Хрэстаматыя новай беларускай літэратуры (1927)/IV/Б/Власт/Дудар

← Юга і Грамавік

Дудар Апавяданьне Аўтар: Вацлаў Ластоўскі 1927 год

Язэп Лёсік →

Іншыя публікацыі гэтага твора: Дудар (Ластоўскі).

Прапануем да спампаваньня!

Дудар^[1].

Памёр стары Дудар, вясковы музыка, і душа яго, узяўшы дуду за пазуху, пашла ў неба.

Падыйшоў ён да неба — глядзіць: зачынена.

— Ну, — думае, — сьпяць.

Сеў на калодачку каля брамы і чакае дня. Доўга сядзеў, і стала яму маркотна. Дастаў з-за пазухі дуду, папробаваў пішчык і давай памаленьку іграць. Пярвей ціха, пасьля ямчэй, а там і падпяваць пачаў.

Ажно чуе голас з-за брамы:

— Хто там?

— „Мабыць сьвяты Пётра“, — падумаў Дудар, але адказвае сьмела: — Я!

— Хто — „я“?

— Дудар!

— Чаго глотку дзярэш?

— Саўсім не дзяру, -- пяю.

— Каб цябе… Й чаму-ж гэтак позна прыйшоў?

— Ніяк нельга было раней: памёр пад самы вечар.

— Пад вечар? — зьдзівіўся за брамай. — Дык на добры лад табе трэба было-б яшчэ на палавіне дарогі быць.

— Ага, сьвяты Пётра. Я дасужы — бепарус, ведама…

— А адкуль ты? З-пад Барысава?

— З таго боку.

— А з якой вёскі?

— Дык хоць і скажу табе, ты-ж усё роўна ня ведаеш.

— Кажы, кажы, я ўсё ведаю.

Сказаў Дудар і вёску.

— Як тваё імя? — дапытваў далей голас.

— Янка.

— А па прозьвішчы?

— Дудар.

— Ну, добра, Янка Дудар, пакуль разьвіднее, пасядзі каля брамы, ды глядзі не гамані тут.

Стаў Дудар дня чакаць. Сядзеў, сядзеў, ізноў маркотна зрабілася, да таго-ж перад раніцай холадам пацягнула, хоць гэта і летам было. Ізноў дастаў ён сваю дуду, чуць-чуць наігравае, каб за брамай не пачулі.

Зірк — а на частаколе нейкія галоўкі паказаліся: адна, другая, трэцяя…. Мнёлчыкі.

— Слухайце, слухайце, — кажа адзін, — вось хораша іграе!

Тут ужо Дудар ня вытрываў і пачаў іграць на ўвесь голас.

— Ах, як хораша! Вось хораша! І што гэта за музыка такая? — дзівуюцца анёлчыкі.

— Гэта барысаўская, — сказаў Дудар.

Раптам загрымелі ключы ў замку, і адчынілася брама. У браме стаяў нябесны ключар, сьвяты Пётра У

— Дудар!

— Чаго?

— Пойдзем!

А па небе ўжо разышлася погаласка, што прыйшоў музыка з Беларусі і дужа хораша іграе на дудзе. Дайшло гэта і да Самога Бога, каторы, выйшаўшы з пакояў, сеў на ганку прахаладзіцца: за работу ня браўся дзеля таго, што нядзеля была.

Не пасьпелі Дудару кватэры азначыць, як прыйшоў па яго анёл, толькі не такі, як папярэднія — маленькія, у белых кашульках, з белымі крыльлечкамі, а вялікі ў сярэбранай адзежы.

— Янка Дудар! — сказаў, пасланец.

— Што, паночку?..

— Праўда, што ты ўмееш іграць?

— Праўда!

— А пайграў-бы?

— А чаму-ж не пайграць! Перад кім?

— Перад Богам Сьвятым!

