca, abo sia, napi. mycca, bracca, kłaścisia i h. p. złučajucca pawedle papierednich dwuch złučaniaŭ dadajučy da adpawiednych formaŭ ješče kančary sia, cca.
Čynniki, katoryja majuć prad kančarom sia ŭ 2-oj asobie, adzinočnaj ličby, ciapierašniaho času, abwiestnaho ładu akcentowanaje è złučajucca wedle 1-ho złučania, a čynniki ŭsie inšyja — pawedle 2-ha złučania.
U tej-že druhoj asobie prad sia huk š zmiahčaicca ŭ ś, naprykład: ty biareš — ty biareśsia, ty myiš — ty myiśsia i h. p.
Čynnik jeści złučaicca hetak:
Ciapierašni čas abwiestnaho ładu.
| 1 | Ja jem | My jadziom |
| 2 | Ty jasi | Wy jaścio |
| 3 | Jon, a, o jeść | Jany jaduć |
Usie inšyja časy i łady formujucca tak sama, jak i ŭ 1. i 2. złučani.
§ 16. Imiennik.
Imiennik heta jość čaść mowy, aznačajučaja nazwanie jakojść rečy, ci asoby.
Pa značeniu swajmu imienniki dzielacca na: widzimyja, naprykład: Čaławiek, dom, ziamla, awiečka i h. p. niawidzimyja: Boh, duša, ruzum… žywyja: čaławiek, źwier, ptaška… niažywyja: dom, koł, doška, ruka… zbornyja: sad, les, hramada, tabun… materyalnyja: sol, piasok, hlina…
Kali imiennik wyražaje imia, danaje jakby na asabistuju ŭłasnaść jakojkolečej rečy, ci asobie, tady jon nazywaicca asabistym, napr. Anton, Anna, Paŭłowič, Nahorski, Minsk, Nioman, Biełarus, Ukraina i h. p.
Značyć imiennikami asabistymi buduć imiony i prozwišcy ludziej, nazwani wiosak, haradoŭ, rek, moraŭ, krajoŭ, miesiacaŭ i h. p.
Imienniki asabistyja zaǔsiody pišucca z wialikaj litary.
Usie inšyja imienniki nazywajucca ahulnymi i pišucca z małoj litary, a mohuć mieć wialikuju litaru, kali stajać u pačatku skazu.
Mohuć ješče być imienniki zwialičanyja, napr. źwier — źwiaryšče, dzicia — dziacišče, baba — babišče abo babzna i h. p. i zmienšanyja, napr. čaławiek — čaławiečak, harod — harodčyk, nož — nožyk, woł — wołik, kuryca — kurka — kuračka…
Imienniki bywajuć troch ròdaŭ: mužčynskaho, žanockaho i siaredniaho.
U imiennikach žywych rod uznajecca pa značeniu, a ŭ — niažywych pa kančaroch, dy pa zwyčajnym zaličaniu jakohaś imiennika da taho ci inšaho rodu. U praktyce heta robicca tak: Kali da imiennika možna prystawić moj abo hety, to imiennik — mužčynskaho rodu, kali možna prystawić maja abo heta — tady žanockaho rodu, a kali — majo — heto, to imiennik siaredniaho rodu, napr. moj koń, maja chata, majo woka. Hety dom, heta ruka, heto akno. Jość imienniki supolnaho rodu, to značyć takija, što mohuć być i mužč. i žanock. rodu, napr. moj sirotka i maja sirotka, hety wałacuha i heta wałacuha i h. p.
§ 17. Schilanie imiennikaŭ.
Imienniki zmieniajuć swaje kančary wedle prypadkaŭ i ličbaŭ. Heta nazywaicca schilaniem.
Sposabaŭ schilania jość čatyry. Usie jany majuć swaje asobnaści i šmat čaho supolnaho.
