заўсёды? — гутарылі апошні раз перад расстаньнем...
А на хвалях гойдаўся малы параходзік, гатовы ў дарогу. З коміна выходзіў дым: паравыя катлы гатовыя былі ў кожны мамэнт пусьціць у ход нашу выбавіцельку — „Неву“.
Запраўды: увечары камандант лягеру абходзіў баракі, чытаў прозьвішчы тых, каму было вызначана ехаць на Салоўкі, і загадаў рыхтавацца ў дарогу.
Увечары-ж пачалі нас перавозіць лодкамі на параход. Узьняўся вецер. Мора было бурнае. Хвалі кідалі лодкі, як шалупіны ад арэхаў. Прыйшла „белая“ паўночная ночка. Сонца на зусім кароткі час схавалася за небасхілам, каб пасьля ізноў вынурнуць над морам — блізу ў тым самым месцы, дзе зайшло. Але перавоз пасажыраў на параход яшчэ ня скончаны. Пустыя лодкі варочаюцца на бераг, паслухмяныя двум парам крэпкіх рук вясьляроў, і ізноў нагружаюць на іх некалькі катаржан — у вачох якіх блішчыць надзея.
Надзея?! Якая? Надзея на волю? — Не! Толькі надзея на крыху лепшыя, чым на Мягу, варункі жыцьця...
Пачаўся адліў мора. Лодкі задзержываліся на мялізнах ці на камянёх. Па загаду стырніка ўсе выскаківалі тады з лодкі ў мора і — па пояс у вадзе — спыхалі лодку на глыбейшае месца...
Урэшце апошняя лодка падыйшла да парахо-
