Dzieja majej myśli, serca i woli (1932)/XI
| ← X. Na druhim wikaryjacie — ŭ błudnym kole | XI. Ściežkaju śmierci Успаміны Аўтар: Казімір Сваяк 1932 год |
XII. Apošnija ŭspaminy → |
Прапануем да спампаваньня!
XI. Ściežkaju śmierci.
(1917—1921).
U Karycinie 4.VIII.1917. zachwareŭ ja pa silnym upływie krywi i dastaŭ zapaleńnie lohačnaje apony. Pralažaŭ tam da wiasny 1918 hodu. Kali niemahčyma prosta było ŭžo prabywać „na kwatery“ ŭ Karycinie, wyjechaŭ u Dalistowa, skul za miesiac pajechaŭ u Zakapanaje da sanatoryi. Tam byŭ ad 13.III da žniŭnia, paśla žyŭ u harniaka na Bystrym, a ŭkancy kapelanem pry špitali klimatyčnym da lipnia 1919 hodu. Wiarnuŭsia da Kluščan, pabywaŭšy ŭ ks. Hermanowiča ŭ Łapienicy (pad Waŭkawyskam).
27.VII. 1919 Łapienica. Pramaŭlaŭ tut pabiełarusku. Niespadziewana dobraj dušoj była wysłuchana pramowa, choć kolki asob z miajscowaj šlachty spačatku uśmichnulisia, što „pa prostu“ ab Bohu staŭ wučyć. Ludcy prywykli klaści tolki dolu swaju i hrašyć pabiełarusku, woś dziŭnym zdałosia, što možna i chwalić Boha hetaj mowaj, katoraja hodna ŭzhardy ŭ wačach panoŭ usich hatunkaŭ i padpankoŭ. Zainteresawańnie zbudziłasia adnak niemałoje — asabliwa (jak pakazałasia paśla) spamiž prawasłaŭnych. Hetych apošnich možna byłob takim paradkam paciahnuć da Kaścioła i jaho nawuki, bo polščyny jany nia cierpiać.
3.VIII. Druhoje kazańnie. Spačatku adzin hołas (na chorach) niezdawaleńnia. Nichto ŭžo nia ŭśmichajecca, tolki dwuch dziaciukoŭ kryšku manifestacyjna wychodziać z kaścioła. Ciš, zainteresawańnie niabywałaje.
4.VIII. Byŭ dziekan. Nie ŭspaminaje ab kazańniach: ničoha nia wiedaje. Hutaryli krychu ab Biełarusach.
8.VIII. Pryšoŭ list ad dziekana. Zabaraniaje nawuk biełaruskich cełaj swajej „pawahaj.“
10.VIII. Adzin šlachcic pieraścierahaje, kab nawukaŭ biełaruskich nia ŭwodzić.
Kazańnia biełaruskaha siańnia nia było. Ludzi, katorym padabalisia takija nawuki, byli niezdawoleny.
15.VIII. Zielnaja. Ludzi spadziawalisia biełaruskaha kazańnia. Niezdawaleńnie było lohka adčuć. Ramanoŭski z Karewič baronić sprawy i paŭstaje na „durniaŭ,“ što nie razumiejuć patreby ŭ nas nawuk biełaruskich praz uzhlad na prawasłaŭnych. Było siańnia ŭ kaściele šmat i prawasłaŭnych, katoryja spadziawalisia biełaruskaj nawuki.
17.VIII. Nawuki niama. Pa nabaženstwie sprawa pryniała šyrokija formy. Pakazwajecca, što ŭ dziekana byli dźwie baby i adzin šlachciuk, wiadomy brachałka. Adnačasna adbywaŭsia zjezd ksiandzoŭ i dziekana (7.VIII). Byli ŭwiedzieny askaržycieli tyja i raskazwali sprawu prad forum duchoŭnym. Wysnawam byŭ pratest, padpisany ksiandzami proci ŭwadžeńnia biełaruskaj mowy ŭ kaścioł. Prociŭ probašča Ks. J. Hermanowiča pačaŭsia bajkot cełaha dziekanatu. Adzin małady ksiondz, a takža kleryk staŭ pa staranie probašča. Dobry znak. Probašč stwiardžaje, što razdwajeńnie ŭ parafii pa praŭdzie niama. Chto zhadaje: mo‘ praciŭniki biełaruskich kazańniaŭ źwiaducca całkom. Pakazałasia, što jość kryšku tut świedamych Biełarusaŭ. Tymčasam probašč pastawiŭ sprawu takim paradkam, što kali kazańni nia ŭwojduć — jon adrakajecca parafii.
22.VIII. Ludzi z Hryniewič užo druhi raz dapytywajucca, ci budzie kazańnie pabiełarusku.