Пачухаў Дудар патыліцу, ды нядоўга думаў. Барысавец быў, а ўсе барысаўцы — народ сьмелы.

— Пайграю, — кажа.

— Ну, дык пойдзем, — кажа анёл.

Пашлі. Анёл сьпераду, Янка ззаду. Глядзіць, дзівуецца.

Абапал дарогі сярэбраныя хаты, а жывуць у іх сьвятыя; У канцы вуліцы пабачылі самога Бога, каторы сядзеў на ганку і чакаў.

Дудар далікатненька пакланіўся — быў ён чалавек бывалы і ведаў, як дзе трэба захавацца. Бог кіўнуў галавой.

А кругом ужо сабраліся анёлы — малыя і вялікія, арханёлы ў залатых і сярэбраных адзежах, сьвятыя і проста так справядлівыя душы — мужыкі і бабы. Народу цьма, яблыку недзе ўпасьці, і ўсе хочуць паслухаць музыкі.

— Ну, Дудар, — сказаў Бог, — іграй.

А Дудар ізноў пакланіўся і кажа:

— Пакорна кланяюся Вяльможнаму Пану Богу і выбачайце, што я спытаю: ці няма тут на небе каго-небудзь з нашых, барысаўскіх, толькі, каб з маладых?

— А нашто табе?

— Пад танцы іграць лаўчэй.

Усьмяхнуўся Бог і даў знак анёлам. Паляцела двое, але скора вярнуліся, кажуць:

— Знайшлі двох барысаўцаў, толькі дужа старых.

— Старыя няздатны, — сказаў Дудар, — не патрапяць станцаваць. Выбачайце, што спытаю: куды-ж падзеліся маладыя? І маладыя-ж іншы раз паміраюць.

А сьвяты Юр’я на гэта кажа:

— Маладых трэба ў чыстцы шукаць.

— А і гэта праўда, — сказаў Дудар, — ня йначай, як у чыстцы. Пэўна, што ў чыстцы. На маей памяці сколькі таго народу перамёрла: Мікіта Гарбуз — той, што ад гарэлкі задохся, Сьцяпан Крук з Докшыц, катораму ў карчме лоб пашчапалі, Арцём Лыка з-пад Зембіна і Антось Прычэпка з-пад Дзядзілавіч, — добрыя танцоры былі: прыбілі іх на ігрышчах.

Дудар доўга-б яшчэ вылічаў памёршых маладымі барысаўцаў, але Бог кіўнуў рукой:

— Іграй!

— Якую?

— Якая лепшая. Вясёлую!

— Вясёлую, дык вясёлую…

Настроіў Дудар пішчыкі, надуў мех, заграў.

Добра ці дрэнна іграў ён, не памятаў гэтага, гэтак захваціла ў яго дух ад радасьці, што годзен стаўся іграць перад Самым Богам.

Толькі, калі кончыў, бачыць — Бог ківаець галавой: здаволен. А анёлы і сьвятыя, дык тыя не нахваляцца.

— Ах, як добра! Во, дык добра!

І калі Бог пайшоў у свае пакоі, яны пачалі прасіць Дудара, каб яшчэ пайграў. Пасьля папяяў. А музыка і рад гэтаму: іграе ды пяе так, што па ўсім небе гул раздаецца. Слухалі, слухалі справядліўцы, а пасьля і самі пачалі падпяваць; сьпярша ў паўголаса, а пасьля і ад Дудара не адстаюць:

Ох, ты дудка мая,
Ух-я!
Весялі ты мяне,
Ух-я!
На чужой старане,
Ух-я!

Пяюць усім небам, падбіваючы ў далонькі.

Праходзіў міма сьвяты Язэп. Глядзіць, што за дзіва?! Заместа арханёла Гаўрылы, каторы навучаў справядлівыя душы нябесных сьпеваў, сядзіць на ўслоне Дудар з дудой, а каля яго душы — мужчынскія і жаноцкія — хорам адхватваюць сьвецкія песьні.