Da 1-ho schilania naležać imienniki mužčynskaho rodu z kančarami na suhałosnyja huki i na poǔhałosnyja, j — ŭ i siaredniaho rodu na o, e, abo a, katoraje zamieniaje o ci e, napr. woł, stoł, Maj, roŭ, akno, słonce, woka.
Da 2-ha schilania adnosiacca imienniki žanockaho i mužčynskaho rodu z kančarami na a, napr. matka, doška, ława, sirota, starasta i h. p.
Da 3-ho schilania naležuć imienniki žanockaho rodu — na suhałosnyja huki, napr. reč, pieč, sol.
Da 4-ho schilania adnosiacca nazwani maładiažy, siaredniaho rodu, napr. dzicia, cialo, kurčo, parasio, jahnio, kacianio i h. p.
Prypadkaŭ jość siem:
Imienny adkazywaje na pytani: chto? što?
Zaležny — kaho? čaho?
Dajny — kamu? čamu?
Bierny — kaho? što? (biaru)
Zrobny — kim? čym?
Miejscowy — (pry) kim? čym? dzie?
Kličny užywaicca dziela klikania.
Ličby jak i ŭ čynniku — dźwie: adzinočnaja i množnaja.
§ 19. Prykłady pieršaho schilania.
| Adzinočnaja ličba | ||||
|---|---|---|---|---|
| Imien. žywyja. | Imien. niažywyja | |||
| Im. | Woł | Čmiel | Stoł | Chmiel |
| Z. | Wała | Čmiela | Stała | Chmielu |
| D. | Wału | Čmialu | Stału | Chmielu |
| B. | Wała | Čmiela | Stoł | Chmiel¹) |
| Zr. | Wałom | Čmialom | Stałom | Chmielam |
| M. | (pry) Wale | Čmialu | Stale | Chmielu |
| Kl. | Wole! | Čmielu! | Stole! | Chmielu! |
| Množnaja ličba | ||||
| Im. Kl. |
Wały | Čmiali | Stały | Chmieli |
| Zal. | Wałoŭ | Čmialoŭ | Stałoŭ | Chmielaŭ |
| D. | Wałom | Čmialom | Stałom | Chmielam |
| B. | Wały | Čmiali | Stały | Chmieli |
| Zr. | Wałami | Čmialami | Stałami | Chmielami |
| M. | (Pry) Wałoch | Čmialoch | Stałoch. | Chmielach |
¹) U biernym prypadku adzinočnaj ličby kančar imiennikaŭ žywych zhodny z zaležnym prypadkam, a kančar niažywych — z imiennym.
U množnaj ličbie kličny prypadak zaŭsiody zhodny z imiennym prypadkam. Kančary zaležn. pryp. oů ci aù zalažać ad akcentu — kali jon padaje na apošni skład stawicca óŭ, kali nie — aů, naprykład wałśŭ — chmièlaŭ.
Tak sama kančary dajn. prypadka om am, kali akcent na apošnim składzie stawim òm, kali nie — am, napr. stałom, chmielam. Toje-ž adnosicca i da zrobnaho prypadka adzinočnaj ličby.
U staraświeckaj biełaruščynie užywałasia ješče parnaja ličba dla parnych imiennikaŭ, ale ciaper ad henaj ličby astaŭsia ŭmuzywani tolki zrobny prypadak niekolkich parnych imiennikaŭ heta: wušyma, plačyma, wačyma, dźwiaryma. Adnak-že pobač hetych formaŭ užywaicca ciaper i forma množnaj ličby wušmi, dźwiarmi i h. d.
