Хрэстаматыя новай беларускай літэратуры (1927)/II/Б/Янка Купала/З драматычных твораў/Паўлінка
| ← На папасе | Паўлінка Камэдыя Аўтар: Янка Купала 1927 год |
Якуб Колас → |
| Іншыя публікацыі гэтага твора: Паўлінка. |
Прапануем да спампаваньня!
Паўлінка[1].
|
АСОБЫ: Сьцяпан Крыніцкі — засьцянковы шляхціч, 45 г. |
АКТ ПЕРШЫ.
Зьява 1-я.
Паўлінка [Адна. Сяцзіць на ложку і шые крамны каптанік. Пяе песьню „Ой пайду я лугам, лугам“. Пасьля, перастаўшы пяяць, разважае]:
Э-э! Штось не пяецца сягоньня. Неяк сэрцайка трасецца, як-бы хто яго зьнеўціку[2] перапужаў. А мо’ гэта песьня вінавата? Даліпантачкі, аніяк не магу сама з сабой да ладу прыйсьці. А ну, на шчасьце зачну другую. Якую-ж бы тут? Ага: [Пяе]:
|
Дый чаго-ж ты, дуб зялёны, |
[Пяючы падходзе к вакну і паглядае, пасьля ізноў садзіцца]. А ўсё-такі нешта ня цікава на сэрцы! І чаго яму, бедненькаму, не стае? Піць і есьць, дзякаваць Богу, хватае; часам татка дае грошы і на сукенк… Чаго, чаго, здаецца, тут хацець?.. Ох, ох, як-жа маркотненька! Прост, хоць зьбірай манаткі, ды йдзі ўпрочкі з хаткі. Ужо вечарэе: зараз ня будзе як шыць, а трэба сягоньня канешне кончыць. Заўтра Пакровы… У Міхалішках кірмаш… Эх, эх! каб хаця той прышоў, каго так хочацца сягоньня пабачыць. [Садзіцца пры вакне і пачынае ізноў, шыючы, пець: „Ой ляцелі гусі“…].
[І далей разважае, чакаючы Якіма. У другой зьяве зьяўляецца Якім. Уся гэтая зьява паказвае, што Паўлінка і Якім сільна закаханыя адно ў адным. У III зьве Паўлінка астаецца адна, лашчачы фатаграфічную картку Якіма].
Зьява IV-я.
Паўлінка — Сьцяпан — Альжбета.
Сьцяпан [п’янаваты, уваходзіць з Альжбетай з сенцаў і прыпявае]:
|
Дзе мы едзем, дзе мы йдзём, |
Альжбета [кладучы пакупкі на куфар, да Сьцяпана]: Не сьмяшы ты людзей. Калі падпіў, дык ляж спаць.
Сьцяпан. Маўчы, баба… Ты, каханенькая-родненькая, нічога не разьбіраеш. Валасы доўгія, а розум кароткі. [Прыпявае]:
|
Ой, там на гарэ |
Паўлінка. Тата! Ды кіньце ўжо… Ось, лепей разьдзявайцеся, ды можа чаго зьясьцё.
Сьцяпан. А можа гэта і добра, каханенькая-родненькая… Каб так кіслай ды гарачай капусты… [скідае апратку і кладзе на куфар].
|
Скіну бурку, скіну боты, |
Паўлінка. [Садзіцца за стол, кінуўшы шыцьцё на ложак, да Альжбеты]: Мамка, дастаньце з куфра настольнік, а я прынясу чаго вам зьесьці. [Выходзіць]
Зьява V-ая.
Сьцяпан — Альжбета
Альжбета [дастаючы настольнік з куфра]. З кім ты гэтак намурзаўся?
Сьцяпан [закурваючы люльку]. Я і з тым, я з сім, а ты, каханенькая-родненькая, згадай з кім.
Альжбета. А немач цябе ведае, з кім.
Сьцяпан. Ці-ж я не казаў, што ў цябе тут [торкаючы сабе пальцам у лоб] ня ўсе дома? Але слухай: 3 зяцем.
Альжбета [зьдзівіўшыся]. З зяцем?..
Сьцяпан. Так, так, каханенькая-родненькая. Хто з сватам, хто з свацьцяй, а як Сьцяпан Крыніцкі, дык з родным зяцем.
Альжбета [накрываючы стол]. Такі праўду кажуць, што гарэлка людзей з поля зводзе[3]. Калі-ж ты ўсьпеў яго нажыць… Дачка яшчэ замуж ня вышла, а бацька ўжо зяця мае.
Сьцяпан. Калі ня маю цяпер, дык буду мець у чацьвер…
Альжбета [садзіцца]. Так-бы і казаў адразу. А хто-ж гэта такі?
Сьцяпан. Адольф Быкоўскі.
Альжбета. Э-э. Я думала, хто там… Ажно нічога людзкага. Толькі езьдзе ды нюхае, якая дзяўчына пасагу больш мае, а сам — дык голы, як бізун.
Сьцяпан. Пасаг нюхае, бо нос мае. Але ўсё-такі гэта для нас блін ды яшчэ маслам падмазаны. Ён сам мне, каханенькая-родненькая, хваліўся, што яго гаспадарка ў сто разоў лепшая ад усіх тутэйшых гаспадароў. За аднаго каня толькі, казаў, заплаціў сёлета тры сотні. „На гэтым-жа кані, — кажа, — заўтра к васпанству[4] заедуся з кірмашу“. [Мацаецца па кішэнях сам сабе]. Ты, баба, ня бачыла кніжкі, што я купіў сягоньня? Дзе яна прапала?
Альжбета. А што я — пастушка над тваімі кніжкамі? Прапіў можа з гэтым сваім зяцем.
Сьцяпан [ідзе к куфру, находзіць у бурцы кніжку і кладзе яе за абраз, дзе Паўлінка палажыла фотографію]. Каханенькая-родненькая, ня думай, што я якую дрэнь выбраў сабе на зяця. Заўтра ён прыедзе, паглядзіш, дык адразу што другое запяеш. Адным словам, хлапец шляхоцкага заводу, з рызыкай, з усякай далікатнасьцяй і ўсё такое…
Зьява VI-я.
Паўлінка — Сьцяпан — Альжбета.
Паўлінка [уваходзячы з міскай, з лыжкамі і з хлебам пад пахай]. Аб кім гэта татка гаворыце, што мае ўсякую далікатнасьць і ўсё такое? [Ставіць яду на стол і садзіцца за шыцьцё].
Сьцяпан [ядучы]. Вельмі васпанна цікавая. Скора састарышся, каханенькая-родненькая, як усё будзеш ведаць.
Паўлінка [просячы]. Скажэце, скажэце, татачка.
Сьцяпан. Ага, ні села, ні пала, захацела баба сала. Калі ўжо табе, каханенькая-родненькая, так хочацца, дык скажу. [З павагай]. Знакам тым, гэты паніч з далікатнасьцяй і з усякім такім — мой зяць.
Паўлінка [пырснуўшы сьмехам]. Зяць…
Сьцяпан. Знакам тым, ён не саўсім яшчэ зяць, але скора на яго выкіруецца.
Паўлінка. А як-жа годнасьць гэтага… гэтага, ну, як яго… што некалі татавым зяцем зробіцца?
Альжбета. Ды гэты-ж, гэты… Ты пэўне яго бачыла некалі… Адольф Быкоўшчык.
Сьцяпан. Але, але. Пан Адольф Быкоўскі.
[Паўлінка жартуе з бацькавай гутаркі, добра разумеючы, што яна толькі адна дачка ў яго, і кажа бацьку, што хіба сам ён з ім ажэніцца, каб перарабіць яго з простага чалавека на свайго зяця].
Сьцяпан. А ты што? Зломак?
Паўлінка. Зломак — ня зломак, але і за ламаку не пайду.
Сьцяпан. А дзяга на што?
Паўлінка. На ўсё, толькі не на паганяку к замуству.
