Хрэстаматыя новай беларускай літэратуры (1927)/I/Б/Цётка/Асеньнія лісты

← Прысяга над крывавымі разорамі

Асеньнія лісты Апавяданьне Аўтар: Цётка 1927 год

Лішняя →

Іншыя публікацыі гэтага твора: Асеньнія лісты.

Прапануем да спампаваньня!

Асеньнія лісты.

Сядзелі на прызьбе, кланілі к сабе галовы, як дзьве высахшыя макаўкі пад сільным ветрам, і вялі гарачую гутарку.

— Дзякуй, Сымонка, дзякуй, што адведаў ты мяне хоць перад сьмерцяй. Рад, вельмі рад, — скрыпеў сухім голасам Сьцяпан. Гляджу на цябе і ня веру сваім вачам, ці гэта ты, ці ня ты?

— Мо’ і ня я, — сьмяяўся Сымон: пастукай! толькі паволі, бо я цяпер шкляны — гы-гы!

— Сьмех сьмехам, а кусок^[1] часу. То-ж мы з табой і ня бачыліся з тае пары, як я купіў у Мэера рабую карову і як прытрапілася, помніш? тое…

— Як ня помніць! — помню.

— А знаеш, удалая была жывіна, слова не сказаць — і ўежна, і для зімы ўладна^[2] і на цялята — проста гад, не карова!

— І — і — і! павысахлі рэчкі, павысахлі, спозьнена твая еванэльля па рабойцы“^[3].

Пыкаў Сымон люльку, напіхаючы тутун і падрыгваў выблекванымі вачыма.

— Да таго часу, ваша^[4], камень пакаці, — то пакрышыцца. А што казаць пра скаціну! Яно-ж не жанатыя былі тады?

— Гавары мацней^[5], ня чую! Надставіў вуха Сьцяпан

— Нежанатыя былі!!! Дзяцюкі, як дубы, аж народ аглядаўся. А цяпер што? — трухлё! Вун унуку майму трэйцяму гэты год на лёсы^[6].

— Ці-ж гэта так даўно? — падняў з задзіву Сьцяпан навісшыя бровы.

— А я думаў — гадоў пятнаццаць!

— Павысахлі рэчкі, — хо!-хо! — кяпкуе^[7] бяззубым ротам Сымон, — пят-нац-цаць, дрэнна, — дрэнна, ваша, лічыш! б’е па плячы старога. А як мяркуеш па нас, будзе ўжо па трынаццаць? Бо я думаю, што не! Глядзі — толькі, толькі зубы вырэзваюцца. Паказвае бяззубы рот.

Ускалыхнуўся вецер па сухіх галінах, быццам сьмерць сьміганула лёгкім ценем па ліцах^[8] старцаў.

— Эй, Сьцяпане, Сьцяпане, старыя мы ўжо пні! Адною палавінай на гэтым баку, другою — на тым. Фю! Жыцьцё, як тая муха бззз! і праляцела… — пстрыкае пальцамі Сымон у паветры.

— Шэк^[9] так, яно то, так, — праляцела, — годзіцца Сьцяпан, — але як аглянешся назад, як падумаеш, ды прыпомніш тыя магілы, насыпаныя сваімі рукамі, на сьлёзы выліт… каху — каху! папярхнуўшыся горкім словам, кашляе. Ось спытай суседа і сьведку аб пройдзенай дарозе. Паказвае скурчаным пальцам на крыж пры вароцях^[10]. Усіх маленькіх пахаваў, усіх аплакаў. Не пашкадавалі родненькія мяне… старога, не пашкадавалі! — адно за адным, адно за адным, як пацерачкі пакаціліся! Згарнуўся ў кручок і кідаў жаласную скаргу ў вочы расьпяцьця. Ну, — заківаў галавою: Яго сьвятая воля! вечна адпачываньне…

А крыж-старазіна замшалым ліцом глядзеў на абодвых і думаў сваю думу… Разам пэўне з Сьцяпанам свой век скараталі, разам старэлі і горбіліся. Мо’ не адна бура над іх галавамі шумела, не адзін гром у іх сэрца мерыў, а яны ціха смутак сабе павяралі. На’т і паходзілі адзін на аднаго; абадва шэрыя, сухія, замкнутыя ў сабе, панура глядзелі ў зямлю.

— Праз крыж твой і мукі — выбач ім, Пане! — кончыў сваю малітву Сьцяпан, і ўжо крыху спакайнейшым голасам вёў далей гутарку:

— Жывём цяпер толькі ўдвох. Вось сяджу часам на прызьбе і думаю: а ну! хто каго перастаіць? Хацеў, было, падперці, але як ужо на тое пашло — паглядзімо, хто каго: ці я яго, ці ён мяне? Равесьнікі-ж, бачыш, Сымоне, і мы з ім. Шчэ^[11] бацька мой нябожчык паставіў, якраз у той год, як я меў радзіцца. І тут Сьцяпан папраўляецца, сядае добра, бярэ Сымона за рукі, як ён прывык рабіць з кожным сьвежым чалавекам, і пачынае свой сказ, мо’ тысячу раз ужо пераказаны ім у жыцьці.