§ 19. Prykłady druhoha schilania.
| Adzinočnaja ličba. | ||||
|---|---|---|---|---|
| Im. K. | Matka | Ława | Sirota | Sudźiá |
| E. | Matki | Ławy | Siroty | Sudźí |
| D. | Matce | Ławie | Sirocie | Sudźi |
| B. | Matku | Ławu | Sirotu | Sudźiù |
| C. | Matkaj | Ławaj | Sirotaj | Sudźiój |
| M. | (Pry) Matce | Ławie | Sirocie | Sudźi |
| Množnaja ličba | ||||
| Im. K. | Matki | Ławy | Siroty | Sudzi |
| Zal. | Matak (kaŭ) | Ławaŭ | Sirotaŭ | Sùdziŭ |
| D. | Matkam | Ławam | Sirotam | Súdziam |
| B. | Matki | Ławy | Siroty | Sùdziaŭ |
| Zr. | Matkami | Łatvami | Sirotami | Sùdziami |
| M. | (Pry) Matkach | Ławach | Sirotach | Sudziach |
Imienniki mužčynskaho rodu na a bierny prypadak množnaj ličby majuć zhodny z zaležnym prypadkam.
Imienniki starasta, staršynia u adzinočnaj ličbie pobač z formami 2-ha schilania majuć u dajnym, zrobnym i miejscowym prypadkach, tak-že formy 1-ho schilania, a ŭ množnaj ličbie ŭsie prypadki zhodny z 1-ym schilaniem.§ 20. Treciaje schilanie.
| Adzinočnaja ličba | ||
|---|---|---|
| Im. i Kl. | Noč | Soi |
| Zal. | Nočy | Soli |
| Daj. | Nočy | Soli |
| B. | Noč | Sol |
| Zr. | Nočaj | Solaj |
| M. | (Pry) Nočy | Soli |
| Množnaja ličba | ||
| Im. i Kl. | Nočy | Soli |
| Zal. | Nočaŭ | Solaŭ |
| Daj. | Nočam | Solam |
| B. | Nočy | Soli |
| Zr. | Nočami | Solami |
| M. | (Pry) Nočach | Solach |
§ 21. Čaćwiortaje schilanie.
| Adzinočnaja ličba | ||
|---|---|---|
| Im. i Kl. | Dzicia | Jahnio |
| Zal. | Dziciaci | Jahniaci |
| Daj. | Dziciaci | Jahniaci |
| Biern. | Dzicia | Jahnio |
| Zr. | Dziciam | Jahniom |
| M. | (Pry) Dziciaci | (Pry) Jahniaci |
| Množnaja ličba | ||
| Im. i Kl. | Dzieci | Jahniaty |
| Zal. | Dziaciej | Jahniataŭ |
| Daj. | Dzièciam *) | Jahniatam |
| Biern. | Dziaciej | Jahniaty |
| Zr. | Dziaćmi | Jahniatami |
| M. | (Pry) Dzieciach | Jahniatach |
§ 22. Zaimak.
Zaimak heta jość čaść mowy, katoraja užywaicca dziela zamieny imiennika.
Zaimki bywajuć:
Asabistyja: ja, ty, jon, jana, jano, my, wy, jany.
Zwarotny: siabe, sabie, siabie, saboj, pry sabie.
Naležnaści: moj, twoj, jaho, jaje, naš, waš, ich, swoj.
Pakaznyja: hety, heny, toj, taki, hetaki, hetolki, stolki.
Pytajnyja: chto? što? katory? jaki? čyj? skolki?
Adnosnyja: (tyja, što pytajnyja, kali jany užywajucca biez pytania),
Niedaskaznyja: niechta, niešta, chtokolečy, štokolečy, chtoś, štoś i h. p.
Skaznyja: uwieś, usiaki, kožny, samy, sam.
§ 23. Admiena zaimkaŭ.
Zaimki jak i imienniki schilajucca pawedle prypadkaŭ i ličbaŭ, a nikatoryja z ich — ješče i wedle rodaŭ.