Сьцяпан. Каханенькая- родненькая, яшчэ паглядзім, дзе каго пасадзім.
Альжбета [ядучы, да Сьцяпана]. Еш вот лепей, чымся з пустога ў парожняе пераліваць. Як прыедзе сватацца, тады тое і будзе.
Паўлінка. Татка ведаеш не сягоньня, за каго я толькі пайду, або за нікога.
Сьцяпан [зьмяніўшыся, кідаючы лыжку аб стол]. Што?.. За каго?..
Паўлінка [устаючы і ідучы к ложку]. За каго? — За Якіма.
Сьцяпан [стукаючы кулаком па стале]. Маўчы, гадаўка. Раз сказаў, каб гэтага шэльмы і званьня ня было ў маёй хаце, каб яго імені я ня чуў ніколі… гэтага недавярка[5], гэтага… гэтага забастоўшчыка. Дык і не забывайся аб гэтым, каханенькая-родченькая.
Паўлінка (з дасадай). Ён нікому ніякай забастоўкі не рабіў і ня робіць.
Сьцяпан [закурваючы са злосьцю люльку]. А чорт яго бяры, ня тут успамінаючы, — рабіў, ці не рабіў. Знаць і ведаць не хачу яго ў сваёй хаце, гэтага хамуйлу, гэтае плюгаўства.
Альжбета. Прыбірай, Паўлінка, ужо са стала.
Паўлінка [кінуўшы на ложак шыцьцё і ідучы к сталу]. А даўно гэта татка сам з ім цалаваўся?
Сьцяпан. Каханенькая-родненькая, ня лезь у вочы. А не, то вон з хаты і цябе з гэтай дрэняй выганю. [Паўлінка ідзе з міскай к дзьверам; неўспадзеўкі дзьверы адчыняюцца, увальваецца ў хату п’яны Пранцісь Пустарэвіч, за ім — яго жонка. Пранцісь наўмысьле выбівае міску ў Паўлінкі].
Паўлінка. Ай? Што-ж гэта дзядзька зрабілі?..
Зьява VII-ая.
Паўлінка — Сьцяпан — Альжбета — Пранцісь — Агата.
Пранцісь. Глупства, глупства, пане добрудзею. Пахвалёны Езус! Собственно, адкупім, адкупім, вось-цо-да[6].
Сьцяпан і Альжбета. Навекі…
Альжбета. А мае-ж вы родненькія! Ці-ж гэта вы ўсё яшчэ з рынку едзеце? Здаецца-ж, раней за нас выехалі?
Пранцісь. Собственно, вось-цо-да, кабыла заблудзіла, пане добрудзею.
Агата. Тудэма-сюдэма, ці-ж гэты мачыляпа калі прыехаў у сваім часе дамоў? Ён-жа, як рызьнік[7], то туды, то сюды блытаецца па дарозе.
Пранцісь. Пане добрудзею, тваё бабскае дзела — маўчаць. Я, собственно, вось-цо-да, спрытны, — тонка панімаю[8], што і як раблю.
Альжбета. Ды садзецеся-ж, мае міленькія!
Агата. Тудэма-сюдэма, куды тут садзіцца? Ноч на двары, кабыла за плотам, поўвярсты да дому, а гэты, тудэма-сюдэма, начніца касавокая, ня вытрываў, каб людзям не нарабіць уночы неспакойства. [Садзіцца, а за ёю й другія].
Сьцяпан. Э, што там такое! Высьпімся! Дзякуй Богу, ночка не Пятровая, а Пакровая.
Паўлінка [падбіраючы чарапкі]. Заўтра госьці будуць, а дзядзька апошнюю міску стоўк. Трэба, каб на кірмашы дзьве адкупіў.
Пранцісь. Глупства, пане добрудзею, глупства! Хаўтурнага, собственно, вып’ем па місцы. [Дастае з баковай кішані пляшку, пацягвае з яе і хавае назад].
Альжбета [сьмяючыся]. А каб гэта нам, сваток, даў гэтай сусолкі пассаць. Ці ж мы з свацьцяй паскрэбні?..
Паўлінка [выходзячы з чарапкамі]. Ого! Гэтых сьвянцоных[9] кропель дзядзька і канаючаму ня даў-бы, ня то што… [Выходзіць].
Зьява VIII-ая.
[Праходзіць пры дзеяньні тых самых асобаў толькі без Паўлінкі, аб якой, нарэшце, ідзе паміж старымі гутарка. Бацька яе [Сьцяпан] жаліцца]:
„А вось мая гэта ахмістрыня, дачушка мая сакатушка, сплуталася з гэтым… з гэтым бязбожнікам, і хоць ты ёй вар на галаву лі…
Пранцісь. Маладзенькая, собственно, вось-цо-да. Бярозавай кашы ня шкодзіла-б, пане добрудзею.
Альжбета. Дужа трудна паладзіць з цяперашняй моладзьдзю. Пашло такое распуства на сьвеце, што ня дай Божа! Заместа кніжак да набажэнства чытаюць нейкія дрындушкі… [Гэтак кажа Паўлінчына маці аб кніжках, якія дае ёй чытаць настаўнік Якім Сарока].
[У IX зьяве, уваходзіць Паўлінка і, пасьля некалькіх словаў да свае маці, гутарыць з Агатай. Альжбета вышла].
Зьява Х-ая.
Паўлінка — Сьцяпан — Пранцісь — Агата.
Сьцяпан. Знаеце, сваток, гэтага, гэтага… як ён… а каб цябе… [Да Паўлінкі]. Паўлінка, як гэты завецца, што мяне сягоньня падмазваў?
Паўлінка. А скуль-жа я магу ведаць, хто татку мазаў?
Сьцяпан. Ну, гэты-ж?.. каб ён цяміўся… як яго… зяць! зяць!
Паўлінка. [прыпамінаючы]. Як-жа ён, як? Здаецца, Бык… Бычок…
Сьцяпан. Ага, ён, ён. Не, ня так! Быкоўскі, каханенькая-родненькая, вось як. Пан Адольф Быкоўскі. [Да Пранціся]. Дык бачыш, сваток, ён, значыцца, падлабуньваецца к маей Паўлінцы. Што ты на гэта?
Пранцісь [дастаючы гарэлкі]. Глупства, глупства, пане добрудзею. Собственно, бычок, вось-цо-да, і больш нічога. [П’ець і дае гарэлкі Сьцяпану].
Сьцяпан (выпіўшы). Заўтра, знакам тым, прыедзе абнюхаць, як і што, дык і сваток са сваей загляньце да нас. А ну-ж, каханенькі-родненькі, можа які гандаль будзе наладжвацца, дык прыкінеш якое слаўцо. Прыедзьце толькі…
[Зьява канчаецца на тым, што абодва яны выходзяць, хістаючыся ад п’янасьці, каб паглядзець, ці Пранцісёў конь добра прывязаны. Напяваюць пры гэтым]:
|
Чаму-ж нам ня пець, |
Зьява XI-ая
Паўлінка — Агата.
Паўлінка. Але-ж калі я яго люблю, цётачка.
Агата. Мала што, дзеткі, тудэма-сюдэма, любіш яго: але, калі бацька ня хоча, дык падумай, што людзі скажуць, як супроць волі старых пойдзеш ?
[Яны гутараць аб настаўніку Сароцы даволі доўга. Агата згаджаецца, што чула аб яго розуме. Зьява гэтая канчаецца даволі характэрна]:
Агата. А ўсё-ж такі скажы мне, дзеткі, чаму так твой тата на яго заеўся?
Паўлінка. Бо… бо Якім з мужыкоў.
[Зьява ХІІ-ая. Вяртаюцца ў хату Сьцяпан і Пранцісь, даведаўшыся, што Пранцісёва кабыла ўцякла дамоў. Праз гэта ў яго з жонкаю адбываецца сцэна сваркі. Зьява ХІІІ-ая. Убягае Альжбета, пытаючыся, што тут зрабілася. Усе рашаюць, што Пранцісевы павінны зараз-жа скіравацца дамоў — шукаць кобылы з возам].
