ČAŚĆ ČAĆWIORTAJA
ad Lublinskaj Unii (1569 h.) da razdziełu Polščy.
Złučeńnie Litoŭska-Ruskaho hasudarstwa s Polščaj pry Jahajle było nie nadta mocnym. Biełaruś blizka 200 hadoŭ baraniła ješče swajej asobnaści, ale heta asobnaść, pry supolnym žyćci bajarstra biełaruskaho s palakami, zacirałasia krok za krokam, i pad kaniec XVI staleccia biełaruski šlachocki stan usio bolš i bolš apalačywajecca. Z hetaho času pačynajecca apalačywańnie i čaści siaredniaho stanu. Ludzi wyšejšych stanoŭ, pryjmajučy polskuju kulturu, zusim adrywalisia ad swajho narodu; narod hety stawaŭsia dla ich čužym z usimi swaimi biedami i niadolami. U druhim-trejcim pakaleńni apalačenyje kniazi i bajary biełaruskije zabywalisia zusim ab swaim biełaruskim narodzie i pawieličywali siłu i značeńnie palakoŭ u swaim kraju, šyryli sami polskaść. Prosty narod, jak u tyje časy zwali jaho „pospolity“, byŭ pakinuty sam sabie i hety narod patrapiŭ źbierehčy staruju swaju mowu, zwyčai, ale nia mieŭ siły zachawać, baranić i šyryć staruju kulturu.
U toj čas hramatnaść šyryłasia tolki ŭ wyšejšym i siarednim stanie. Škoły byli zawiedzieny adno pry manastyrach, i narodu ciažka było znajści da ich dostup. Bahaciejšaja moładź, jak my ŭžo wiedajem, za wyšejšaj nawukaj jezdziła za hranicu, a dla bajar i šlachty siaredniaj zamožnaści hłaŭnaj škołaj byli dwary biełaruskich kniazioŭ. Heta byli škoły hramadzkaho žyćcia, ale jany akazalisia škodnymi dla biełaruskaj nacionalnaj sprawy, bo pa dwaroch kniazioŭ renehatoŭ polščyna wycieśniała ŭsio biełaruskaje i ŭzhadowywała hramadzianaŭ renehatoŭ. Kab lepiej zrazumieć, čym byli hetyje škoły—dwary biełaruskich kniazioŭ i wielmož, treba prypomnić, što kožny kniaź, kožny wielmoža ŭ tyje časy mieli swaje wojska, murawanyje krepaści—zamki; dy pry ich nialičenym bahactwie ŭsie drobnyje bajary i šlachta byli ad ich zaležny. Być pry dware kniazia Słuckaho Chodkiewiča, Radziwiłła, Sapiehi i im padobnych ličyłosia nia tolki wialikaj čeściu, ale i zabieśpiečywało budučynu, bo mnohije albo astawalisia urad-