Schilanie zaimkaŭ asabistych.
| Adzinočnaja ličba | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Im. Kl. |
Ja | Ty | Jon | Jana | Jano |
| Zal. | Mianie | Ciabie | Jaho | Jaje | Jaho |
| D. | Mnie | Tabie | Jamu | Jej | Jamu |
| B. | Mianie | Ciabie | Jaho | Jaje | Jaho |
| Zr. | Mnoj | Taboj | Im | Jej | Im |
| M. | (pry) mnie | Tabie | Im | Jej | Im |
| Množnaja ličba | |||
|---|---|---|---|
| Im. Kl. | My | Wy | Jany |
| Zal. | Nas | Was | Ich |
| D. | Nam | Wam | Im |
| B. | Nas | Was | Ich |
| Zr. | Nami | Wami | Imi |
| M. | pry Nas | Was | Ich |
§ 24. Schilanie zaimkaŭ naležnaści.
| Adzinočnaja ličba | |||
|---|---|---|---|
| lm. Kl. | Moj | Maja | Majo |
| Z. | Majho | Majej | Majho |
| D. | Majmu | Majej | Majmu |
| B. | Majho | Maju | Majo |
| Zr. | Maim | Majej | Maim |
| M. | pry Maim | Majej | Maim |
| Množnaja ličba | |
|---|---|
| Im. KI. | Maje |
| Zal. | Maich |
| D. | Maim |
| B. | Maje (ich) |
| Zr. | Maimi |
| M. | (pry) Maich |
Pawedle hetaho ŭzoru schilajacca zaimki: twoj. swoj, toj i čyj.
Zaimki: jaho, jaje i ich — nie schilajucca.§ 25. Schilanie pakaznych i inšych.
| Adzinočnaja ličba | |||
|---|---|---|---|
| Im. K. | Hety | Heta | Heto |
| Z. | Hetaho | Hetaj | Hetaho |
| D. | Hetamu | Hetaj | Hetamu |
| B. | Hety (aho) | Hetu | Heto |
| C. | Hetym | Hetaj | Hetym |
| M. | (Pry) Hetym | Hetaj | Hetym |
| Množnaja ličba | |||
| Im. i Kl. | Hety (ja) | ||
| Zal. | Hetych | ||
| Daj. | Hetym | ||
| B. | Hetyja (ch) | ||
| Zr. | Hetymi | ||
| M. | (pry) Hetych | ||
Hetak sama schilajucca ŭsie zaimki z takimi samymi i padobnymi kančarami.
§ 26. Schilanie zaimkaŭ na „ki“.
| Adzinočnaja ličba | |||
|---|---|---|---|
| Im. K. | Taki | Takaja | Takoje |
| Zal. | Takoha | Takoj | Takoha |
| D. | Takomu | Takoj | Takomn |
| B. | Taki (oha) | Takuju | Takoha |
| Zr. | Takim | Takoj | Takim |
| M. | (pry) Takim | Takoj | Takim |
| Množnaja ličba. | |
|---|---|
| Im. i Kl. | Takija |
| Zal. | Takich |
| Daj. | Takim |
| Biern. | Takija (ch) |
| Zr. | Takimi |
| M. | Takich |
Zaimki: hetolki, stolki i skolki zmieniajucca, jak takija ů množuaj licbie.
§ 27. Schilanie zaimkaŭ: niechta, niešta, chto, što i im padobnych.
| Adzinočnaja ličba | |||
|---|---|---|---|
| Im.K. | Chto | Što | Nichta |
| Z. | Kaho | Čaho | Niekaho |
| D. | Kamu | Čamu | Niekamu |
| B. | Kaho | Čaho | Niekaho |
| C. | Kim | Čym | Niekim |
| M. | (pry) Kim | Čym | Niekim |
Množnaj ličby nie majuć.
| Adzinočnaja ličba. | |||
|---|---|---|---|
| Im. K. | Uwieś | Usia | Usio |
| Z. | Usiaho | Usiej | Usiaho |
| D. | Usiamu | Usiej | Usiamu |
| B. | Uwieś (usiaho) | Usiu | Usio |
| C. | Usim | Usiej | Usim |
| M. | (pry) Usim | Usiej | Usim |
| Množnaja ličba | |
|---|---|
| Im. i Kl. | Usie |
| Zal. | Usich |
| Daj. | Usim |
| B. | Usie (ich) |
| Zr. | Usimi |
| M. | Usich |
§ 28. Prymietnik.
