— 38 —
a takže mabyć i ŭ inšych bolšych miestoch, siejaŭ pieršyje jaje zierniaty. Užo ŭ 1516 hadu ŭ Wilni nie chacieli płacić annaty, ani šelaha Sw. Pietra i mała było sabrano na otpustach (Stryjkowski 737). Adnym s pieršych propahataroŭ luteranstwa byŭ Francišk Lissomani, bahamolec i spawiednik karalewy Bony i karala Zyhmonta Aŭhusta. Treba prypisać jaho ŭpływam, što karol Zyhmont u 1522 hadu wysłaŭ Lissomani da Lutra, kab toj prysłaŭ wučycieloŭ.
Kala 1525 hodu ksiondz Francišk Rapegalan, litwin, wučeń samoha Lutra, miewaŭ kazańnia ŭ duchu reformy. Hłaŭnym prypynkam reformy byŭ franciškanski klaštar, a paśla radziwiłłoŭski pałac u Wilni. U 1539 hadu, muž słaŭnaj Barbary Radziwiłłoŭny (paźniej karalewy polskaj) Stanisłaŭ Gaštołd, rabiŭ stareńnia kab atkryć pieršuju ŭ Wilni škołu ŭ duchu reformy, ale jamu Kapituła zabaraniła. Paru let paźniej škołu takuju atkryŭ Abram Kulwa.
Wialikije kniazi Zyhmont Stary i Zyhmont Auhust nie pierepyniali reformackaho ruchu, naadwarot, sami spryjali jamu i cikawilisia im. Wierchawody protestantyzmu — Luter i Kalwin nawat dedykawali im twory i ličyli ich swaimi apiekunami.
Kala paławiny šesnadcataho stalećcia reformacki ruch zachopliwaje šyrokije kruhi biełaruskaho hramadzianstwa. Nawuka Lutra ŭ Biełarusi šyryłasia najbolej siarod miestowych žycharoŭ, — šlachta prynimała kalwinizm. U hetym časie miž panoŭ i šlachty protestantyzm tak wielmi pašyryŭsia, što sučaśniki ličyli ŭsiu pahałoŭna šlachtu protestanckaj, aproč samaj drobnaj, mała čym rozniŭšajsia at sielanstwa. Nowaje wučeńnie znajšło pieramožnych apiekunoŭ u asobach wialikich mahnatoŭ. Najbolej łažyli pracy i koštoŭ na pašyreńnie kalwinskaj nawuki familii Radziwilloŭ i Kiškoŭ. Kniaź Mikałaj Radziwiłł, maršałek i kancler Wialik. Kn. Litoŭska-Biełaruskaho, ŭ 1553 hadu publična adroksia at katalictwa i pačaŭ sabirać kala siabie wydatniejšych wučycieloŭ kalwinizmu. U swaim dziedzičnym mieści Nieświžy jon abasnawaŭ drukarniu, ŭ katoraj drukawaŭ knižki. Z hetaj drukarni wyjšli pa bierusku kalwinski katechizm i Biblija, pracaj Symona Budnaho i Macieja Kawečynskaho. Za karotki čas, stareńniem Radziwiłła Čornaho i Budnaho, byli atkryty i pabudawany 163 kalwinskije zbory, ŭ hetym liku ŭ Wilni, Kiejdanach, Biržach, Brest-Litoŭsku, Dubinkach, Holšanach, Ašmianie, Słonimie, Hrodnie i šmat ješče dzie.
U 1557 hadu ŭ Wilni adbyŭsia kalwinski synod, na ka-
