Пасьля гэтага я вучыўся дзьве зімы ў дарэктараў па хатах — вучылішча мястэчка ня мела. За гэтыя зімы прайшоў усе царкоўна-славянскія кніжкі, якія толькі былі ў бацькі. Нават і на нtкую (ня помню) хрыстаматыю ўзьбіўся. Грамата давалася лёгка, дарэктары хвалілі.
У 1902 годзе, нарэшце, адчынілі ў Капылі вучылішча. Я папаў у трэцяе аддзяленьне. Пайшоў першым.
Але вучэньне йшло зімою, а летам? Ня бегаць-жа па вуліцы, калі таварышы пасуць коні, барануюць, ходзяць у траву і інш. У нас ня было ні каня, ні каровы, ні поля, каб рабіць. І вось на адзінаццатым годзе, разам з пачаткам вучэньня, я пайшоў у найміты — пастухі. Мяне згадзілі пасьвіць дзесяць штук гавяды — па рублю ад штукі.
Прапасьвіў ад вербнае нядзелі да піліпавачных дзядоў і пасобіў бацьком першымі дзесяцьма рублямі.
Другія чатыры леты я паступова павялічваў стада і апошні год, 1902, пасьвіў 35 штук. Гэта хапала на адзежу.
Пасучы, я бесьперастанку чытаў. Меў надзвычайную цягу да чытаньня. Таварыш мой, старшы гадамі, Хведар Чарнушэвіч, даваў мне кніжкі з бібліотэкі соцыял-дэмократаў Капыльскае організацыі. Хведар сам быў соцыял-дэмократам. Ён, гонячы каровы з поля, казаў мне розныя вершы, больш Некрасава. „Дедушка“ і „Железная дорога“ Некрасава да таго ўплылі на мяне, што я перапісаў іх, прысядаючы каля пянчукоў, і завучыў напамяць.
У 1904 годзе, на вялікдзень, я ў пяршыню папаў на мітынг Капыльскае с.-д. організацыі, які адбыўся за мястэчкам, у так званым Яначкавым ляску. З гэтага часу пацягнула мяне да „дамакратаў“, аб якіх ішлі лягэнды па мястэчку.
Але мяне сьціскала становішча вучня. Мне трэба было скончыць двухкляснаt вучылішча (з 1904 г. яго адчынілі ў Капылі, пакінуўшы народнае для дзяўчат), каб хоць inj-кольвечы мець для сябе й для суцехі бацькоў. Бацькі думалі, што я вывучуся абы на якога, але на „пана“. Тымчасам ужо ня панам пахла! Настаўнікі рабілі хор, пяялі ў царкве, а я ўсё чытаў „пастароньнія“ кніжкі. Час ад часу бацькі ўпікалі ў бязбожжы. Няхай!
1905 год, калі я скончыў двухкляснае вучылішча, — я разам парваў і з думкаю пра „пана“. Кніжкі выданьня Гарбунова-Пасадава і сяброўская пазычка няможнай літаратуры зрабілі мяне „мечтателем“ аб іншых рэчах.
