Маніфэст ня толькі ня меў на ўвазе політычнага перавароту, але наадварот, захоўваў самадзяржаўную ўладу ва ўсёй недатыкальнасьці. Людзі, якія толькі што пакаралі сьмерцю свайго маленькага цара-памешчыка, павінны былі застацца паслухмянымі нявольнікамі вялікага памешчыка-цара. Аўтар пугачоўскага маніфэсту (наўрад ці гэта быў сам Пугачоў, чалавек зусім малапісьменны), як відаць, зусім не разумеў, навошта і чаму існуе самадзяржаўе, не разумеў, што немагчыма захаваць каранаваную верхавінку прыгоньніцкай дзяржавы, зьнішчыўшы ўвесь яе фундамант. Але ў гэтым яго нельга вінаваціць, калі мы ведаем, што праз 100 год адукаваныя людзі, профэсары, думалі, што можна вызваліць народ, а царскую ўладу у Расіі пакінуць. Затое маніфэст лепей усіх адукаваных людзей 1860-1870 г.г. разумеў, што вызваліць сялян-значыць зьнішчыць памешчыцкую ўладу зусім, дазваньня, што калі памешчык застанецца, то застанецца хоць кавалачак прыгоннага права.
Пугачову ўдалося зьнішчыць шмат памешчыкаў, але памешчыцкага стану зьнішчыць не ўдалося. У цэнтральную, карэнную памешчыцкую Расію яго ня пусьцілі. Яго войска было даволі добра організавана, каб разьбіваць асобныя невялікія ўрадовыя атрады, але справіцца з цэлай урадовай арміяй Пугачоў ня меў сілы. Адкінуты ад Казані пасьля заядлай бітвы («зладзеі на мяне наступалі з такой гарматнай і стрэльбавай стралянінай і з такой зацятасьцю, якую толькі ў лепшым войску знайсьці спадзяваўся», пісаў начальству генэрал, які ваяваў з Пугачовым каля Казані), але далёка яшчэ ня зьнішчаны Пугачоў кінуўся ўніз па Волзе, і хутка ўся прастора цяперашніх Сімбірскай, Самарскай і Саратаўскай губэрняў была ахоплена ўсьцяж сялянскім бунтам. Толькі каля Царыцыну Пугачоўская армія атрымала сьмяротны удар. Пугачоў зьбег у стэп, быў выданы казакамі і пакараны сьмерцю ў Маскве 10 студзеня 1775 году. Сялянскае паўстаньне было задушана з барбарскай жорсткасьцю, цэлыя вёскі былі «зголены» карнымі атрадамі. І яшчэ доўга каля ўсіх вёсак бунтоўнага краю красаваліся шыбеніны і колы, на страх «злачынцам і праступнікам подлага стану».
Саўладаўшы з пугачоўшчынай, прыгоньніцкая дзяржава, на першы погляд нібы-то яшчэ больш зрабілася нахабнай. Іменна пасьля гэтага Кацярына ІІ пашырыла прыгоннае права на Украіну. Сапраўды-ж, яна вельмі баялася. Рашыўшы, што паўстаньне разраслося з тае прычыны, што на месцах мала было начальства і паліцыі, Кацярына павялічыла лік губэрняў з усім іх чыноўніцкім штатам, так што цяпер адзін губарнатар прыпадаў на 300 тысяч жыхароў (у той час, як раней у адной Маскоўскай губэрні было больш 2 мільёнаў), стварыла новыя паліцэйскія органы (капітан-іспраўнікаў) і г. д. Боязьнь гэтага падтрымлівалася тым, што сялянскія забурэньні з тых час ня сьціхалі зусім ні на воднае панаваньне, кожнаму з патомкаў Кацярыны прыходзілася мець з імі справу. Адразу-ж пасьля ўступленьня на прастол Паўла, забу-