Зьява XIV-ая.
Паўлінка — Сьцяпан.
Сьцяпан. Ох, і даюцца-ж гэтыя сваякі ў знакі. Але, дзякуй Богу, дзьве дзюркі ў носе, і скончылося,[10] — ўжо забыўся.
Паўлінка. А даўно гэта таткаў Гняды ўцёк з Лужанкі, і татка дамоў пехатой прытрапаў?
Сьцяпан. Што было, тое сплыло і болей, каханенькая-родненькая, ня будзе, як кажуць людзі.
Паўлінка. Паглядзім. Заўтра кірмаш.
Сьцяпан. Ня бойся, каханенькая-родненькая. Я кабылу злаўлю, але і ты глядзі, каб мне таго зяця злавіла, аб якім я табе сягоньня гаварыў.
Паўлінка. Што ён — конь, ці вол, каб я яго яшчэ мела лавіць?
Сьцяпан. Ня конь і ня вол, а так сабе дойная жывёліна.
Паўлінка. Дык татка яго й дойце, калі ён для вас такі дойны.
Сьцяпан. Нічагутанькі, каханенькая-родненькая. Надумаешся ваша, як пакармлю бярозаваю кашай. Вось толькі, каб пагода была добрая, а то казаў ён, што на кірмаш не паедзе, калі будзе дождж ісьці.
Паўлінка. Ліха ня возьме! Гэткі цукар не размокне.
Сьцяпан. Каханенькая-родненькая, як скажу, так і будзе; дзьве дзюркі ў носе, і скончылося. Вось толькі трэба даведацца, ці будзе напэўна заўтра пагода. Купіў я сягоньня календар — нейкі беларускі, як кажа крамнік. Пытаўся ў яго, ці піша аб пагодзе, дык крамнік гавора мне, што аб пагодзе напісана ў ім болей, як аб чым другім. Значыцца, паглядзім праўды. [Ідзе і дастае з-за абраза календар, адкуль валіцца на зямлю фатаграфія. Паўлінка, саскочыўшы з ложка, падбягае падняць яе, але не ўсьпявае].
Сьцяпан [падымаючы фатаграфію]. А гэта што такое?
Паўлінка [хочучы адабраць]. Гэта маё. Аддайце мне, тата!
Сьцяпан. Я пытаюся — хто гэта?
Паўлінка. Ці-ж тата ня бачыце?
Сьцяпан [са злоснай насьмешкай]. Ха-ха-ха! Якім… Хай-жа ён прападзе саўсім. [Хоча рваць, Паўлінка адбірае].
Паўлінка [праз сьлёзы]. Аддайце, татачка, аддайце, ня рвеце! Ня зьдзеквайцеся над ім!
Сьцяпан [адпіхнуўшы ад сябе Паўлінку]. Адчапіся ад мяне, гіцлёўка[11]. Я вам тут наразводжу шашняў… [Стукат у сенцах. Уваходзяць: Пранцісь, Агата, а за імі — Альжбета. Паўлінка стаіць, патупіўшыся, глытаючы сьлёзы, і скубець пальцамі хвартух].
Зьява XV-ая.
Паўлінка — Сьцяпан — Альжбета — Пранцісь — Агата.
Пранцісь. Глупства, пане добрудзею. Я, вось-цо-да, казаў, собственно, ня дзе падзенецца.
Агата [дражнячы]. Вось-цо-да! вось-цо-да! Сам кабылу, тудэма-сюдэма, паставіў у вас пад паветкаю, а шукае за плотам. Дарма толькі поўзалі і сьлядоў прыглядаліся.
Альжбета. Ну, дзякуй Богу, што хоць нашлася. (Да Сьцяпана). Што ты там круціш у руках?
Сьцяпан [тыкаючы фатаграфіяй у твар Альжбеце]. На-на, любуйся, якія прэзэнты[12] атрымлівае[13] твая дачушка
[Пранцісь радзіць зрабіць над партрэтам Якіма Сарокі: „суд правы і скоры“].
Паўлінка [падходзячы да маці, ласкава]. Мамачка, адбярэце яе[14] ў таткі.
Альжбета. Што я з ім, дзеткі зраблю? Яшчэ біцца будзе.
Сьцяпан [да Пранціся] А добра, сватка, кажаш, зробім суд перасуд добрым складам над гэтым гадам. А які?
Пранцісь. А такі, пане добрудзею: стражнікаў паклікаць, спраўніку данясьці. Собственно, інквізытарскі[15] суд зрабіць — папалавіне — шась! і гатова, вось-цо-да.
Паўлінка [кідаючыся к Сьцяпану і цалуючы яму рукі, праз сьлёзы]. Татачка, аддайце. Ня зьдзекуйцеся над ім!.. Ён-жа вам нічога благога не зрабіў.
Сьцяпан [са злосьцю]. Спаць пашла, калі гэткага нашла! Спаць! [Рве фатаграфію].
Паўлінка [з плачам апускаючыся на лаву]. Татка згубіць мяне хочаце… гвалтам з хаты выгнаць!
Пранцісь [дастаючы пляжку]. А цяпер, собственно, вып’ем хаўтурнага, вось-цо-да. [П’е].
Паўлінка [ўсхапіўшыся з лавы, кідаецца к Пранцісю]. Па кабыле сваёй пі хаўтурнага, а не па чалавеку, каторага і падноскаў ня варт! [Вырываючы і разьбіваючы аб зямлю пляжку]. Вось-цо-да!
Пранцісь [разьвесіўшы рукі, зьдзіўлены, як і ўсе]. О-о-о!!
Заслона.
Канец першага акту.
АКТ ДРУГІ.
Тая-ж самая, што ў першым акце, сьвятліца. За сталом сядзяць: Сьцяпан, Альжбета і госьці — тры хлапцы і тры дзяўчыны. Мужчыны сядзяць з аднаго канца стала, а жанкі — з другога. П’юць гарбату, наліваючы на сподкі; закусваюць. Дзяцюкі з дзяўчатамі жартуюць, перакідваючыся крошкамі хлеба. З левага боку [гледзячы ад публікі пры сьцяне ад бакоўкі — сядзяць два музыкі і зводзяць струмэнты, сьціха перагаварваюца між сабою. Ля дзьвярэй ад сенцаў, у канцы куфра, на табурэце стаіць самавар. Паўлінка, прыбраўшыся пасьвяточнаму, увіхаецца каля гасьцей. Трохі ў твары зьмяніўшыся; час-ад-часу ўздыхае і ня-ў-знак паглядае ў вакно; стараецца з усімі быць вясёлай і бойкай. Як падымаецца заслона — Паўлінка нясе гарбату.
Зьява І-ая.
Паўлінка — Сьцяпан — Альжбета — госьці — музыкі.
Паўлінка [стаўляючы гарбату перад Сьцяпанам]. Што-ж гэта нешта татавага зяця так позна ні слуху, ні духу? Ці ня зьнюхаў ён, што ў мяне пасагу нямашака ?
Сьцяпан. Каханенькая-родненькая, не бядуй. Ня будзе Гіршы, будзе чорт іншы.
Паўлінка. [насьмешліва]. Мала што будзе… Але-ж, калі мяне ўжо неяк, як цмокам, стала цягнуць к гэтаму Бык… Бычку… Ах, як яго?…
Сьцяпан [з націскам]. Быкоўскаму.
[Паўлінка частуе часьцей гарбатаю, тыя дзякуюць, перакідаючыся лёгкаю гутаркай, нарэшце адзін з гасьцей заводзіць гутарку аб Якіму Сароцы].
Адзін з гасьцей. Штось сягоньня на кірмашы Якіма Сарокі ня было. А то, бывала, такім франтам пахаджвае, што куды мяне не вядзеш, пусьці мяне к чорту.
