Матыльда. Сьцяпан! ты раз калісьці казаў, што гэтак любіў, гэтак крэпка-страшэнна, што хацеў навет загубіць сябе… Скажы, як гэта было, хто яна?..
Сьцяпан. Хочаш аб гэтым чуць?
Матыльда. Мне-ж цяпер ужо ўсё роўна… Ты-ж цяпер яе ўжо ня любіш, — гэта было даўно, — ты-ж цяпер любіш мяне! Праўда?
Сьцяпан. Але. Гэта было даўно. Гэта было яшчэ тады, як я сьніў аб славе, аб творчасьці, аб мастацтве… Я быў малады, поўны энэргіі, радасьці жыцьця… І вось тады я на сваім жыцьцёвым шляху спаткаў яе. Яна была прыгожая, вельмі прыгожая, — але бязьлітасная… Усё сталася вельмі хутка… І вось з вясёлага поўнага радасьці жыцьця хлапца, я зрабіўся мэлянхолікам, мономанам, каторы толькі бязупынна дрыжэў, каб ня страціць свой скарб, — каб яна ня кінула мяне! — Я цяпер яе разумею. Я яе любіў ня так, як трэба. Жанчыну трэба любіць гэтак, каб яна заўсёды чула над сабой мужчынскую сілу і баялася страціць гэтага чалавека, якога яна ўзаемна любіць… А я ёй дадзеў сваёю любоўю, я быў скучны… Але мала таго: закахаўшыся ў ёй, я страціў сваё „я“. Я ня ведаў, што чорнае, а што белае, — я на ўсё глядзеў толькі яе вачыма. Тое, што яна хацела, здавалася мне патрэбным; тое, што яна рабіла, здавалася мне добрым і харошым. Можа вось дзеля гатага яна перастала мяне любіць… А хто ведае? Можа яна ніколі мяне і ня любіла?.. Яна мела душу халодную, чорствую. Яна зьдзекавалася нада мной, а я… — я быў яе верным сабакам… І вось адзін раз, калі гэты зьдзек быў ўжо мне не ўмагату, прыйшла гэтая страшная часіна… Але я не патрапіў навет з жыцьцём разьвітацца. Гэты пракляты страх сьмерці!.. Калі я пачуў каля свайго сэрца халодную сталь леварвэра, рука мая бясьсільна апусь-
