грэшную зямлю. Зоркі весела мігацелі. Кожная з іх дадзена асобнаму чалавеку і сьвеціць датуль, пакуль той ня зыйдзе з гэтага сьвету. Тады зорка падае на зямлю і льле па дарозе свае жаласьлівыя, агнёвыя сьлёзы, каторыя на мамэнт як-бы застываюць на небе, а пасьля раптам прападаюць…
Памёр чалавек, — значыцца, патухла і зорка яго!
Гэтак кажуць цёмныя людзі, у гэта некалісь верыў і я… Эх, колькі гэтых зорак тухне на нашых вачок, брацьці мае! Зоркі шчасьлівых, зоркі багатых і бедных, зоркі паноў і мужыкоў!!..
І я ў гэту цёмную, душную ночку пачаў шчыра, ня мігаючы вачыма, пільнаваць, сачыць за кожнаю зоркаю, ці не спадзе адна з іх на маіх вачох.
Сон зусім пакінуў мяне.
І вось — там далёка, на ўсходнім краю неба, як прымха якая, раптам адраваліся разам тры зоркі і мігам апалі на зямлю. Чые яны? Ці сіроткі гаротнага, ці пястуна шчасьлівага? Ня ведаю! Толькі ўсё-ж такі нейчыя яны ды ёсьць!.. Можа гэта на маю карысьць абарвалася жыцьцё тром чалавекам?!
Пры гэтай думцы я хацеў апусьціць вочы, калі йзноў мне прышлося быць сьведкаю спаданьня дзьвёх зорак… Тады я раптам, не па сваей волі, апусьціў ня толькі вочы, а і галаву і пачаў разглядаці шэрую, нудную, акрытую цьмою зямліцу, сьцены і стрэхі цёмных нізенькіх, падобных адна да аднэй, мужыцкіх хацін. У галаву палезьлі думкі, каторыя на вуха шапталі мне: „нашто табе гэнае неба? Што табе яго пекнасьць дзіўная, яго хараство сьвятое?! — Ты — сын зямлі, нуднай, чорнай зямлі; ты нявольнік жыцьця, цяжкага, горкага, паднявольнага; ты — ахвяра бяды; няшчасьця і нядолі!.. Не на тое ты радзіўся, каб дзівавацца хараством прыроды, пазнаваць яе, а пасьля ў кніжках чыркаць аб ёй, каб і твае брацьці вучыліся любіць яе!
„Ты — дзіця люду цёмнага, забітага, спрацавага, дзеля каторага няма нічога другога, апроч — працы цяжкай, нязможнай, якую ён сам апявае ў песьні нуднай, зложанай яго балючым сэрцам, яго клапатлівым мозгам і напісаную чыстаю памяцьцю на шэра-чорных лістох часу, каторы бяжыць без канца…
„Усё, што жыве на сьвеце, што яго цікуе[1], ён знойдзе на гэтых лістох, прачытае… і пайме[2]…
„Гэта яму знаёма; другога, інакшага пісьма, пакуль што, ён ня ўмее чытаць… Яму найперш трэба таго, што датыкалася-бы яго вушэй, вачэй, яго ўсяе істоты, што ўскалыхнула-бы ім, збудзіла ад вяковага сну, расплюшчыла яму вочы; тады ён іх падымае к небу!.. Тады з яго сям’і выйдуць свае родныя песьняры, каторыя ў роднай мове апяюць усе дзівы сьвету, другім народам даўно вядомыя“…
І чым далей, тым болей і болей думкі апутывалі мяне ўсё шчыльней, налазілі ўсё новыя і новыя, ды ўсё заядлейшыя, цяжэйшыя; рабілі з мяне бяздольнага іх слугу…
Пад іх цяжарам я асунуўся, прысеў на лаве ля вакна і задрамаў
