ЗЬЯВА 4-я.
АКСАНА і ДЗІЦЯ.
Аксана (падаючы на лаву). Божа мой! Божа мой!.. (Закрывае вочы рукамі. Пауза).
Дзіця. Мамка!
Аксана (устрахнуўшыся). Ты чаму ня сьпіш?.. Сьпі!..
Дзіця. Я не магу спаць. Я баюся.
Аксана. Ня бойся! Сьпі!
Дзіця. Мамачка! А куды гэта тата з Апанасам пана пацягнулі?
Аксана (з злосьцю). Нікуды. Ты гэта прысьніў.
Дзіця. Мамка! дык-жа я яшчэ ня спаў, я ўсё бачыў. Я бачыў, як татка з Апанасам вязалі пана…
Аксана. Сьпі, а то бізуном дастанеш. (Пауза).
Дзіця. Чуеце, мамка, нехта панскага каня адвязаў… Во, захроп конь і пусьціўся ў лес… Вось ужо і тупат заціхае…
Аксана. Сьпі, дзетка, сьпі! (За сцэнай чуваць стогн).
Дзіця. Мамка-галубка! А хто-ж гэта там у лесе стогне? (Бяжыць да Аксаны).
Аксана (туліць да сябе хлопчыка). Сьпі, нічога… Гэта так… Лес шуміць… (Пауза. Здалёк чуваць стрэл).
Дзіця. Мамка! А хто-ж гэта са стрэльбы страляе?
Аксана. Маўчы, маўчы, дзетка, гэта гром божы загрымеў па лесе. (Плача, да сябе туліць дзіця). Лес шуміць, дзетачка, лес шуміць…
ЗЬЯВА 5-я.
ТЫЯ-ж і АПАНАС (уваходзіць).
Аксана (ускочыўшы). Ужо?
Апанас. Ужо!
Аксана (пляснуўшы рукамі). Божанька ты мой! Што-ж цяпер будзе?
Апанас. За мужыка свайго ня бойся. Раман ужо пайшоў на балота. Яго хата скраю, ён нічога ня знае. Адказ за ўсё я нясу… Ніхто нічога ня ведае… Скажуць, што я забіў пана — дый вось усё!
Аксана. А куды-ж ты цяпер падзенешся?
Апанас. Не бядуй, Аксана! Што мне!.. (Уздыхаючы). Я адзін на сьвеце, мне не бяда, пайду ў лес… Набяру рухавых хлопцаў ды будзем гуляць… З лесу пачнем выходзіць уночы на вялікую дарогу ды заглядваць у панскія сядзібы. Такі, відаць, казаку лёс з роду прызначаны: бацькі гайдамачылі й яму тое самае на долю прышлося. Як Рамана ня будзе дома, прыду сюды ў гэту хату да цябе, Аксана!.. Ах, Аксана! Цябе па волі панскай поп з Раманам акруціў, ну, гэтакі лёс мусіць! Ніхто таго ня ведаў, што ў мяне было на сэрцы, як я бачыў, як пан над табой пацяшаўся, а пасьля загадаў Раману з табой