Паўлінка [стаўляючы гарбату]. А пану Банадысю зайздрасьць, што так прыдзецца не патрапіш, хоць мо’ і маеш за што?
Госьць. Чымся грошы траціць на адзежу, я лепей іх каму пазычу.
Паўлінка [садзячыся на ложку]. І працэньцік добры злуплю, каб аж у пяты другому закалола.
Госьць [самадавольна]. Хе-хе-хе! А паньне Паўлінцы злосьць яшчэ не адышла, што калісь гэтаму егамосьці Сароцы ні за які працэнт не пазычыў?
Паўлінка. Вельмі-ж яму гэтым і не пашкодзілі. Нашліся людзі, што і без працэнтаў пазычылі і далі яму магчымасьць паехаць на вучыцельскія курсы. Цяпер нічые ласкі не патрабуе.
Адна з госьцяў. Пэўне, што не! Такі чалавек нідзе не прападзе.
Сьцяпан [прыслухваючыся дагэтуль гутарцы аб Сароцы]. Каханенькія-родненькія, кіньце аб гэтым сьвінапасе гаварыць. Прыелася ўжо мне гутарка аб ім горш горкай рэдзькі. І ці гаманеце аб ім, ці не гаманеце — ўсё роўна нічога ня выйдзе. Я ўжо яму даў дарогу.
Паўлінка [неспакойна]. Якую дарогу?
Сьцяпан. А ты, каханенькая-родненькая, ня слухай, вушы разьвесіўшы, ды лепей гасьцей глядзі. Дзьве дзюркі ў носе, і скончылося. [Нейкую хвіліну ціха. Паўлінка падходзіць браць шклянкі, але ўсе адмаўляюцца].
[Госьці ўстаюць з-за стала, дзякуючы гаспадару і гаспадыні. Паўлінка частуе гарбатаю музыкаў. Гаспадар перапрашае, што няма гарэлкі, дый ідзе да дзьвярэй, пачуўшы, што яшчэ нехта новы прыбывае].
Зьява II-а.
Тыя самыя і Адольф Быкоўскі.
Сьцяпан [спатыкаючы Адольфа ў дзьверах]. А-а! Нарэшце зьявіўся дарагі госьцік. Што-ж гэта, каханенькі- родненькі, так доўга чакаць на сябе нас заставіў?[16]
Адольф [вешаючы пальто на сьцяне каля парога]. Пахвалёны ў хату!
Колькі галасоў. Навекі! навекі!
Адольф [вітаючыся з Сьцяпанам]. Выбачайце, што трохі прыпазьніўся. Але гэта вінават мой жарабец. Як панёс з гары, што каля Прытыкаў, і мяне выкінуў і воз зламаў, так што аж мусіў другую каламажку ўзяць; праз тое і замарудзіў.
Адзін з музыкаў [у бок да другога]. Каб ён толькі дыхаў! Які яго чорт нёс? Прыстаў конь, ды ўсё тут.
Другі музыка. Няўжо-ж што? У мае вочы заплаціў вясной за нейкую здыхляціну трыццаць рублёў, і тая ўжо скарэй яго панясе.
Сьцяпан [да Адольфа]. Проша-ж, проша[17] далей, сюды, дзе бліжэй кут і дзе ўсе тут.
Адольф. Дзякую, дзякую вашэці. Проша са мной клопату не рабіць. [Ідзе і з усімі вітаецца; Альжбету цалуе ў руку, стоячы к ёй бокам і ня згінаючыся].
Альжбета. Проша пана Адольфа, проша за стол. Можа вып’еце гарбаты і чаго закусіце? [Да Паўлінкі]. Паўлінка, налі пану Быкоўскаму гарбаты!
Адольф [сядаючы за стол з другога канца ад музыкаў і закурваючы папяроску]. А што-ж у васпанства добрага чуваць?
Сьцяпан [прысаджваючыся к сталу]. Ды што ў нас чуваць? Старая баба ня хоча здыхаць, а маладая замуж ісьці.
Адольф [самадавольна]. Хе-хе-хе! старую трэба пшыдусіць, а маладую пшымусіць.[18]
Альжбета [да Сьцяпана]. А ваша схадзі паглядзі, ці добра прывязаны конь пана Быкоўскага?
Адольф. Ня турбуйцеся! Я яго добра прывязаў.
Сьцяпан. Каханенькі-родненькі, хоць і прывязаў, але сена пэўне ня даў. У нас так: госьць, як папала, а жывёліну — дык трэба добра даглядзець. [Выходзе].
Зьява III-ая.
Тыя самыя без Сьцяпана.
Паўлінка [стаўляючы перад Адольфам гарбату і сама садзючыся аподаль]. Што ж гэта — пана Адольфа конь хацеў разьнясьці?
Адольф. Я як-жа! Тры сотні вясной заплаціў і толькі клопату нажыў. Але ў мяне ўсё так! Каровы мае кожная варта па якой сотні рублёў; як загілююць летам, дык і на добрым кані іх ня ўгоніш.
Паўлінка [хітравата]. Пэўне і авечкі ў пана Адольфа таксама гілююць ?
Адольф. А так, так! Маю пятнаццаць старых і дваццаць маладых. Як удара гарачыня, дык яны чуць ня ўсе чыста круцяцца на адным месцы.
Паўлінка [ідучы па гарбату для сябе, у старану публікі]. Матыліцы авечак мучаць, як і сам тут [паказваючы пальцам на сваю галаву] матылі мае, а думае, што яны зыгуюць[19].
Альжбета. Якія-ж сёлета ўраджаі ў пана Адольфа?
Адольф. А нішто сабе. [Відам лгучы]. Жыта нажаў коп са дзьвесьце, аўса таксама — са дзьвесьце, ячменю з сотню.
Адзін з гасьцей. А колькі-ж у пана зямлі?
Адольф. Валокі з паўтары будзе.
Госьць. І лес ёсьць?
Адольф [абціраючы хустачкай лоб]. А як-жа — ёсьць: з паўвалокі, калі ня болей. Сасна ў сасонку.
Госьць. І сенажаць ёсьць?
Адольф. Ёсьць, ёсьць! Над самай рэчкай, таксама з паўвалочку. Мурог,[20] як шафран!
Музыка. Дык у пана ўсяго з паўвалочку ворнай зямлі?
Адольф. Н-нуу, так! З добрую паўвалочку.
Альжбета. У нас ворнай зямлі мусіць і са тры валокі будзе, і то мы столькі не нажалі.
Паўлінка [сеўшы з гарбатай пры стале]. Пан Адольф лепшы, відаць, за нас гаспадар.
Адольф. О, у мяне гаспадарка ні ў чым ня зблыша. У мяне жонка — і то будзе лепшая, як ува ўсіх.
Адзін з гасьцей. Каб толькі не ўдалася наравістая!
Паўлінка. Цікавасьць, ці пан Адольф ужо затаргаваў сабе якую?
Адольф. Гэта, пакуль што, сакрэт.
Паўлінка. А мне пан Адольф скажа?
Адольф. Так. Але перш тату і маме, а пасьля ўжо і васпаньне на самае вушка.
Паўлінка [бяручы ў яго шклянку] Добра, добра! Пан Адольф, як ведаў, што я трохі глухавата.
Адольф. Глухавата!…
[Паўлінка, ідучы па гарбату, гаворыць у бок публікі: „Трэба шэршня за нос павадзіць“… і іншае. З боку гасьцей і Паўлінкі чуецца нейкі час востры жарт. Паўлінка частуе музыкаў і заяўляе, што яна хоча скакаць з панам Адольфам Лявоніху. На гэта чуе адказ]:
Адольф. Фі! Я такіх мужыцкіх танцаў ня гуляю!
Музыкі [да Паўлінкі]. Дзякуем! Ужо, як належыць, сабраліся; цяпер можам рэзнуць што-колечы для паненкі. [Садзяцца на свае месцы і зводзяць струмэнты].
