са школы Наполеона І, была небясьпечным супраціўнікам. Першае наступленьне расійскага войска на Варшаву кончылася няўдачна. Толькі за дапамогай прусакоў, якія забесьпячалі расійскую армію порахам, харчамі, перавознымі сродкамі, удалося Мікалаю саўладаць з польскай рэволюцыяй пасьля 8-месячнай барацьбы.
Заўладаўшы Варшавай (у жніўні 1831 году), Мікалай зьнішчыў польскую констытуцыю, намесьнікам з неабмежаванымі поўнаноцтвамі зрабіўся новы заваявальнік Польшчы, фэльдмаршал Паскевіч. У Польшчы пачалі пашыраць праваслаўе, самадзяржаўе і народнасьць (зразумела, расійскую). Для гэтага аддавалі сконфіскаваныя ў палякоў маёнткі расійскім афіцэрам, гвалтам абарачалі ў праваслаўе вуніятаў, якія яшчэ засталіся ў Польшчы ад ХVІІ веку (гл. вышэй стар. 64), гвалтам навучалі ў школах расійскай мове і г. д. Усім цяжарам гэта навалілася іменна на дробную буржуазію. Вялікія паны-земляўласьнікі або выехалі заграніцу, карыстаючыся тым, што Польшча была падзелена паміж трыма дзяржавамі, і ў шмат якіх багатых памешчыкаў былі маёнткі адразу і ў Расіі, і ў Аўстрыі, і ў Прусіі; або зрабіліся прыдворнымі Мікалая, заняўшы ў Пецярбургу важныя пасады на царскай службе. Але дробнай «шляхце», дробным памешчыкам, незаможным гарадзянам ня было куды дзецца ад Паскевіча і яго казакоў ды жандараў. Адначасна экономічна Польшча хутка разьвівалася, дзякуючы іменна сувязі з Расіяй, больш дакладна, з тымі заходнярасійскімі губэрнямі, якія ўтвараліся з руінаў быўшай Польска-Літоўскай дзяржавы; гэтыя губэрні былі вельмі добрымі рынкамі для фабрык «царства Польскага». Як ні стараўся Паскевіч зрабіць непраходную мяжу паміж Расійскай Польшчай і Заходня-Эўропэйскімі краямі, якія яе акружалі, гэта было немагчыма проста па географічных умовах: «царства» клінам уціналася паміж Прусіяй і Аўстрыяй, пагранічныя краіны якіх былі заселены часткова тымі самымі палякамі. Пры такіх умовах зносіны цераз граніцу адбываліся штодзенна, і польскія «эмісары» з заграніцы заўсёды праходзілі ў межы «царства». Рэволюцыйны рух, які замёр у Расіі, у Польшчы і ня спыняўся ні на мінуту.
Севастопальскае паражэньне Мікалая, якому нават у Расіі, як мы памятаем, шмат хто цішком радаваўся, паляком павінна было здацца зарою вызваленьня. У Польшчы ведалі, што пераможнік Расіі, францускі імпэратар Наполеон ІІІ, марыў аб аднаўленьні імпэрыі свайго дзядзькі, Наполеона І. Але ў гэту імпэрыю калісьці ўходзіла і «герцогства Варшаўскае». Яно было ў ня меншым заневальненьні Наполеона І, чым пазьней «констытуцыйная» Польшча ў Аляксандра І. Але гэта ўжо ўсё запомнілася: пасьля Мікалая і Паскевіча эпоха Наполеона здавалася залатым векам. Калі дадаць, што Наполеон ІІІ сапраўды праяўляў інтарэс да палякаў, гаварыў аб іх і ў час перамаўленьняў аб Парыскай згодзе (гл. стар. 84) і пры асабістых спатканьнях з Аляксандрам ІІ, што ў гэты самы час адбываўся моцны нацыянальны рух у суседняй Нямеччыне ды ў