Prymietnik heta jość čaść mowy, pakazywajučaja prymietu rečy, ci asoby.
Prymietniki dzielacca na:
Prymietniki jakaści, katoryja pakazywajuć jakaja reč, napr. dobry, wialiki, sini, miahki, redki, ščaśliwy...
Prymietniki materyalnyje, katoryja pakazywajuć materyał, z jakoha reč zroblana, napr. hliniany, dzierawianny, kamienny i h. p.
Prymietniki naležnaści, pakazywajučyja, da kaho reč naležyć, napr. baćkaŭski, miastowy, haspadarski, sielanski, babski i h. p.
Prymietniki formy, kruhły, kantawaty, trykutny, krywaboki i h. p.
Prymiety jakaści mohuć być u roznych rečaŭ nie ŭ dzinakawaj miery, napr. chtoś — dobry, druhi — lepšy, inšy — najlepšy i h. p.
Wotož prymietniki jakaści majuć stupni pryraŭnawania.
Stupnioŭ pryraŭnawania jość try: roŭny, wyžejšy i najwyžejšy, napr. miły — stupień roŭny, milejšy — stupień wyžejšy, najmilejšy — stupień najwyžejšy. Prymietniki materyalnyja, naležnaści i formy stupnioŭ pryraŭnawania ni majuć, choć prosty narod časam užywaje formy: kruhlejšy kantawaciejšy i h. p.
§ 29. Schilanie prymíetnikaŭ.
Prymietniki schilajucca pawedle prypadkaŭ, ličbaŭ i rodaŭ.
Prymietniki majuć kančary ćwiordyja: y, aja, aje (y, a, o,) abo miahkija i, iaja, iaje (i, ia, ie,) dziela hetaho schilanie ich raspadaicca na dźwie hrupy: ćwiorduju i miahkuju: dobry, dobraja, dobraje (ćwiord.) sini, siniaja, siniaje (sini, sinia, sinie) (miahk.) Aproč taho prymietniki majučyja pierad kančarom h, ch, k, w majuć nikatoryja prypadki pa ćwiordaj a iušyja pa miahkaj formie i stanowiać mišanuju hrupu.
U množnaj ličbie ŭsie prypadki dla usich troch rodaŭ — adzinakawy, ale bierny prypadak mužčynskaho rodu prymietnikaŭ, adnosiačychsia da asobaŭ zhodny z zaležnym, a prymietnikaŭ. adnosiačychsia da rečaŭ zhodny z imiennym prypadkam, jak u adzinočnaj tak i ŭ množnaj ličbie.
§ 30. Čwiordaje schilanie.
| Adzinočnaja ličba | |||
|---|---|---|---|
| Im. K. | Dobry | Dobraja | Dobraje |
| Z. | Dobraho (a) | Dobraj | Dobraho (a) |
| D. | Dobramu | Dobraj | Dobramu |
| B. | jak Im. abo Z. | Dobruju | Dobraje |
| Z. | Dobrym | Dobraj | Dobrym |
| M. | (pry) Dobrym | Dobraj | Dobrym |
| Množnaja ličba | |
|---|---|
| Im. i Kl. | Dobryja |
| Zal. | Dobrych |
| Daj. | Dobrym |
| Biern. | Dobryja (ch) |
| Zr. | Dobrymi |
| M. | Dobrych |
§ 31. Miahkaje schiIanie.