Паўлінка [да Адольфа]. А якія-ж вы танцы гуляеце?
Адольф. Гэрц-польку, падзі-спаць, манчыз, падзі-кварту. [Вылазячы з-за стала, цалуе Альжбету ў руку, да Паўлінкі]. Ну, што-ж? Можа мы з паненкай папробуем?
Паўлінка. Калі-ж я гэтых мудрых танцаў ня толькі што ня умею, але ніколі нават іх і ня бачыла.
Адольф. Ня бойцеся! Я на ўсе лады вывучу паненку скакаць. [Бярэ Паўлінку, як да танцу, да музыкаў]. Зайграйце нам гэрц-польку!
Музыка. Мы гэтага ня ўмеем.
Адольф. Ну, дык падзі-спаць!
Музыка. Першы раз чуем.
Адольф. А можа падзі-кварту знаеце?
Музыка. І гэта першы раз чуем.
Паўлінка [як-бы бядуючы]. А-ей-ей! Вось табе і на! Так і не навучуся гэтых панскіх танцаў.
Адольф. Не бядуйце вельмі. Я буду вытылінгіваць на язык, васпанна толькі прыслухоўвайся, ды вырабляй нагамі так, як і я.
Паўлінка. Значыцца, будзем гуляць пад язык. [Сьмех. Адольф іграе на язык і бяз толку выкручваецца з Паўлінкай].
Зьява IV-ая.
Тыя самыя — Пранцісь — Агата — Сьцяпан.
Пранцісь [п’яны]. Пахвалёны Езус. Вось-цо-да, пане добрудзею.
Колькі галасоў. Навекі! навекі!
Пранцісь [глянуўшы на Паўлінку і Адольфа]. А гэта што такія, собственно, за выкрутасы, як у цырку, ці ў сумашэдшым[21] доме?
Адзін з гасьцей. Гэта пан Быкоўскі абучае панну Паўлінку новамодных танцаў. [Пранцісь і Агата распранаюцца].
Пранцісь. Можна, можна далей круціцца, як у хваробе сьвятога Лявэнтага. Далей, далей! Раз, два, тры, вось-цо-да!
Адольф [далей паказваючы Паўлінцы]. Вось як, вось так! То направа, то налева. Раз, два, тры! То туды, то сюды, ножка ў ножку, раз, два, тры!
Паўлінка [вырываючыся]. Не, такі нічога ня выйдзе. Ня кемная я да навукі.
[Адольф гаворыць і тут глупства. Пранцісь, закурваючы люльку, жаліцца Сьцяпану, што кабыла заблудзіла, таму ён і спазьніўся крыху. Жонка [Агата] перабівае яго, бачучы ўсю бяду ў яго п’янстве. Пранцісь кажа ёй маўчаць, а пасьля, зьвяртаючыся да гасьцей, жартуе: „А вы, маладзічкі, не зважайце, вось-цо-да, ды танцуйце, пане добрудзею, пакуль казінец ня ўбіўся ў ногі“].
Паўлінка. А праўду дзядзька кажа. Будзема гуляць, нашто дарма час марнаваць! [Да музыкаў]. Зайграйце, калі ласка, польку, але такую, як ведаеце… каб аж сьвет хадыром пашоў!
Музыка. Добра, добра! Мы для паненкі пастараемся. [Іграюць польку; усе, апрача старых, танцуюць: Адольф з Паўлінкай, рэшта гасьцей — хто з кім. За сталом Пранцісь з Сьцяпанам частуюцца гарэлкай з пляжкі, каторую першы прынёс з сабою].
Адольф [танцуючы, прыпявае]:
Танцовала рыба з ракем,
А петрушка з пастэрнакем,
А цыбуля дзівовала,
Цо петрушка танцовала[22].
Паўлінка [адпяваючы]:
А на печы, на лучыне
Дзеўкі грошы палічылі;
Налічылі паўталера,
Дый купілі кавалера.
Адольф.
Дзяўчынэчка, суха, бляда,
Я до цебе ў госьці яда,
І конікув не жалую,
Ўшыстку ночку машырую.
Паўлінка.
У гародзе ячмень родзіць,
А да мяне Якім ходзіць.
Радзі, радзі, ячмень, гусьцей, —
Хадзі, хадзі, Якім, часьцей!
Адольф.
Сядзіць голуб на каліне,
Салавей на ветке;
З адной дзевушкай гуляю,
Другая в прыметке.[23]
Паўлінка.
Ажаніся, не ляніся
Будзеш панаваці:
З аднэй будзеш сьвіньні пасьвіць,
З другой — заганяці.
Сьцяпан [як сціхла гульня]. Брава, брава, пан Адольф! Складзен да танцаў, як, не раўнуючы, закрыстыян[24] да ружанцаў.
Пранцісь [пацягваючы з пляшкі]. Глупства, глупства, вось-цо-да! Собственно, хоць у кішані пуста, затое ногі сыплюць густа. Каб яму ды мой розум растропны, дык зусім было-б добра, пане добрудзею.
Агата. Кінь ты ўжо, тудэма-сюдэма, плявузгаць, як латак у млыне! Гуляюць — няхай гуляюць; ты сваімі качэргамі так не патрапіш.
Альжбета [да Пранціся]. Можа-б чаго, сватка, закусілі?
Пранцісь. Глупства, вось-цо-да. Собственно, закушу, закушу. [Да гасьцей]. А вы, пане добрудзею, забаўляйцеся, пакуль гаспадар вон з хаты ня гоне,[25] вось-цо-да.
Паўлінка [да Адольфа]. Можа пан Адольф сьпяіцё нам што-колечы? Я чула, што вельмі пекны[26] голас маеце.
Адольф. Э-э! які там пекны! Ось так сабе! Канешне, лепшы, як у другіх.
Колькі галасоў. Дык проша сьпець. Мы ўсе просіма.
Адольф. Калі ўжо так пекна просіце, дык можна. А якую-ж бы панна Паўлінка хацела?
Паўлінка. А ўсё роўна, хоць якую! Ну, якая лепей у пана Адольфа выходзе.[27]
Адольф (пяе няскладна, махаючы хустачкай па твары):
|
Плываё голэмбі, |
Паўлінка. А такі-ж нічога ня будзе.
Адзін з гасьцей. Ці-ж гэта голэмбі плаваюць, а лабэндзі лятаюць?!
Адольф. Ну, калі перабіваеце, дык саўсім ня буду пець.
Альжбета. Хай пан Быкоўскі на іх не зважае, ды пяе; ведама, блазнота, што яны знаюць?
Паўлінка [паглядзеўшы ў вакно]. Выбачайце, пан Адольф! У мяне наўмысьле вылецела слаўцо.
Колькі галасоў. Выбачайце, выбачайце! Просім, просім! Больш ня будзем!
Пранцісь. Собственно, пане добрудзею, завядзі яшчэ сваю шарманку[28]; яна ў цябе, — прост, як грамафон, вось-цо-да, трубіць.
Адольф. Ну, ўжо буду! Але калі яшчэ хоць раз перапыніце, тады загневаюся і саўсім кіну пець. Пейце тады самі!
Колькі галасоў. Не, не! Ня будзем!
Адольф [пяе]:
|
Гляджу я бяз толку на хладную шаль |
Паўлінка [душачыся ад сьмеху]. Ці-ж у пана Адольфа чорная душа?
Адзін з гасьцей Нашто-ж пан глядзіш на яе бяз толку?
Адольф [насупіўшыся]. Болей пець вам ня буду, хоць на каленях прасеце. Пейце сабе самі, калі такія разумныя! [Садзіцца].
Паўлінка. Дык і сьпяём, калі пан Адольф такі ня кемкі, што нават жартаў не разумее. [У старану]. Эх, скарэй-бы ўсё гэта кончылася!
Адзін з гасьцей. А такі-ж сьпяём, і ўсе разам.
