prawasłaŭnaje hramadzianstwo na niebywałuju moralnuju i kulturnuju wyšyniu. I woś historyja Zachodniaj Rusi z hetaho času robicca historyjej narodnaho ruchu. Kulturnaja praca haradzkoha nasieleńnia raźwiwajučysia adbiwajecca i na sielskim nasieleńni. Sierad šlachty sprawy stajali tak: taja čaść šlachty, katoraja nie pajšła za reformackim rucham, a stul u katalictwo, brałasia za pracu ŭ bractwach, była palityčnaj predstaŭnicaj prawasłaŭja, padtrymywała prawasłaŭnuju cerkwu afiarami, budawała nowyje manastyry. A ŭ toj-že samy čas šlachta, katoraja nie naležała da bractwoŭ, hramadami pierechodziła na katalictwo. Jak heta rabiłosia, što dzieci prawasłaŭnaj šlachty rabilisia katalikami, — možem zrazumieć z adnaho dajšoŭšaho da našych časoŭ dakumentu: heta ciestament (atkaz spadčyny) niejakaho Zahorowskaho, prawasłaŭnaho Wałynskaho pana, katory papaŭsia ŭ niawolu k tataram i z Krymu rabiŭ rasparadžeńnia swaim dabrom. Zahoroŭski horača prosić apiekunoŭ pakłapacicca, kab dzieci jaho „nie zabylisia swajho ruskaho piśma, swajej mowy, česnych i pakornych zwyčajoŭ i wiery“, ale razam s tym jon prosić pasłać ich u Wilniu da jezuitoŭ dziela taho, što „chwalać tamačnije škoły“, i choče, kab dzieci astalisia ŭ jezuitoŭ, nie wychodziačy z škoły praz siem hadoŭ, bo tolki takim sposabam mohuć jany „adpolerowacca“. Nia trudna zrazumieć, što praz siem hadoŭ zrabiła taja „poleroŭka“ z biełaruskaj šlachty! Na katalictwo pierejšli nawat syny Konstancina Ostrožskaho, a ŭnučka jaho tak ščyra spahadała katalictwu, što dla pašyreńnia jaho kryŭdziła nawat prawasłaŭnych. Pamału šlachta pakidaje ŭsio rodnaje, biełaruskaje, zabywaje ab sprawie nacionalnaj, miejsco katoraj zajmaje sprawa šlachoctwa. Tak źliwałasia biełaruskaja šlachta s polskaj, adrywajučysia ad rodnaj hleby, stanawiłasia čužoj u rod-