| Adzinočnaja ličba | |||
|---|---|---|---|
| Im Kl. | Sini | Siniaja | Siniaje |
| Z. | Siniaho (a) | Siniaj | Siniaho (a) |
| D. | Siniamu | Siniaj | Siniamu |
| B, | Sini(aho) | Siniaja | Siniaje |
| Z. | Sinim | Siniaj | Siuim |
| M. | (pry) Sinim | Síniaj | Sinim |
| Množnaja ličba | |
|---|---|
| Im. i Kl. | Sinija |
| Zal. | Sinich |
| Daj. | Sinim |
| Biern. | Sinija (ich) |
| Zr. | Sinimi |
| M. | Sinich |
§ 32. Miešanaje schilanie.
| Adzinočnaja ličba. | |||
|---|---|---|---|
| Im. K. | Cichi | Cichaja | Cichoje |
| Z. | Cichoha | Cichoj | Cichoha |
| D. | Cichomu | Cichoj | Cíchomu |
| B. | Cichi (oha) | Cichuju | Cichoje |
| Z. | Cichim | Cichoj | Cichim |
| M. | Cichim | Cichoj | Cichim |
| Množnaja ličba. | |
|---|---|
| Im. i Kl. | Cichija |
| Zal. | Cichich |
| Daj. | Cichimi |
| Biern. | Cichija (ich.) |
| Zr. | Cichimi |
| M. | (pry) Cichich |
§ 33. Skaročanaja forma.
Amal nia ŭsie prymietnikí mohuć być užywany i ŭ skaročanaj formie, adnak biełaruskaja mowa nia lubić ich skaračać u adzinočnaj ličbie i ŭ asobnaści ŭ mužčynskim rodzie; zatoje u ličbie množnaj skaračeni užywajucca časta, napr. dobry ludzi, bieły ruki i b. p.
Pawedle prymietnikawaho schilania schilajucca i adčynnyja prymietnyja formy, napr.
| Adzinočnaja ličba | |||
|---|---|---|---|
| Im. K. | Aručy | Aručaja | Aručaje |
| Z. | Aručaho (a) | Aručaj | Aručaho (a) |
| D. | Aručamu | Aručaj | Aručamu |
| B. | Aručy (aho) | Aručuju | Aručaje |
| Z. | Aručym | Aručaj | Aručym |
| M. | Aručym | Aručaj | Aručym |
| Množnaja ličba. | |||
| Im. i Kl. | Aručyja | ||
| Zal. | Aryčych | ||
| Daj. | Aručym | ||
| Biern. | Aručyja(ych) | ||
| Zr. | Aručymi | ||
| M. | (Pry) Aručych | ||
34. Ličebnik.
Ličebnik heta jość čaść mowy, pakazywajučaja ličbu, abo paradak rečaŭ.
Ličebniki razdzielajucca na:
Ličbowyja, katoryja adkazywajuć na pytanie: skolki? napr. adzin, piać, dziesiać i. h. p.
Paradkawyja — na pytanie: katory, aja, aje? napr, pieršy, aja, aje, piaty, aja, aje i h. p.
Zbornyja: dwoje, troje, para i h. p.
Množnyja: dwajny, dwajaki, trajny i h. p.
Probnyja: paławina, čwierć, paŭtara i h. p.
Nieŭstanoŭlanyja: niekolki, kolkinacać, kolkidzisiat, kolkisot i h. p.
§ 35. Schilianie ličebnikau.
Ličbowyja z kančarom na suhałosny huk, napr. piać, siem i h. p. schilajucca jak imienniki 3-ho schilania u adzinočnaj ličbie, tolki zrobny prypadak majuć wedle formy množnaj ličby, napr. šaśćmiù, siamiú...
Ličebnik sorak schilaicca jak čaławiek (pa 1-ym schilaniu).
Złožanyja ličebniki piaćdzisiat, šeśćdzisiat i h. d. schilajucca ŭ abiedźwioch čaściach: piacidziśiaci...
Tysiača schilaicca, jak noč.
Sto i miljon schilajucca, jak son.
Ličebniki drobnyja schilajucca, jak imienniki z takimi kančarami.
Paŭtara, paŭtracia i pad. schilajucca, jak prymietniki ŭ množnaj ličbie.