Паўлінка [да Адольфа, хітравата]. А пан Адольф нам паможа?
Адольф. І ня думаў.
Колькі галасоў. А што мы сьпяём?
Паўлінка. „Дый куды-ж ты, дуб зялёны, пахінаешся“…
Адольф. Фі, мужыцкая!
Паўлінка. А пан Адольф можа-б хацеў, каб завялі якога манчыза?
Пранцісь. Собственно, вось-цо-да, калі такой панскай натуры, дык пазатыкай кудзеляй вушы, пане добрудзею!
Сьцяпан [да Пранціся, сьціха]. Каханеньні-родненькі, ня кратайце яго. Ён, бачыш, як я ўжо й казаў, масьціцца к маёй Паўлінцы. Як будзеш яму наругацца, дык гатоў яшчэ адбіцца, а я яго стараюся прыручыць.
Паўлінка. Ну, дык што? — згода на гэту?
Колькі голасоў. Згода, згода!! А пасьля другую.
Паўлінка. Толькі ня зьбівацца з толку. Глядзець, як я буду рукамі тахты адбіваць.
Колькі галасоў. Добра, добра!
[Пяюць. Паўлінка, сумна ўсьмяхаючыся, дырыгуе. Пасьля і Пранцісь падходзе і пляшкай адмахвае тахты; музыкі таксама сваею ігрой памагаюць].
|
Дый куды ж ты, дуб зялёны, |
Пранцісь [як перасталі пяяць]. А цяпер, вось-цо-да — „Як-жа мне ня пець“, пане добрудзею.
Адольф. Ізноў мужыцкую!
Пранцісь. Але! мужыцкую, але, вось-цо-да. А васпан, собственно, сваю панскую схавай сьвіньням на сьняданьне.
Агата [падходзіць і цягне Пранціся за полы]. Кінь ты ўжо, тудэма-сюдэма, з поля сходзіць![29]
Пранцісь. Вось-цо-да, адчапіся ад мяне, пане добрудзею!
Паўлінка. Ну, будзем пець — „Як-жа мне ня пець, як-жа ня гудзець?..“ [Пяюць, як першую].
Пранцісь [як скончылі]. А цяпер, собственно, „Чачотачку“, пане добрудзею.
Колькі галасоў. Чачотачку! Чачотачку! [Пяюць „Чачотачку“].
|
Спарадзіла Чачотачка семера дачок, |
[Пасьля песьні Альжбета запрашае аддыхнуць, бо замарыліся. Пранціся просіць за стол закусіць. Паўлінка пытаецца гасьцей, што-ж далей рабіць: насьпяваліся, дык можа йзноў скакаць?].
Пранцісь [закусваючы]. Собственно, пачакайце; я зараз скамандую, пане добрудзею, за што і як узяцца, бо мой розум растропны, а вы нічога ня ведаеце.
Паўлінка. Ну, добра, пачакаем [да Адольфа]. Што-ж гэта, пан Адольф надуўся, як мыш на крупы, або — як апошняе ў печ усыпаўшы?
[Адна з гасьцей жартуе з яго; той агрызаецца].
Пранцісь [перажоўваючы яду]. Собственно, цяпер, вось-цо-да, пойдзем „Лявоніху“, пане добрудзею!
Усе. Лявоніху! Лявоніху!
Адольф. Ізноў мужыцкая!
Паўлінка [да Адольфа, прыпадхлебваючыся]. А мы з панам Адольфам сыпнем Лявоніху, сапраўды сыпнем! Адпусьцецеся на мяне грэшную; болей ці ўдасца так весела з вамі паскакаць?
Адольф. Ды я ўжо вельмі ня гневаюся. Калі ўжо так хочаце, дык пойдзем; што-ж там надта3) такое?
Пранцісь [да музыкаў]. Собственно, рэжце, пане добрудзею! [да Альжбеты]. А мы з свацьцяй тупнем, вось-цо-да!
Сьцяпан [да Агаты]. А мы з свацьцяй, каханенькая-родненькая! [Музыкі іграюць Лявоніху. Жанчыны трохі ўпіраюцца, але пасьля ідуць; за імі рэшта гасьцей. Паўлінка — з Адольфам].
[Скачуць з прыпеўкамі. Пасьля танцу Пранцісь заводзіць са Сьцяпанам жартаблівую гутарку, жалячыся, што змарыўся. Агата і Альжбета адказваюць ім таксама востра].
Паўлінка [да Адольфа]. Ну, як-жа пану Адольфу спадабаўся наш мужыцкі танец? Як я ўважаю, дык лепей у вас Лявоніха выходзе, чымся тое нейкае „падзі-кварта“. І прыпеўкі складныя знаеце!
Адольф [нібы скромна]. А трохі-ж нейкіх наўчыўся калісь.
Адзін з гасьцей. Пара нам і чэсьць знаць! Пэўне ўжо каля поўначы матаецца.
Колькі галасоў. Так, так, час рухацца дамоў!
Паўлінка [з аблягчэньнем, у старану]. Дзякуй Богу! [Да гасьцей]. А можа-б яшчэ пагулялі?
Альжбета. Каму далёка, то яно так, а каму блізка, дык ня шкодзіць яшчэ пазабаўляцца.
Колькі галасоў. Не! Не! Ўжо час і пара!
Паўлінка. Ну, дык хай музыкі на адходнае хоць марша сыграюць, каб весялей усім сьнілася і каб моцна-моцна[30] ўсім спалася.
Сьцяпан. А гэта ня шкодзе![31] (Да музыкаў). Што-ж, каханенькія-родненькія, сыграйце, калі ласка, яшчэ што-колечы на адходнае дарагім госьцікам, а там дзьве дзюркі ў носе, і кончылося. (Музыкі іграюць марш. Госьці адзяваюцца, прашчаюцца і выходзяць, за імі — музыкі).
Зьява V-ая.
Сьцяпан. Вось і пацішэла трохі ў нашай хаце, няма ўжо каму скакаці.
Пранцісь. Собственно, глупства, вось-цо-да. Было шумна, пане добрудзею, і будзе шумна!
Агата. А так, так, тудэма-сюдэма, як будзе вясельле ў Паўлінкі.
Паўлінка. Э-э! Майго вясельля ніколі ня будзе, значыцца, і шумна ня будзе.
Адольф. Ці-ж у бацькоў маладога, паненка думае, ня хваце[32] на вясельле?
Паўлінка. Хваце, ня хваце, а такі вясельля майго ніхто ня ўбача[33].
Сьцяпан. Гэта, каханенькая-родненькая, пабачым. Яшчэ я на тое ёсьць і ў сваёй хаце — гаспадар, а ня госьць! Жыта повен аруд[34] і сала не адзін пуд.
Пранцісь. Собственно, глупства, вось-цо-да. Часам, ці вясельле, ці павесіў — адно на другое, пане добрудзею, выходзе.
Агата. А ты, вось-цо-да, прыкусі свой язык і ня тыцкайся, тудэма-сюдэма, туды, куды цябе ня просяць. Напіўся, наеўся, дык і маўчы!
Альжбета (да Агаты). Што-ж там, свацейка, такое? Сват-жа нічога благога ня кажа (да Паўлінкі). Прыбірай ты ўжо, дзеткі, са стала!
Пранцісь. Собственно, ці сьвіньні елі, ці шляхта папасвалася гэтак, вось-цо-да, стол выглядае, пане добрудзею.
[Паўлінка і Адольф перакідаюцца некалькімі словамі і выносяць судзьдзё ў другую палавіну хаты. Пранцісь з Агатаю выходзіць, каб ехаць дамоў].
Зьява VI-ая.
Паўлінка — Адольф — Сьцяпан — Альжбета.
Паўлінка. Ня так, пан Адольф, бярэш шклянкі, трэба вось як: (паказвае). Ну, і зграбны-ж! не раўнуючы, як вол да карэты.
