супярэчных; з боку ўрадава-расійскага маем шэраг даных, значная большасьць якіх адзначаецца адсутнасьцю яснасьці і конкрэтнасьці, дзякуючы чаму іх без належных дадатковых комэнтараў можна тлумачыць рознымі спосабамі.
Каб уясьніць адносіны расійскага царскага ўраду да друку нацыянальных меншасьцяй, разгледзім яго ўзаемаадносіны з украінскім друкам.
Першая забарона украінскага друку адбылася не ў XVІІІ ст., як сьведчаць беларускія, а часткай і украінскія крыніцы, бо ў канцы XVІІІ і першых дзесяцігодзьдзях XІX ст., як кажа проф. М. Грушэўскі, выходзіць шэраг кніг украінскай літаратуры[1], а адбылася яна 30 мая 1859 г., калі міністэрскім цыркулярам было забаронена друкаваць кнігі на украінскай мове польска-лацінскімі літарамі. Адначасна забаранялася і прывозіць на абшары Украіны украінскую літаратуру, якая была вы друкавана гэтымі самымі літарамі. Дазвалялася друкаваньне украінскай літаратуры толькі літарамі маскоускага альфабэту[2] г.. зн. літарамі, якія ў цяперашні час прыняты украінцамі і беларусамі. У беспасярэднай сувязі з гэтым цыркулярам знаходзіцца конфіскацыя Д. Марцінкевіча 1859 г. Міх. Лемке ў сваім досьледзе аб царскай цэнзуры, успамінаючы забарону 1859 г., адзначае, што ў адносінах да украінскага друку да гэтага году „никакихъ стѣсненій не предпринималось“[3]. Аб тым, што да 1859 г. украінская літаратура вольна друкавалася і вольна выходзіла на сьвет, сьведчыць цыркуляр міністра асьветы, які быў выданы ў 1858 г., напярэдадні першай забароны 1859 г., па прычыне выдрукаванай у 1857 г. у Пецярбургу кніжкі на украінскай мове „Граматка“, у якой міністрам былі знойдзены шовіністычныя украінскія тэндэнцыі. Цыркуляр прапаноўваў цэнзарам пры выпадку другога выданьня „Граматкі" выкасоўваць памянёныя месцы[4].
Другая забарона украінскага друку адбылася 10 ліпня 1863 г., калі па царскім загалу Сынод забараніў друкаваць на украінскай
- ↑ Грушевскій, М. Иллюстрированная Исторія Украинского народа. Изд. „Вѣстн. Знанія“ (1913); стар. 329-333.
- ↑ Сборникъ постановленій и распоряженій по цензурѣ съ 1720 по 1862 г. Спб. 1862; стар. 445-446.
- ↑ Лемке, Мих. Эпоха цензурныхъ реформъ 1859-1865 г.г. Спб. 1904; стар. 295.
- ↑ Сб. пост. и распоряж. по цензурѣ съ 1720 по 1862 г.; стар. 431.
Цікава апублікаваць наступны дакумэнт, які паміж іншым, мае адносіны і да Беларусі. Гэта сакрэтны адносьнік міністра народнай асьветы гр. Уварава ад 2 чэрвеня 1847 г. за № 741 на імя „Попечителя Бѣлорусскаго учебнаго округа“:
„Съ дозволенія цензуры напечатаны въ разныя времена сочиненія: Г. Шевченка, подъ названіемъ: Кобзарь (въ 1840 году). Г. Кулѣша „Повѣсть объ Украинскомъ народѣ" (въ 1846 году) — „Украйна" (въ 1843 году) и Михайло Чернышенко (въ 1843 году), и Г. Костомарова. (подъ псевдонимомъ" Іереміи Галки) Украинскія баллады (въ 1839 году) и „Вѣтка“ (въ 1840 году). Въ этихъ сочиненіяхъ сочинители стараются выставить прежнее положеніе Украйны въ выгоднѣйшемъ свѣтѣ въ сравненіи съ нынѣшнимъ, и возбудить сожаленіе объ утратѣ старинной вольницы. Покорнѣйше прошу Ваше Превосходительство поставить Г.г. цензорамъ Виленскаго Цензурнаго Комитета въ обязанность не дозволять вышепоименованных сочиненій къ перепечатанію новымъ изданіемъ и вообще обращать на труды литераторовъ болѣе строгое внимание, особливо съ точки зрѣнія мѣстнаго, провинціяльнаго патріотизма. (Апошні курсіў наш).
Министръ Народнаго Просвѣщенія Графъ Уваровъ". (Дакумэнт захоўваецца ў Дзяржаўнай бібліотэцы ў Менску).
