skuju niawolu, ale sproba taja nie ŭdałasia, i narod, straciŭšy wieru ŭ swaje siły ŭžo dalej, panuryŭšy haławu, ciahnuŭ swaju lamku. Było heto ŭ toj čas, kali na Ukrainie zbuntawalisia ukrainskije sielanie i kali hetman Chmielnicki silnaj rukoj patapiŭ u krywi panskuju niawolu ŭ swajej staroncy. Začuŭšy, što dziejecca na Ukrainie, i našy sielanie stali zbiracca dy raicca i ŭ kancy pajšli ahniom i miačom niščyć panstwo swajo. Ale ŭ nas nie było tej siły, što na Ukrainie, a hłaŭnaje nie było kamu sa starany pamahčy tak, jak ukraincam pamahli tatary. Narodnaje paŭstańnie było patopleno ŭ krywi. Palkoŭniki Niebaba, Niepalič i Chwieśka abo pali ŭ prawaj bitwie, abo byli zahubleny pieramožcami, a razam z imi zhinuło kolkidziesiat tysiač biełaruskich sielan.
U XVI stalećci Biełaruś pierežywała razam z Zachodniaj Europaj reformaciju. Tahočasnyje biełaruskije wyšejšyje stany: kniazi i wialmožnyje mahnaty, jeździačy zahranicu dziela aświety i «poleroŭnaści», prywazili adtul «nawinki». Nawinkami zwali tady nowyje dumki ab wiery, nowyje sekty. I ŭsio bliskučaje panstwo naše: i pany Rady karaleŭskije — senatary, i kniazi, i bajary zajmalisia paznańniem piśma światoha i budawańniem nowych wier. Na sejmach i zjezdach bolej hawaryli ab nawucy Kalwina i Lutera, čym ab patrebach abarony krajowaj i patrebach dzieržaŭnych.
Mała hetaho: wieś naš hramadzianski wierch razdzialiŭsia na «hrekoŭ», «rymlan», «kalwinistoŭ», «unijatoŭ» i inšych dy zatračywaŭ pačućcio narodnaj sucelnaści i jednaści. U adnej siamji bywało pa try wiery: dzied — «hrek», syn — «kalwin», unuk «katalik». Adnym słowam, twaryłosia mnoha u nas rožnawiercoŭ, niepamierna zaŭziatych adny proci adnych, i kožny ciahnuŭ supolnuju ajčyznu ŭ swoj bok.
U hetkije sumnyje časy ŭ hłuhim zakutku Połaččyny skromny šlachcic, ale haračy patryot, Wasil Ciapinski, «bačučy upadak ajčyzny miłaj», baleŭ dušoj nad hetym. A najbolej baleŭ dušoj nad tym, što kniazi i bajary i šlachta naša, honiučysia za zahraničnymi nawinkami, adychodzili ad rodnaho narodu, rodnych zwyčajoŭ i mowy. Baleŭ tamu, što heto wiało jaho miłuju ajčyznu da upadku, da cialesnaho i duchowaho rabstwa, a panoŭ, naturalnych pawadyroŭ narodu, da adstupnictwa, da šukańnia bačkaŭščуny za miežami swajej staronki.
I Ciapinski samatuham zadumaŭ zrabić wialikuju sprawu: wydać Piśmo Światoje dobraj biełaruskaj mowaj, kab, čytajučy Słowa Božaje ŭ rodnaj mowie, sercy adpaŭšych synoŭ zwiertalisia da rodnaho narodu i ŭ lučnaści z im budawali, a nie rujnawali swaju ajčyznu. Da čytańnia Piśma Światoha ŭ rodnaj mowie Ciapinski prywiazywaŭ wialikaje značeńnie. Z hetymi dumkami pie-