Адольф. А панна Паўлінка ўсё камплімэнты[35] мне гавора[36].
Паўлінка (ў старану публікі). Дурню плюнь у вочы, а ён скажа: дождж ідзе!
Альжбета (да Сьцяпана, каторы клюе носам за сталом). Што ты табаку важыш? Ідзі ды кладзіся спаць! Гэта-ж табе тут не карчма.
[Сьцяпан гаворыць некалькі прыказак аб тым, што сон ня кепская рэч і, зьбіраючыся ісьці спаць, пытаецца ў Адольфа, ці падабаецца яму Паўлінка. Той радасна гэта падцьвярджае. Сьцяпан, разьвітаўшыся з ім, ідзе ў бакоўку].
Зьява VII-ая.
Паўлінка — Адольф — Альжбета.
Альжбета (сьціраючы стол). А ты, Паўлінка, можа ў карты пайграеш з панам Адольфам ?
Адольф (закурваючы). Ды і мне ўжо трэба зьбірацца дамоў.
Паўлінка. Ці-ж пан Адольф рассыпаўся, што маніцеся зьбірацца? Заедзеце яшчэ; каня-ж маеце — ня жартачкі!..
Адольф. О, конь мой добры!
Альжбета. Ну, дык і чаго-ж сьпяшацца?.. Нам, старым, як той кажа, такая рэч: пад’еў ды на печ.
Паўлінка (у старану). Чаго добрага — заначуе, вот будзе бяда. (Паглядаючы ў вакно). І цемра-ж страшэнная! (Голасна). А пагода сягоньня ня дрэнная! Нават месяц сьвеце,[37] што рэдка на Пакровы. Будзе добра для пана Адольфа дамоў ехаць.
Адольф. А хоць-бы і дрэнная, дык мне блізка; жарабец мой у мамэнт дамчыць.
[Альжбета зьвяртаецца да Паўлінкі, кажучы паглядзець, дзе карты, а сама зьбіраецца спаць].
Адольф (цалуючы ў руку Альжбету). Хутка і я паеду, вось толькі дам аднаго гаспадара паньне Паўлінцы.
Паўлінка. Паглядзім — хто каму?! (Шукае картаў. Альжбета выходзіць у бакоўку).
Зьява VIII-ая.
Паўлінка — Адольф.
Адольф. Чаго паненка шукае?
Паўлінка. Таго, чаго яшчэ ня маю — карт.
Адольф [глянуўшы на вакно]. А вось яны! — на вакне.
Паўлінка [у старану]. Думала, што ня ўбачыць; скарэй-бы можа з хаты выпхнула, не нашоўшы карт. [Да Адольфа]. Ну, калі ёсьць, дык будзем іграць. [Паглядзеўшы ў вакно]. А ў што?
Адольф. У гаспадара.
Паўлінка. Гэта, значыцца, у дурня?
Адольф. Ну, гэта толькі мужыкі так гавораць. [Раздае карты].
Паўлінка. А як пан Адольф думаў: хто мы? То-ж таксама мужыцкага роду.
Адольф. Першы раз чую.
Паўлінка. Ды і пан Адольф таксама мужыцкага роду. [Граюць у карты].
Адольф [зьдзіўлены]. І я?!
Паўлінка. Але, але! Калісь былі ўсе мужыкі, ну, дык цяпер кожны чалавек мужыцкага роду, хоць каторы і прыкідваецца панам, ці графам. Ды і што гаварыць. Адам і Эва — і то былі мужыкі.
Адольф [зьдзіўлены]. Адам і Эва?!
Паўлінка. І Ной і Езус…
Адольф. Што я чую?.. Адкуль гэта панна Паўлінка усё ведаеце?
Паўлінка. Ого, не скажу!
Адольф [просячы]. Проша сказаць.
Паўлінка. Ня той б’ецё! Вот салапяка!
Адольф [паправіўшыся]. Ды скажэце!
Паўлінка [нецярпліва]. Ну, добра. Запытайцеся ў Якіма Сарокі: ён усё вам раскажа [Адольф прагравае]. Дурань пан! Дурань пан!
Адольф [папраўляючы]. Гаспадар. [Раздае карты].
Паўлінка [у старану]. Які чорта гаспадар, калі дурань?!
Адольф. Што панна Паўлінка кажа?
Паўлінка. Кажу: але гаспадар. [Хвілю маўчаць. Паўлінка ў старану]. Што тут гаварыць з гэтай вандзонкай? І трымае-ж яго нядобрае!
[Шмат праіграўшы „дурняў“ і наслухаўшыся ад Паўлінкі шмат вострых слоў падчас ігры, Адольф, нарэшце, выходзіць].
Зьява IХ-ая.
Паўлінка — адна.
[Гадае па картах, якія паказваюць, што Якім яе любіць. Яна зьбіраецца ўцячы з хаты, і разважае гэтак]:
— Ну, раз карты гэтак паказалі, то трэба зьбірацца. Але мушу ўперад паслухаць, ці сьпяць старыя. [Ідзе і падслухвае ў дзьвярох бакоўкі]. Сьпяць, ажно храпуць… [Падходзіць, глядзіць у вакно, задумваецца]. Што тут узяць? Ага, трэба заглянуць у куфар. [Адчыняе куфар, капаецца ў ім; дастае пацеркі і прымярае]. Во! гэта дык трэба забраць — так мне з імі да твару ідзе. Ну, сукенку новую таксама трэба ўзяць. Усё гэта зьвяжам у хустку. [Рассьцілае хустку і складвае свае рэчы]. А-а, і чаравічкі мушу забраць… І-і!! ўжо болей, здаецца, нічога. [Зьвязвае і ідзе к ложку. Чуваць шорах за вакном! [Паўлінка сьціха]. Ай, хтось там прышоў! Такі карты праўду паказалі. [Ідзе к вакну). Хто там?
Голас з-за вакна [прыдушаны]. Я!.. Я!..
Паўлінка [углядаючыся ў вакно, у старану]. Нічагусанькі ня відаць! Цемната страшэнная! [У вакно] Хто — я?
Голас. Я!.. Я!.. Ну, ці-ж не пазнала?
Паўлінка. Пачакай мінутку. Вось я зараз. Толькі падушачкі зьвяжу і коўдру.
Голас. Ды мне нічога ня трэба!
Паўлінка. Мала што — ня трэба, а я вазьму… [Хутка ідзе к ложку, зьвязвае падушкі і коўдру ў пасьцілку]. Ну, ўжо гатова! [Адчыняе вакно і выкідвае вузлы]. Пераймай, а зараз — і мяне! [Да сябе]. Трэба з бакоўкі ўзяць апратку і хустку, толькі-б хаця старыя не прабудзіліся. [Зьніжае агонь у лямпе і ідзе ў бакоўку. Па нейкім часе выходзіць стуль, адзеўшыся]. А цяпер і сябе трэба выкінуць! [Шыбка ідзе к вакну. Чуваць шорах у бакоўцы].
Зьява Х-ая.
Паўлінка — Сьцяпан.
Сьцяпан [выбягае з бакоўкі, ахінуўшыся коўдрай]. Хто тут? Хто тут лазе а поўначы? Альжбета! Альжбета! Хутчэй сюды! [Паўлінка, перахрысьціўшыся, кідаецца ў вакно. Сьцяпан убачыў]. Гвалт! Злодзей! [Бяжыць к вакну і хватае Паўлінку за ногі]. Альжбета! Скарэй сюды! Стрэльбу хватай!!..
Зьява ХІ-ая.
Паўлінка — Сьцяпан — Альжбета.
Альжбета [выбягае — як і Сьцяпан — акрыўшыся коўдрай; уся трасецца]. Матачка Найсьвеншая![38] Што тут робіцца?! [Мацае на сьцяне]. Зараз, зараз нясу стрэльбу. [Хватае за гіру ад гадзіньніка; гадзіньнік з грохатам валіцца са сьцяны і разьбіваецца]. Ай! Што-ж я нарабіла?!