Ličebniki paradkowyja, a tak-že: adzin, dwa schilajucca, jak prymietniki ŭ množnaj ličbie. Taksama chiliajucca ličebniki zbornyja imnožnyja.
§ 36. Nazwani asnaŭnych ličebnikaŭ.
| Ličbowyja. | Paradkowyja. | ||
|---|---|---|---|
| 1. Adzin, a, o | Pieršy, | aja, | aje |
| 2. Dwa | Druhi, | „ | oje |
| 3. Try | Treci | „ | aje |
| 4. Čatyry | Čaćwiorty | „ | „ |
| 5. Piać | Piaty | „ | „ |
| 6. Šeść | Šosty | „ | „ |
| 7. Siem | Siomy | „ | „ |
| 8. Wosiem | Wośmy | „ | „ |
| 9. Dziewieć | Dziwiaty | „ | „ |
| 10. Dziesiać | Dzisiaty | „ | „ |
| 11. Adzinacać. | Adzinacty | „ | „ |
| 12. Dwanacać | Dwanacty | „ | „ |
| 13. Trynacać | Trynacty | „ | „ |
| 14. Čatyrnacać | Čatyrnacty | „ | „ |
| 16. Piatnacać | Piatnacty | „ | „ |
| 16. Šasnacać | Šasnacaty | „ | „ |
| 17. Siemnacać | Siemnacty | „ | „ |
| 18. Wosiemnacać | Wosiemnacty | „ | „ |
| 19. dziewiatnacać | Dziewiatnacty | „ | „ |
| 20. Dwacać | Dwacaty | „ | „ |
| 21. Dwacać adzin | Dwacać pieršy | „ | „ |
| 30. Trycać | Trycaty | „ | „ |
| 40. Sorak | Sorakawy | „ | oje |
| 60. Piaćdzisiat | Piaćdzisiaty | „ | aje |
| 60. Šeśćdzisiat | Šośćdzisiaty | „ | „ |
| 70. Siemdzisiat | Siemdzisiaty | „ | „ |
| 80. Wosiemdzisiat | Wosiem „ | „ | „ |
| 90. Dziewiaćdzisiat | Dziewiać „ | „ | „ |
| 100. Sto | Soty | „ | „ |
| Ličbowyja. | Paradkowyja. | ||
|---|---|---|---|
| 101. Sto adzin | Sto pieršy | „ | „ |
| 102. Sto dwa | Sto druhi | „ | „ |
| 200. Dzwieście | Dzwiesty | „ | „ |
| Dwuchsoty | „ | „ | |
| 300. Trysta | Trochsoty | „ | „ |
| 400. Čatyrysta | Čatyrochsoty | „ | „ |
| 500. Piaćsot | Piaćsoty | „ | „ |
| 600. Šeśćsot | Šeśćsoty | „ | „ |
| 700. Siemsot | Siemsoty | „ | „ |
| 800. Wosiemsot | Wosiemsoty | „ | „ |
| 900. Dziewiaćsot | Dziewiaćsoty | „ | „ |
| 1000. Tysiača | Tysiačny | „ | „ |
| 1001. Tysiača adzin | Tysiača pieršy | „ | „ |
| 2000. Dzwie tysiačy | Dwuchtysiačny | „ | „ |
| 5000. Piać tysiač | Piaćtysiačny | „ | „ |
| 1000000. Miljon. | Miljonny. | „ | „ |
i h. d.
§ 37. Skaźnik.
Skaznik, heta jość niazmiennaja čašć mowy pakazywajučaja, dzie, kali, čamu i jak spaŭniaicca čynnść.
Skaźniki dzielacca na:
Skaźniki miejsca, katoryja adkazywajuć na pytani: dzie? kudy? adkul? napr. tut, tam, tudy, adtul, siudy, adhetul, blizka, daloka, zwierchu, ŭniz, nazad i h. p.
