Сутнасьць перажываньняў Лабановіча—конфлікт розума і волі; Лабановіч прадстае перад намі ў дваістай постаці Гамлета і Дон-Кіхота. Гэрою не даюць супакою трывожныя думкі аб сэнсе жыцьця, аб назначэньні чалавека, аб сьмерці і г. д. З другога боку, ён імкнецца ажыцьцявіць сваю чалавечую вартасьць, ён жыве напружаным валявым жыцьцём, імкнучыся разьвіць пэдагогічную і грамадзкую дзейнасьць. Паколькі мы маем толькі першую частку апавяданьня, у ей толькі намечана, але канчальна не дадзена разьвязка конфлікта.
Затое мы маем гэтую разьвязку ў іншых творах пісьменьніка―творах пазьнейшага часу.
"Сымон музыка", гэты, па нашай думцы, самы выдатны твор Якуба Коласа, ужо паказвае сабой перамогу сьвятла; цені адыходзяць у прошласьць, сьветаадчуваньне поэты набывае новы жыцьцерадасны характар. "Сымон музыка“ у апошняй рэдакцыі ― гэта бадзеры гымн у славу жыцьця і яго радасьцяй. У іншым асьвятленьні прадстае тут самая прырода Белурусі; гэта ўжо ня край пакуты, дзе ўглядаецца толькі від палёў благенькіх і чуюцца толькі нудныя мэледыі, — гэта край прыгажэйшы ў сьвеце. У трэцяй частцы "Сымона музыкі", якая напісана ў канцы 1917 году, мы знаходзім такі зварот да Беларусь, поўны вышэйшага энтузіязму і захапленьня:
|
О, край родны, край прыгожы, |
Пекна ня толькі прырода, прыгожы перажываньні чалавека. Думка чалавека ўжо прадстае перад поэтай не ў сваім трагічным выглядзе бездапаможнасьці і бясплоднага гібеньня: песьняра чаруе арліны палёт мысьлі, яе бязьмежнасьць і моцнасьць, як насільніцы праўды. Яго Сымон, гэты скромны вясковы падростак, кідае ў вочы князю сьмелыя словы:
|
Князь ня мае волі ўлады |