Сьцяпан [трымаючы Паўлінку за ногі, да Альжбеты]. Куды цябе немач упёрла? Падкруці хутчэй лямпу ды памажы цягнуць!..
Альжбета [бяжыць к лямпе). Ужо, ужо!
Паўлінка [перавесіўшыся праз вакно] Цягні, братка, ямчэй!
Альжбета [падкруціўшы кнот і бягучы к Сьцяпану]. Божухна мой! Гэта-ж Паўлінка! Скуль ты ўзяў таго злодзея?
Сьцяпан. Каханенькая-родненькая, не мялі языком, ды вось памагай цягнуць; там нейкі гад яе за рукі трымае.[13]
Паўлінка. Мацней, мацней,[30] браток!
Альжбета [памагаючы Сьцяпану цягнуць]. Што ты, дзеткі, адурэла, ці што? [Сьцягваюць Паўлінку з вакна на хату].
Сьцяпан. Ты гэта, каханенькая-родненькая, куды манілася ляцець?
Паўлінка [апіраючыся рукою аб стол, патупіўшыся]. Я!.. Я!.. хацела замуж ісьці!
Сьцяпан і Альжбета. Праз вакно?!
Паўлінка. А што-ж, калі татка і мамка праз дзьверы ня пускаеце.
Зьява XII-ая.
Тыя самыя і Пранцісь — Адольф — Агата.
Пранцісь [бяз шапкі ўвальваецца ў хату, трымаючы за каўнер Адольфа]. Собственно, пане добрудзею, злодзея, злодзея злавіў, вось-цо-да.
Агата [цягнучы вузлы]. А як-жа, тудэма-сюдэма, з гэтымі катомкамі каля вашага вакна капаўся.
Паўлінка, Сьцяпан і Альжбета. Пан Быкоўскі?!
Пранцісь. А так, так, пане добрудзею. Адольф, Адольф! Злодзей, собственно, вось-цо-да!
Сьцяпан [да Адольфа]. Дык гэта ты мне хацеў дачку ўкрасьці, зладзюга, каханенькі-родненькі?!
Адольф [заікаючыся і неразумеючы, у чым рэч]. Я… Я… зьбіўся тут каля саду з дарогі, дык хацеў у панны Паўлінкі запытацца праз вакно, кудой выехаць.
Пранцісь. Собственно, злодзей, злодзей! Вузлы з хаты праз вакно павыцягваў. Можа і шапку маю украў?
Агата. Ты зараз, п’яніца, тудэма-сюдэма, і голаву забудзешся. Гэта-ж аж дамоў давалокся і тады толькі агледзіўся, што шапкі забыўся.
Пранцісь. Собственно, а баба на што, каб усяго пільнавала? Але злодзея, пане добрудзею, злавіў, злавіў, вось-цо-да.
Сьцяпан [да Паўлінкі]. Дык гэта ты, каханенькая-родненькая, за яго хацела замуж уцякаць, як даведалася, што гэнага гада, гэнае плюгаўства за афішкі арыштавалі.
Паўлінка [глуха]. Божухна мой, Божа! Якімку арыштавалі!!
Сьцяпан [самадавольна]. Хе-хе-хе! Ужо гэтае мужыцкае насеньне ня будзе больш нашых сьцежак паганіць.
Паўлінка. Якімку арыштавалі! Майго саколіка ненагляднага арыштавалі!
Сьцяпан [да Адольфа]. А ты, каханенькі-родненькі, негадзяй, вірутнік з-пад цёмнай гвязды,[39] вон з мае хаты, каб твая і нага тут ня была! Ня мог, як трэба, пахрысьціянску — з сватам, з запаведзямі — маю дачку ўзяць, але, як злодзей, хацеў праз вакно вывалачы! Вон! вон!
Адольф. Я… я… Толькі хацеў дарогі запытацца…
Пранцісь [разьвязваючы вузлы]. Собственно, злодзей, пане добрудзею! Падушкі і сукенкі дзявочыя праз вакно пакраў. К урадніку, марш! К урадніку, гіцэль, вось-цо-да!
Паўлінка. Якімку арыштавалі! Маю зорачку ясную арыштавалі! [Дзіка]. Ха-ха-ха! Зьвяры сьляпыя!!! [Як сноп валіцца на зямлю. Суматоха. Крыкі: „вады! вады!“).
Пранцісь. Собственно, пане добрудзею, у мяне ёсьць кроплі. [Дастае з кішані пляшку і пырскае ў твар Паўлінцы гарэлкай].
Агата [кідаючыся да Пранціся]. Тудэма-сюдэма, ашалеў!..
Сьцяпан [панура]. Каханенькія-родненькія, дзьве дзюркі ў носе і скончылося!
Заслона.
- ↑ Скарочана для карыстаньня ў школах; правінцыялізмы напраўлены толькі некаторыя.
- ↑ Зьнянацку, раптам.
- ↑ Правільна — зводзіць, значыць адурвае.
- ↑ Форма звароту — Вы, пан, шаноўны пан, Ваша міласьць.
- ↑ Пол. — няверца, паганца.
- ↑ Прыгаворка Пранціся, уласьцівая яму — уласьне… вось-што.
- ↑ Абадранец.
- ↑ Рус. — разумею.
- ↑ Полён. — сьвечаных.
- ↑ У гэтым слове два націскі, другі для сугучнасьці.
- ↑ Слова, выказваючае ганебнасьць, гіцаль — той, што ловіць сабакі.
- ↑ Лац. — падарункі.
- ↑ 13,0 13,1 трымаць і дзяржаць — ужываюцца поруч. Добра было-б прыняць якоесь адно. Лепей было-б — апошняе, ад караня якога можна ўтварыць болей тэрмінаў, напр., дзяржава. Дзяржаць — ужываецца значнаю большасьцю славянскіх народаў.
- ↑ Фатаграфію.
- ↑ Значыць — найстражэйшы, як суд інквізыцыі ў сярэднія вякі, які судзіў за веру.
- ↑ Ужываецца болей — змусіў, прымусіў;
- ↑ З польск. — proszę, пабел. — прашу калі ласка.
- ↑ Польск. — прыдушыць, прымусіць.
- ↑ Тое-ж, што і — гілююць.
- ↑ Дробная трава.
- ↑ Рус. — вар’яцкім.
- ↑ Польскі прыпевак на беларускі лад, як і ўсе, што пяе Адольф Быкоўскі.
- ↑ Расейскі прыпевак.
- ↑ Прыслужнік у касьцеле.
- ↑ Провінц. — ня гоніць.
- ↑ Збеларушчанае польскае слова — piękny, пабелар. — харошы, прыгожы.
- ↑ Провінц. — выходзіць.
- ↑ Больш ужываецца — шэйна-катрынку.
- ↑ Значыць — дурэць, вар’яцець.
- ↑ 30,0 30,1 моц, мацней і г. д. — з фанэтычнага боку не беларускае, заходняславянскае. Утварылася з праславянскага — могт+ј. Праславянскія злучэньні — т+ј, гт+ј, кт+ј — у беларускай мове далі — ч. У слове з даным каранём маем — немач. Іншыя словы — ноч (*нокт+ј), печ (*пект+ј), сьвечка (*свѣт+ј+ка) і г. д. Слова — моц — не знаходзіць сталага сыноніму ў беларускай мове. У паасобных выпадках з ім сходзіцца — сіла, дуж(ы), магутнасьць, крэпкасьць (у Насовіча) і інш.
- ↑ Провінц. — ня шкодзіць.
- ↑ Провінц. — хваціць, хопіць (лепей).
- ↑ Таксама — убачыць.
- ↑ Засек.
- ↑ Франц. — падхлебны выраз.
- ↑ Пров. — гаворыць.
- ↑ Пров. — сьвеціць.
- ↑ Полён. — найсьвяцейшая.
- ↑ Палянізм — зары;