Бацьке^[12] мае былі багатыя гаспадарэ^[13], але дзеці ў іх не гадаваліся. Народзіцца худое, зялёнае, гадоў два, тры пакавэнчыцца^[14] ды памрэ. Перапрабавалі ўсяго чыста. Хто чаго не парадзіў: лекі, знахары, шаптухі, а скутку?^[15] ні на шэлег^[16]. Знаку — ні твой Божа! Ходзіць гэта мая матка мною восьмым, ці дзевятым, а пошасьць^[17] — знакам тым халера — косіць народ, што ні радачкі. Хмарай ідзе па ўсёй старане. Людзі не згадаюць, што і рабіць: абгорваюць вёскі, моляцца, на ахвяры даюць, крыжы ставяць. А матка гэта мая і ка’^[18] да бацькі. — Чалавечку, пастаўма і мы крыж, жывучы на аднасельлі. Мо’ і нас Бог укрые ад заразы, а мо’ і дзеткі стануць гадавацца! Пасьля яна то спамінала, што быццам крыж агністы мільгануў ёй перад вачыма. Парадзіліся, пагаварылі, ды паставілі зьля вароць^[19]. Праз колькі тыдняў я і нарадзіўся — хлопец ня хлопец, а цьвікі!так такі дзіця каўбук^[20]. Бабка стала купаць, зірк і рукі адняліся… На правай лапатцы ў дзіцяці, знакам тым у мяне, чырвоны крыжык, так такі крыжык — радзімы знак. Суседзі на зьдзіў дзівіліся: аднэ^[21] варажылі шчасьце дзіцяці, другія наадварот…

Хэ-хэ-хэ! значыць прышоў на сьвет Божы ўжо з крыжам. А посьле калі пасыпаліся — так толькі крыжы, крыжы па ўсёй скуры… А душа шчымам шчыміць: Бацьке з пажару ня вышлі, няшчасьце з жонкай, астрог, калецтва, а посьле — як, пацерачкі — да апошняга…

Сьціснуў галаву касьцістымі рукамі і горка плакаў. Сівае валосьсе сіратліва касмыкамі разносіў вецер. Дзеравянныя кулі пры нагах мёртва качаліся ад сударажнага плачу.

— Сьцяпане! — крэпка надумаўшыся, азваўся Сымон: Чуў, шмат чуў ад людзей пра тваё адзіноцтва, але што зробіш, жыцьцё трасе чалавекам… ой рэчкі павысахлі, так трасе, так трасе, як вецер лісьцем на дзераве! А мы з табою, Сьцяпане, праўду сказаць, асеньнія лісты, патрасе йшчэ крыху намі, патрасе і ападзём! О, ё-ёй! рэчкі павысахлі… бззз і праляцела… А вазьмі хаця мяне: і жонка жыве, дзяцей маю і не калека. А дабра, што плюнуць. Пялун^[22] кіпіць у грудзях, гаркаценьне цераз берагі… паказвае на сэрца. Выгналі бацьку на старасьць і жабруе. Ох, рэчкі павысахлі. А што зробіш? — Мусіць там было так напісана… Глядзіць, як гусак, адным вокам у неба.

.   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .

Асеньняе неба хмурнае і зімнае^[23] не адкажа вам, пажоўкшыя лісточкі. Вецер толькі закалыша і зьнікне. Адзін звон мо’ па вас заплача шчыра, а зямля-маці прытуліць спрацаваныя косьці. Ёлка, або бяроза пусьціць карэньні ў вашы збалелыя сэрцы, выцягне з іх усю горач і вынясе ў вясёлай зелені сьвету… канец мукі.

---

---

1. Больш ужывеецца — кавалак.
2. Ладная, добрая.
3. Нібы літаньне, эвангэльле аб рабой.
4. Ваша, Вашаць — форма звароту: Ваша міласьць, вы.
5. моц, мацней і г. д. — з фанэтычнага боку не беларускае, заходняславянскае. Утварылася з праславянскага — могт+ј. Праславянскія злучэньні — т+ј, гт+ј, кт+ј — у беларускай мове далі — ч. У слове з даным каранём маем — немач. Іншыя словы — ноч (*нокт+ј), печ (*пект+ј), сьвечка (*свѣт+ј+ка) і г. д. Слова — моц — не знаходзіць сталага сыноніму ў беларускай мове. У паасобных выпадках з ім сходзіцца — сіла, дуж(ы), магутнасьць, крэпкасьць (у Насовіча) і інш.
6. Лёс, жэраб‘е, нумар на прызыве, тут — проста прызыў;
7. Насьмяхаецаа.
8. Русіц. — па тварох.
9. Перакручанае польскае wszak — аднак. Тут амаль бяз значаньня.
10. варотах.
11. Яшчэ.
12. Провінцыяльны зварот — бацькі.
13. Таксама — гаспадары.
14. Прамучыцца.
15. Полёнізм — выніку.
16. Стары грош, з старога германскага — schilling — (ёсьць і цяпер у ангельцаў).
17. Тое-ж, што і зараза.
18. Скароч. — кажа.
19. Каля варот.
20. Перакручана — клубок, кажуць яшчэ — каблук, ёмкі, каўбан, колбай — коўш.
21. Провінцыйны канчатак адны;
22. Палын, гарачка ў пераносным знач.
23. Полён. — халоднае.