24.VIII. Adrana schod sialan u sprawie škoł. Woś što pryhawaryli: „Dnia 24 žniŭnia 1919 h. my hramadzianie z wiosak: Hryniewičy, Dziamidawicy, Muchajły, Borki, Kamianica i Małaja Łapienica razbirali ŭ budynku školnym patrebu adkryćcia škoł. Schod adbyŭsia pad zahadam ks. probašča Łapianickaha Ks. J. Hermanowiča.
Schod pastanawiŭ: 1) adkryć dźwie škoły u Mał. Łapienicy (dla chlapcoŭ i dziaŭčat) i adnu ŭ Wialikaj Łapienicy.
2. Nawuka ŭ hetych troch škołach pawinna adbywacca pa biełarusku, z dadatkowym pradmietam polskim.
3. Schod wybraŭ spamiž siabie Radu Školnuju z nižej pisanych asob: staršynioj: Ks. J. Hermanowiča, sekretarom S. Ščyhlinskaha, siabrami: Todara Piakarskaha z Hryniewič, Jasia Bubleja i Piatruka Lachoŭskaha.
4. Schod daručaje Radzie Školnaj zdabyć hrošy na paprawu budynkaŭ školnych, znajści wučycialoŭ Biełarusaŭ i kab čym chutčej mahła pačacca nawuka. (Podpisaŭ tryccać).
25.VIII. Pryšoŭ adkaz ad biskupa, u katorym paklikajučysia na ćwierdžańnie dziekana, što biełaruskija kazańni byccam škodziać Kaściołu, zabaraniaje ŭwodzić ich. Prawasłaŭnych raić sabirać u škole i klabanii. Wyčuwajecca z listu, što biskup pad upływam dziekana i apinii panujučaj z prykraściaj zrabiŭ heta.
Zimu 1919-20 hodu byŭ iznoŭ u Zakapanym. Wiarnuŭsia ja ŭ mai. Tymčasam žywu ŭ Padbrodździ, jak „abywatel wolnaha pawietra“. Niama wiedama, što rabić. Pajści na parafiju: mała sił. A błukańnie dajeła dadušy. Zajmajusia ščyrej piśmienstwam.
Z Padbrodździa astaŭsia miły ŭspamin, ale naskolki pomniu, niwodzien twor nowy nia wyšaŭ u mianie. Pierapisawaŭ tolki „Uniju na Biełarusi“ dla red. „Krynicy.“ Častyja razjezdy nie pazwolili mnie sabracca z dumkaj. Čakali zrešta nowaha pierałomu ŭ žyćci palityčnym, nowaje okupacyi.
Prad samaj inwazijaj balšawikoŭ pierabraŭsia ja z Padbrodździa ŭ Kluščany, dzie prabyŭ pierachod wojsk sawieckich i prybyćcio litoŭskich, zamiaščajučy ŭciokšaha probašča. Atrymaŭšy naznačeńnie ŭ Bujwidzy, ja tam prabyŭ da 2.XI.1920 h. jak tymčasowy probašč. Paśla pierajechaŭ u Zaświr jak probašč stały, hdzie prabywaŭ, raźwiwajučy swaju narodnuju ideolohiju, z trudom łomiačy ŭsialakija zapory. Ruśniak tut hoły i hałodny. Prosta žal hladzieć. Ciomny jak chalawa, a nie dajecca kirawać: nie dawiaraje. Takoje mieŭ uražańnie dahetul. Achwoty dobraj i woli jość miž ludcoŭ. Tolki što šmat čuŭ jon užo bałamuctwa palityčnaha i zniawieryŭsia. Zrešta, treba jaho najpierš nakarmić.
Zaświr. 10.III.21. Napisaŭ siońnia dwa dawoli ŭdatnyja wieršyki: „Kawernia“ i z „Knih Mudraści.“ Zaŭwažyŭ, jak wažna mieć pryhatawany materyjał. Pośle pierarabić užo lohka. Treba wypisywać myśli, pisać narysy. Refleksyi maje ŭpraścilisia, bo i žyćcio pryniało formy spakajniejšyja. Škoła biełaruskaja źlikwidawałasia, bo nia było dobraha pedahoha i konkurencyja źjeła. Małaja biada. Ciapier maju bolš dziaciej pad swajej apiekaj. Ludziej tut wydatniejšych nie znachodžu. Ale hrunt da pracy jość.
11.III.21. Wiesnawoje tchnieńnie ŭ pryrodzie. Niejkaja nowaja siła ŭchodzie ŭ nerwy i kroŭ čaławieka. Ptuški ŭžo strojać kancerty.
12.III. Maju ŭ druhim tydni adprawić rekolekcyi z dziaćmi. O, kab-ža i sam adnowiŭsia dušoju pry hetym. Inspiracyja duchoŭnaja maleje, bo i čytaju mała…
13.III. Dominica Passionis. Ludcy spawiadajucca i pakutujuć. Tymčasam nowaha ničoha. Tolki sawa hukaje nieŭdaločku, pałochajučy zababonnych ludzcoŭ. Chodziać čutki ab wajennych operacyjach na litoŭskim froncie. Niaŭžo iznoŭ budzie nowaje što?!
