стократычны. У іх ня было нічога такога, што здолела-б захапіць народ, а рэлігійны індыфэрэнтызм, зразумела, ня мог зрабіцца такой сувязьзю паміж інтэлігенцыяй і народам.
І гуманізм застаўся-б мерцьвяковым рухам, калі-б ня ўліўся, за выключэньнем Італіі, у больш магутную культурную плынь, а іменна — у рэформацыю, якая ўжо мела ў параўнаньні большую колькасьць дэмократычных элемэнтаў.
Ф. Скарына стаяў вышэй сваёй эпохі. Праўда, у яго Бібліі мы выразна не адчуваем духу рэформацыі. Няма тут ні полемікі, ні крытычных адносін да тэксту сьв. пісаньня. Дзеля гэтага не датрымоўвае крытыкі думка вядомага расійскага консэрватара князя Курбскага, які ў другой палове ХVІ веку пісаў: "Переводъ Скорины Полоцкого переведены не въ давних летехъ, аки летъ 50... съ препорченыхъ книгъ жидовскихъ". Мяшаючы каталіцтва, протэстанцтва і жыдоўства ў адну гэрась, Курбскі дадае, што бачыў у лютэран: "Бібліі Лютеровъ переводъ, согласующе по все съ Скорининским Библіемъ".
Такі погляд, бязумоўна, памылковы. Але затое, хто першы загаварыў аб сувязі пісьменства з народам? Хто так рашуча расьсек векавечныя путы царкоўна-славянскай схолястыкі перакладам Бібліі і іншых царкоўных кніг на беларускую мову?
Апошняя, праўда, не адзначаецца чыстасьцю. Робячы пераклады, Скарына ня меў магчымасьці карыстацца гэбрайскім ці грэцкім тэкстам і здавальняўся матэрыялам толькі з царкоўна-славянскіх кніжак і чэскай Бібліі. Дзеля гэтага яго мова знаходзіцца пад моцным уплывам царкоўна-славяншчыны. Нават сустракаюцца словы чэскія, польскія і нямецкія. Але ўсё ж беларускасьць адчуваецца досыць выразна. Тут часта пападаюцца і такія словы, што за 400 год ніколькі не зьмяніліся і цяпер яшчэ шырока ўжываюцца на Беларусі (борзда, бараніць, вінаваціць, вір, жыта, карагод, пуга, скрыня, віхор і г. д.).
У кожным разе, нельга згадзіцца з думкай названага вышэй П. Уладзімерава, што яшчэ задаўга да Скарыны магчыма азначыць у царкоўна-славянскіх помніках факты, якія прадстаўляюць хістаньне паміж царкоўна-славянскай мовай старадаўніх першатвораў і формамі мовы народнай і што з гэтага хістаньня, пачынаючы з ХІІ і да пачатку ХѴІ веку, паступова ўзрастае пытаньне аб мове народнай, агульна-зразумелай, заместа царкоўна-славянскай. Гэта ў пэўнай форме выявілася ў працах Ф. Скарыны і поруч з тым тлумачыць яго кірунак.
Справа ў тым, што ўсе гэтыя хістаньні, усе тыя ці іншыя папраўкі на палёх рукапісаў царкоўна-славянскіх слоў словамі беларускімі (так званыя глёсы) мелі выпадковы, пабочны кірунак. Скарына-ж сьвядома ставіць сабе мэтай пераклад Бібліі на беларускую мову і зазначае, што робіць з тэй прычыны: "Иже мя милостивый Бог съ того языка на свѣт пустилъ".
