— Гэта вораг нішчыць край, абяздольвае людзей і стрэл гарматны чуцён тут.
— У-у… вусьцішна як! Страшны вораг, страшны. Няўжо ён будзе тут, няўжо нас пабярэ к сабе? Казалі хлопцы мне, што вораг шабляй лес сячэ, рве горы, вёскі і людзей. Хто абароніць нас? Быў-бы татка — але-ж яго няма…
Пры гэтых словах унучка дзед глыбока ўздыхнуў.
Тут з шумам праняслася машына і зьнікла ў імгле. Аднекуль, ледзь чутно, плыло працяжнае рэха званоў.
Унук сядзеў у куточку, пазіраючы на іскры, як яны выляталі з полымя і ніклі недзе ў цёмным абшары.
— Сьпі, унучак! — дрыжачым голасам адазваўся дзед.
— А байку? — бяз байкі спаць ня лягу.
— Ня байку, а ўспамін далёкага мінулага жыцьця паслухай…
— Калісь, даўно-даўно, я быў маленькі, як і ты. Любіў я ў нядзельку, або так у якое сьвята, узьлезшы на званіцу ў царкве з сваім таткам, біць у звон і прыслухоўвацца к рэху. Татка быў званар.
І вось, як пацягнем, бывала, за вяроўку, — зварухнецца звон, і працяжнае, якатлівае рэха вырвецца і стралой імчыцца бог ведае куды, — далёка праз лес, праз пушчу, туды… к народу бяздольнаму, пакрыўджанаму.
І зварухнецца люд, глядзіш — ідуць, ідуць, а звон гудзе й гудзе.
Я не забыў слоў бацькі свайго: „любі народ, як я, склікай яго сюды, ў гурт, цясьней будзь заўсёды з ім, кажы пра дабро, праўду і братэрства“.
Быў ён шчыры чалавек, але жыцьцё сваё скончыў у далёкай Сібіры. Яго ня стала…
І цяпер я чую той самы зык званоў. Яны гудуць, яны кратаюць маё хворае сэрца, уваскрашаюць далёкія ўспаміны.
Так вось, хлопча ты-ж мой, кажу табе: захавай і ў сваім сэрцы пашану да краю, да людзей…
Апошнія словы дзед расьцягваў, вымаўляў з болем. Сьлёзы спаўзалі па маршчыністаму[1] твару на гарачы попел.
— Людзі кінуць сялібы, поле, уцякуць; выпраўлю і вас, дзеткі, з матуляй, а сам не пераступлю за мяжу бацькаўшчыны ні кроку. Дзе радзіўся, там і памру.
∗
∗ ∗ |
Калышацца, аж стогне зямля. Дрыжаць сталетнія бары, страшэнны гук стаіць у паветры праз усе дні. Ужо гарматы блізка. Ужо іх цяжкія кулі рвуцца непадалёчку гумнаў старога Ігналя.
Сонца ўдзень зацягнута дымам, ўночы неба ў агні.
Зруйнованы вёскі, спляндрована[2] поле, плач абяздоленага народу за лесам замёр.
∗
∗ ∗ |
На родных межах, пад будкай, зложана багацьце Ігналя. Тут яго ўсе пажыткі. Ужо запрэжаны каняка.
З буды пудліва пазіраюць унукі. Іх галоўкі асьвячае паўднёвае сонца. Плач нявесткі зьліваецца са стогнам гарматаў.