16.III. Bolšuju čaść dnia spawiadaŭ. Pierahladaju swaje materyjały, kab što z muzaj twaryć, ale tymčasam ničoha nowaha. Haworać užo i tut aba mnie, jak ab biełarusie. Ničoha nia škodzić. Biada tolki, što narod naš nia maje najmienšaje dozy krytycyzmu, kali jamu sulić Polšč usio, nia wyklučajučy i… „Królestwa Niebieskiego“…
24.V. Maj. Saławiejka što-noč spać nie dajeć dumkam zbudžanym. Cudnyja nočy. Raskošnyja dni. Tolki serca tak nyje, tak płača, moŭby nie stajeć jamu čahoś. Ja nie chaču abnižyć swaich nametaŭ hornych. A serca tak ściskajecca. Choć ty kińsia kudy, kab uciačy ad samoha siabie!…
26.V. Artyzm rodzicca z ciarpieńnia, a nie z uhodliwaści sabie. Sonny ja i laniwy. Maryja Najświaciejša, nie pakin mianie! I pašto abnižacca ducham. Tworčaść maja pawinna wyjaŭlacca nia ŭ pustym žyćcia kruhawarocie. Dałoŭ banalnaść! Dałoŭ zaležnaść ad pierasudaŭ „tawarystwa.“ Budź swabodny i nia dajsia źwiazacca nijakimi wuzłami egoizmu swajho ci čužoha. — Jezu! Ja pomniu, što ciarpieńnie — maci tworčaści.
30. V. Ach, hety maj; hety cudoŭnyja čary nočy, u katorych možna ŭsio zwiedać i ŭsio… zhubić. Jak-ža było-b ščaśliwa na ziamielcy, kab źništožyć na jej egoistyčnyja sercy! A kožnaje čšaściejka tak doraha kaštuje — kaštuje stolki śloz… hora. Niama na świeci trywałaści ŭ ničym. Usie jaho wartaści niacenny. Kab nia było-b inšaha žyćcia, nia warta było-b prychodzić na dalinu ciarpieńnia… Piaro mnie wypadaje z ruk ad biezhałoŭja ŭ dumkach. Niama paradku ŭ idejach, niama ŭ rozumie, niama ŭ woli siły.
|
Serca niešta błahoje praroča |
20.VI. Lažu. Horła sipić užo tydzień. Adbyŭ padarož u Wilniu i Dzisienščynu. Zmohsia. Dwa razy pramaŭlaŭ pabiełarusku. Napisaŭ artykuł „Sledam za Dziedam.“
5. VII. Siońnia ŭ nočy mieŭ dziŭnuju rewizju. Padčas, kali ja byŭ z bratam i klerykam u sadzie zaniaty hutarkaj, zalez jakiś syščyk u kwateru, pierabraŭ i rastros čuć nia ŭsie knižki, paraździraŭ kanwerty, pieratros łožki i śled pa im zastyŭ. Na heta mohuć adwažycca tolki zaklatyja worahi biełarusaŭ.
Aryštawali ks. Piatroŭskaha. I mianie pieraścierahajuć. Chaj was chutčej won nahami…
6. VII. Chistajecca duch moj mižy razbiežnaści ściežak bytawańnia. Jak-ža ja čuŭsia biazwolnym! Tworčaść maja tak strymałasia, što ledź spraŭlaju budnija pracy dziela fizyčnaha isnawańnia. A žalba ducha na ideał niazbyty, niedasiahnieny ŭsilajecca. Niaŭžo žyćcio tak i ŭpływie na marach ideału biaz ździejśnienia snoŭ za wolu dušy narodnaj, da katoraj ja žadaŭ-by pryłažyć swaje zierniatki? Zmahańnie z kwołaściu, z biassillem idzie ŭ maju niekaryść. Boža, daj mnie nie pakinuć tworčaści ducha majho! Pazwol mnie — pamažy mnie być karysnym sprawie duchoŭnaha adradžeńnia majho brata zaniadbanaha. A mnie budź miłaściwym, bo sam časam nia wiedaju, što rablu ŭ chwili sumniwu i muki. Ahni chaj raspalacca ŭ sercy maim, kab zaharełasia nowym parywam natchnieńnia: čystaha, wialikaha! Pryzywaju was, duchi lepšyja i łučusia z wami sardečna, kab wiaści žyćcio hornaje, kab nie skupacca ŭ brydzie žyćciowaj, kab nia zhinuła majo pryzwańnie być „światłom i solaj“. Chryste, žywi ŭ dušy majej. Ačyści jaje, kali jana brudna. Barani mianie ad błahoha ducha niawiery!