Skaźniki času adkazyw. na pytanie: kali? ciapier, tady, dauxniej, učora, rana, pośla, siahonia i h. p.
Skazniki pryčyny, adkazywajuć na pytani: čamu? dziela čaho? z jakoj pryčyny? uapr. sprapudu, zatym, dziela taho, zbolu sa złości i h. p. Skaźniki ličby, adkazywajuć na pytanie: skolki? napr. udwaja, utraja, piać raz...
Skaźniki sposabu adkazywajuć na pytanie: Jak? napr. dobra, drenna, lohka. ciažka, prosta, krywa, cicha, zwolna, samachod i h. p.
Nikatoryja skaźniki majuć stupni pryraůnawania, napr. rana, raniej, najraniej. Dobra, lepiej, najlepiej, blizka, bližej, najbližej i b. p.
§ 38. Pryimak.
Pryimak heta jość niezmiennaja čaść mowy, užywanaja zaŭsiody pry imiennikach i pakazywajučaja, abo jak adna reč, ci asoba prypadaje da druhoj, abo jak čynnaść prypadaje da asoby, ci rečy.
Pryimki mohuć stajać i pierad zaimkami (bo jany zamieniajuć imiennik), a taksama pierad inšymi čaściami mowy, ustaŭlanymi miž pryimkam i imiennikam, abo zamieniajučymi imiennik, ale zaŭsiody pryimki adnosiacca da imiennika.
Tyja-ž pryimki mohuć stajać pry čynnikach, z katorymi zaŭsiody pišucca razam, napr. razkinuć, prybić, zrezać…
Pryimki bywajuć: prostyja: ab, ad, da, na, pry, z, za, nad, pad, dla, biez, praz i h. p. i składanyja: z-za z-pad, pa-nad i h. p.
Pryimki zaŭsiody wymahajuć taho, abo druhoha prypadka, pryčym nikatoryja užywajucca zaŭsiody z adnym i tym samym prypadkam, a druhija — raz z adnym, druhi raz z inšym.
Pry imiennym i zrobnym prypadkach pryimki nikoli nie stawiacca.
Pry zaležnym prypadku stawicca: ad, da, dla, dziela, biez, z-za, z-pa-nad, z-pad.
Pry dajnym užywaicca: k (ka) ale redka i pra.
Pry biernym užywajucca: praz, cieraz, pra, skroś. Pry miejscowym stawicca pry, ab, na.
Pryimak miž stawicca pry zaležn. abo zrobnym prypadkach, napr. miž ludziej i miž ludźmi.
Pad, nad, za, prad, pa-nad wymahajuć biern. abo zrobn. prypadka, napr. pad stoł, pad stałom, prad Boha — Boham, pa-nad wiosku, pa-nad wioskaj i h. p.
Na wymah. biern. abo miejsc. pryp. napr. na ławie i na ławu.
U — zaležn., biern. i miejsc. pryp. napr. u pana, u chatu, u humnie...
Z wym. zal., biem. i zrobn. pryp. napr. z ruki, z wiarstu, z nažom...
Pa — dajn., biern. i miejsc. napr. pa ruce, pa wadu, pa darozie.
Častki uz, wy, raz, pra, (piera), padobryja da pryimkaŭ — zaŭsiody stajać pry čynnikach i pišucca z imi razam, napr. uzdzieć, wylić, razbić, pierajści i h. d.
§ 39. Złúčnik.
Złučnik jość čaść mowy złučajučaja, abo asobnyja słowy, abo cełyja skazy ŭ adno miejsco.
Najzwyčajniejšyja złučniki hety: i, a, dy, ci, io, ale, dyk, abo.
Aproč hetych jość złučniki pachodnyja, heta značyć formawanyja z inšych čaściaŭ mowy, napr. nawat, zusim, pryhetvm, naproci, tak-samo, choć, može, nichaj, adnak-že, kali, ješče i h. p.