Аб пачатку швайцарскага саюзу істнуе гэткая легенда. У Уры нялюдзка гаспадарыў войт Гéсслер, што загадаў выкалаць вочы селяніну Мэльхталю. Сын пакрыўджанага, Арнольд, умовіўся з двума жыхарамі з другіх кантонаў, каб кожын з іх прывёў у даліну Рытлі, ля возера Чатырох Лясных Кантонаў (Vіerwaldstätter) па дзесяць верных людзей; вось сабраўшыся тут, гэныя 33 чалавекі прысягнулі (1307) не пакладаць рук, пакуль не прагоняць усіх войтаў (— адгэтуль пайшло слова Eіdgenossen - загаворшчыкі). Паміж імі быў Вільгэльм Тэль. Аб гэтай змове даведаўся войт Гéсслер і надумаў выкрыць яé. У мéсьце Альторф Гéсслер загадаў павесіць на стаўпе шапку Альбрэхта, і кожын, хто праходзіў міма, павінен быў уклéнчыць перад ёю. Вільгельм Тэль ня споўніў загаду; за гэта Гéсслер зажадаў ад яго, каб стралой прастрэліў яблык, пакладзены на галаве сына Тэля. Вільгэльм Тэль стрэліў і не зачапіў хлопчыка; але пасьля гэтага сказаў Гéсслеру, што, калі-б лучыў у сына, дык другую стралу пусьціў-бы ў Гéсслера. Той арыштаваў Тэля і загадаў на судне перавезьці ў замак Кісснахт. У дарозе ўзьнялася навальніца, і Тэль, як добры штырнік узяўся кіраваць судном, ды ў добрую часіну выскачыў на бéраг і ўцёк, а пасьля прыпілнаваў Гесслера і-ткі застрэліў яго. Гэта было знакам дзеля паўстаньня Швайцарцаў.
Сучасныя гісторыкі давялі, што Вільгельм Тэль ніколі не істнаваў, а Гéсслэр ня быў войтам у Уры. Ліегéнда створана ў канцы XV вéку і мае ў аснове скандынаўскія легéнды.
2. Часы Люксембургаў. а) Аднаўленьне імпэратарскага тытулу. Калі памёр Альбрэхт І, нікому і удум ня прыйшло аддаць карону Габсбургу. За караля быў выбраны, як заўсёды, чалавек мала вéдамы, Гэнрык граф Люксембурскі. Гэнрык VІІ (1308—1313) зышоў з дарогі сваіх папярэднікаў, якія зусім ня цікавіліся ані імпэратарскай каронай, ані гаспадараньнем над Італіяй. Наадварот, ён зараз паехаў у Рым і быў тамака ўкаранаваны, але ня папаю, а толькі яго паўнамочнікам, бо папа жыў тады ў Авіньёне пад апéкай францускага караля. Пад тыя часы йшла ў Італіі вострая барацьба партый па ўсіх мястох, і ўжо ня толькі паміж Гвэльфамі і Гібэлінамі, але і паміж рознымі мяшчанскімі родамі. Гэнрык VІІ маніўся скарыстаць з гэтае завірухі і вярнуць у Італіі нямецкае гаспадараньне, ды гэта яму не ўдалося. Памёр ён у Італіі зусім неўспадзеўкі, як казалі, атручаны.
b) Людвік Баварскі. У часе Гэнрыка VІІ Люксембургі занялі чэскі пасад і адгэтуль у працягу соткі гадоў з лішніцаю гаспадарылі над Чэхамі. Чэскі кароль Ян, сын
