Яму здавалася, што на ўсё гэта патрацілася ня больш дзьвюх хвілін, але, паглядзеўшы, прыкмеціў — усе майстэрні апусьцелі, пакуль ён сабраўся выходзіць. «Трэба сьпяшыць!» падагнаў сябе і намерыўся кінуцца ўподбег.
Міхась з Артурам перапынілі яго.
— Чакай, разам пойдзем.
Рыгор аглядзеўся.
— Добра, што вы падышлі.
Яны ўтраіх вышлі на двор, які кішэў рабочымі. Стаяў густы, зьлітны гоман. Грамада калыхалася, чакала. Яны праціснуліся між сьцен майстэрняў да ганку канторы, замкнутае і пустое. Падняліся і паглядзелі перад сабою. Грамада змоўкла, прытаілася і тысячы вачэй накіравала на іх.
Рыгора на момант абдало сталёвым холадам і ён згубіў самаўладаньне — застыла сэрца. Але раптам паднатужыўся і вашоў у сябе, настаражыўся. Узроку ня спускаў з Міхася і не пасьпеў падумаць, як той праказаў:
— Таварышы! Увага! Наш сход лічу адчыненым. Слова мае таварыш Нязвычны.
— Хто, хто, хто?!
— Мацней, мацней!
II
РЫГОР НЕ ПРЫСЛУХОЎВАЎСЯ: паправіўшыся на месцы, ён ціха кашлянуў і праказаў: «Таварышы! Надышоў момант!» — усе замаўчалі. Выразныя, зычныя як удары молата, стройна, адно за другім паліліся палкія словы над галовамі рабочых і ва ўсе куткі дзядзінцу. Зьліваліся ў адточаныя сказы, нямудрыя, але адпаведныя настрою, блізкія разуменьню, бяз лішніх уставак, без пераказаў, з прыціскамі, з перагібамі ў голасе.
«Таварышы! Ізноў мы вымушаны прыняць бойку ад нашага ворага. Ізноў нам суджана праверыць свае сілы і паказаць нашым прыгнятацелям, колькі і што мы можам зрабіць дзеля свайго вызваленьня. Таварышы! