4. У 1848 г. „Иллюстрація" друкуе верш "Савасьцеева віншаваньне"[1].
5. У 1855 г. у Менску выходзяць творы В. Дуніна-Марцінкевіча: а) "Hapon" і б) „Wieczernіce і oblakany"; першы твор цалком напісаны пабеларуску, а другі з 134 старонак 52 старонкі мае на беларускай мове. У наступным 1856 г. Марцінкевіч друкуе ў Менску „Кupalla" з частковым ужываньнем беларускае мовы, а ў 1857 г. таксама выпускае "Szczerowskіje dazynkі" і "Wiersz Nauma Pryhaworkі", якія былі напісаны пабеларуску[2].
6. У наступным 1858 г. гурток віленскіх польска-беларускіх пісьменьнікаў паднёс Аляксандару ІІ альбом, у якім, паміж іншым, быў верш Каратынскага ў беларускай мове. Альбом гэты быў выданы брашуркай, у якой 7-11 старонкі былі заняты беларускім вершам, надрукаваным польскімі і рускімі літарамі[3].
Гэтыя прыклады нібы сьведчаць, што з боку грамадзянскай цэнзуры перашкод да друкаваньня беларускай літаратуры ў першай палове XІX ст. ня было.
7. Далей прыходзіцца мець справу з цэлым шэрагам сьцьвярджэньняў аб тым, што беларуская мова была забаронена ў сувязі з скасаваньнем вуніі ў 1839 г., што мітрапаліт Сямашка забараніў ужываньне беларускае мовы ў цэрквах, і што ён быў ініцыятарам зьнішчэньня беларускіх кніжок.
Зьвернемся да фактаў і дакумэнтаў.
13 студзеня 1840 г. Язэпам Сямашкам быў разасланы загад Обэр-Пракурора Сыноду, каб у праваслаўных цэрквах, заместа моваў вялікарасійскай і польскай, ужывалася польскай, ужывалася мясцовая народная мова. Падаю гэты загад поўнасьцю (13-1-1840, № 34): „Г. синодальный оберъ-прокуроръ графъ Протасовъ объявилъ святѣйшему Синоду, что Государь Императоръ, въ 16 день истекшаго декабря, Высочайше повелѣть соизволилъ, чтобы приходскіе Православные священники въ губерніяхъ: Витебской, Могилевской, Кіевской, Подольской, Волынской, Минской, Виленской, Гродненской и въ области Бѣлостокской, по возможности читали въ церквахъ въ воскресные и праздничные дни проповѣди на простомъ общепонятномъ языкѣ, или изъясняли въ видѣ бесѣдъ катихизисъ.
Святѣйшій Правительствующій Синодъ указомъ отъ 31 истекшаго декабря за № 20414, увѣдомляеть меня о таковомъ Высочайшемъ повелѣніи съ тѣмъ, чтобы я далъ отъ себя надлежащее предписаніе о точномъ и непремѣнномъ исполненіи сего Высочайшаго повелѣнія неопустительнымъ чтеніемъ въ приходскихъ церквахъ по воскреснымъ и праздничнымъ днямъ проповѣдей на простомъ общепонятномъ языкѣ или изъясненіемъ въ видѣ бесѣдъ разосланнаго въ семъ году пространнаго катихизиса.
Предлагаю консисторіи предписать посредствомъ благочинныхъ всѣмъ приходскимъ священникамъ, чтобы они поученія читали на простомъ общепонятномъ для ихъ прихожань языкѣ, а въ особенности изъясняли бы имъ на семъ языкѣ пространный катихизисъ, нынѣ вся-
