Užo ŭ pieršych dziesiatkach XIX st. paŭstaŭ ceły rad myślicielaŭ, jakija krytykavali hramadzki kapitalistyčny ład i pakazvali novy. Urešcie pryjšoŭ Marks, prynosiačy navukovy sacyjalizm, jaki ŭ druhoj pałovie XIX stalećcia vykazaŭsia, jak mahutny i śmiarotny vorah kapitalizmu.
Marksoŭski adnak sacyjalizm, hałoŭnym čynam dziela svajej varožaści da chryścijanstva i da ŭsiakaha idealistyčnaha śvietapahladu, jak adnaboki, usich nie zdavolivaŭ. Voś-ža vobak jaho, pačynajučy tak-ža ad pieršych dziesiatkaŭ XIX st., ros i raźvivaŭsia ŭ Eŭropie hramadzki ruch chryścijanski, jaki časam navat nazyvaŭsia chryścijanskim sacyjalizmam, čaściej chryścijanskaj demakracyjaj, a najčaściej prosta chryścijanska-hramadzkim rucham. Ruch hety vobak z sacyjalizmam Marksa, choć inšymi sposabami, ale tak-ža vioŭ rašučuju baraćbu z kapitałam. Siarod chryścijanskich teoretykaŭ i baraćbitoŭ z kapitalizmam najbolš słaŭnyja: biskup Ketteler u Niamieččynie (1811-1877), Vogelsang (1818-1890) u Aŭstryi, kard. Manning u Anhlii i ceły rad inšych u roznych krajoch Zach. Eŭropy.
Chryśsijanskaja hramadzkaja navuka pryniała formy skrystalizavanyja, formy navukovaha systemu ŭ 1891 h. u Encyklicy Lavona XIII "Rerum Novarum". Urešcie abnovaj hetaj encykliki, dapaŭnieńniem i zmodernizavańniem źjaŭlajecca encyklika Piusa XI "Quadragesimo anno", vydanaja ŭ 1931 h. Ad času henaj pieršaj Encykliki chryścijanski hramadzki ruch pačaŭ u roznych krajoch raźvivacca duža šparka. Paŭstali navat chryścijanskija profesyjanalnyja sajuzy, jakija ŭ 1920 h. złučylisia ŭ "Mižnarodnaje Abjednańnie Chryścijanskich Prafesyjanalnych Sajusaŭ" z stalicaj u Utrechcie. Hety miž-
