— 49 —
ryła hwałtam našamu narodu, što jon „iskoni ruskij“ i pawinien abmaskowicca.
Słowam, polska-rasiejskaje zmahańnie było adnej z wažniejšych pryčyn zaniepadu biełaruskaho adradžeńnia praz cełych sto let, až pakul s samaho narodu nia wyjšli barcy za hetu sprawu.
Symon Konarski.
† 27/II 1839 h.
Wiadoma, što warunki tworać hierojaŭ i mučenikaŭ. Warunki hramadzianskaho ładu, jaki ŭ nas panawaŭ u XVIII i pieršaj paławinie XIX stalećcia, wytwaryli rad soniečnych kwietak, sławu čeławiečaho rodu, da katorych naležaŭ i Symon Konarski. Kab ujawić henyje hramadzianskije warunki, my pawinny źwiarnuć swoj pahlad da tych časoŭ i zahlanuć u tahočasnaje žyćcio. Rabić-imiemo heto nie dziela taho, kab kamienawać šlachocki stan, ci klajmić asobnyje imiony abo naciju, nie, bo pa ŭsie časy pamiž ludziej byli ludzi i niedaludki, jak buduć jany i pa wiek wiakoŭ.
My zahlaniem u minuŭščynu sumnuju dziela taho tolki, kab ujawić sabie toj ciomny hrunt, na katorym wyrastali wialikije mučeniki za demokratyčnyje ideały, kab mahčy acanić ich zasłuhi…
Słušna paniekul demokratyčnyje historyki upadak polskaho šlachockaho hasudarstwiennaho ładu prypisywajuć samawoli šlachty, dy tahočasnaj narodnaj niawoli.
A niawola dachodziła nialudzkaj miery, tak, što aburywała nawat uzhadawanych u panstwie, sumlennych tahočasnych ludziej. Sielanin — heto byŭ niawolnik kirawany bizunom, katoramu za najmienšuju prawinu sypali sotni batohaŭ (Kraszewski. Polska w 3 rozb. III, 75-66). Polski historyk Maciejeŭski świetčyć, što „šlachta nie pieranosiła sielan pobač siabie nawat u kaścieli“. Sielanam zabaraniałosia wučyć dziaciej swaich hramaty. (Lubomirski, Roln. lud. 13). Kniaź Hieronim Radziwiłł za najmienšuju prawinu karaŭ sielan 500 rozhami, a łoŭčy jaho, niejki Wolski, wiešaŭ nawat zatoje, kali niedapilnawali źwiera na abławi. Niejki Tuharzewski zdziekam i hrabieztwami wyklikaŭ bunt pamiž sielan u Kryčewi (Mohil. hub.). Uspakaiwaŭ heny bunt pałkoŭnik Piestrucki, katory wymardawaŭ 1000 biezbaronnych sielan (hla-
