каць уцёкшага, але толькі ў працягу «земскай даўнасьці», якая азначалася ў адных выпадках 10 гадамі, а ў другіх выпадках 20 гадамі. Гэтак, напрыклад, артыкул 12, разьдзелу XII-га піша: Кгды бы который чоловѣкъ отчизный, будь боярынъ панцерный[1], путный[2], або тяглый[3] чоловѣкъ, отчычъ[4] прироженый, або купленый, выслужоный и яко-кольвекъ набытый, отышодшы отъ пана своего, а заложивши се за кого недалеко въ пети або шести милехъ, домомъ, а не по наймомъ ходечы мошкалъ, а тотъ бы панъ его, вѣдаючы о немъ, не искалъ его, и давность земскую десеть лѣтъ промолчалъ, тогды вже о того чоловѣка маетъ вѣчне молчать. Пакъ ли жъ бы тотъ чоловѣкъ отчизный отшедши отъ пана своего, и мешкалъ далеко, въ десять, або въ колкодесять миль, а панъ его, о немъ вѣдаючы, а через двадцать годовъ не поискивалъ его, тотъ вжо вѣчне о того чоловѣка молчати маетъ», і інш.
Але ў адносінах да дворных людзей закон больш срогі: „Челедь дворная, отчызная або полоненая, которая бы отъ пановъ своихъ утекла, противъ тое паномъ ижъ ани далекость мѣстца, ани давность помененая ку отысканью правомъ слушным вадити и перакажати не маетъ противъ самыхъ и дѣтей ихъ» (там-жа).
Цікава, што самы тэрмін „раба“ або «нявольніка» ў адносінах да прыгонных у афіцыяльных справах адкідаецца прадапошнім артыкулам Статуту 1588 г. і замяняецца тэрмінам «челедь дворная, отчызная, матерыстая, купленая, або «полоненики», гледзячы па роду гатых людзей, «што іх перад тым нявольнікамі звана» (разьдз. XI, арт. 13).
Як з працягам часу зьмяняецца погляд на гэтых нявольнікаў у Польска-Беларуска-Літоўскім гаспадарстве, аб гэтым сьведчаць адпаведныя артыкулы Літоўскага Статуту ў яго трох галоўных рэдакцыях. У Старым Статуце 1529 г. чытаем (разьдз. XI, арт. 13):
«Неволницы маютъ быти четвераких причинъ: первое, которые здавна въ неволи суть або зь неволныхъ ся родятъ; другое, которые полономъ заведены суть изъ земли непріятелское; третье, коли бы на смерть сказаны кому, окроме злодейства, а оные бы просили того, кому сказаны, жебы ихъ не губилъ, а давали бы ся въ неволю, а он бы ихъ не губилъ, таковые въ неволю маютъ даны быти, и дѣти ихъ, которые ся будутъ потомъ родити; четвертые, коли бы ся сами въ неволю поддали въ тотъ обычай, ижъ хтобъ нѣ-