— Матухна Ты Сьвятая! — крыкнуў сьвяты Язэп, схапіўшыся за галаву, і пабег да сьвятога Пётры.

А туды якраз прыходзіць і сам Арханёл Гаўрыла, гэтак сама жаліцца.

— Так і так, — кажа. — Ніхто ня хоча вучыцца нябесных сьпеваў; усе пяюць беларускую „дудку“. Дудар вучыць. Што рабіць?

Выйшаў Пётра на вуліцу, прыслухаўся, — праўда: па ўсім небе лунаюць беларускія песьні.

— Гэтага нельга дазволіць, — кажа тады сьвяты Пётра арханёлу Гаўрыле. — Ці не паклікаць нам сюды Дудара?

— Можна.

Ідзе Дудар, дуда пад пахай; пакланіўся.

— Дудар, — кажа сьвяты Пётра, — а ці ня лепей было-б табе пайсьці адгэтуль куды-небудзь у другое месца?

— З неба?

— Ну, ведама.

— А куды-ж мне йсьці?

— Хм, вось аб гэта-ж: куды? — Сьвяты Пётра зарумаўся.

— Чаму-ж вы хочаце, каб я адгэтуль пайшоў? Я-ж нічога благога не зрабіў тут: ня ўкраў, ня скрыўдзіў…

— Ведаю, ведаю… Справа, братка, вось якая, на небе сьвецкія песьні пачалі пяяць, — сам ты рассудзі — нягожа.

— Ну, што-ж, калі гэтак, то я пайду сабе.

— Толькі во! бяда — куды цябе адправіць?.. А можа дуду кінеш?

— Не, лепей я ўжо пайду адгэтуль.

— Куды-ж пойдзеш?

— Я знайду сабе месца. Пайду туды, адкуль прыйшоў.

— У Барысаўшчыну?

— А то куды-ж?

— А я думаў на якую-колечы зьвязду цябе паслаць.

— Нашто на зьвязду? Пайду ў Барысаўшчыну.

— Саўсім з раю?

— Э… што там рай? Наша Беларусь — гэта ня неба. У Беларусі бяз песьні нельга. Там людзі працуюць, а з песьняй чалавеку ўсякае гора ў палавіну. Буду хадзіць са сваей дудою па лясох і палёх. Будзе сядзець каля скаціны пастушок з жалейкай, нячутна падыйду да яго і зайграю яму над вухам; пачне пяяць дзяўчынка, задумаўшыся над сьветлым руччом, навучу і яе — няхай не заміраюць Беларусі песьні. Пойдуць мужы з тапарамі ў лес, я прытаюся за соснай і зайграю ім, каб спарней ішла ў іх работа. А не знайду людзей, буду слухаць, як шуміць цёмны бор, як бульчыць вада, пераліваючыся ў руччу, і падыграю ім. Эх, цяжка ў нашай старонцы, ды і добра ў ёй… Я яшчэ, як жыў, дык прасіў Бога, каб дазволіў мне па сьмерці ў Барысаўшчыне астацца. На ніякі рай не прамяняю яе.

— Ну, добра калі так, ідзі сабе з Богам, — сказаў сьвяты Пётра. А то ты ўсё неба нам папсуеш. Толькі глядзі-ж, ня крыўдуй!

— Якая тут крыўда?

Пакланіўся Дудар апосталу і выйшаў з райскіх варот на вялікую нябесную дарогу. Была ноч.

Стаў Дудар спускацца па птушынай дарозе ўніз. А калі пачуўся на волі, крыкнуў:

— Гэй, гэй! — і пачаў дуць з усей моцы ў дуду.

І гэтак ішоў ён, усё ніжэй і ніжэй, спускаючыся ў барысаўскі бок, пакуль не схаваўся ў пушчы…

---

1. Тэма запазычана ў. К. Тэтмайера.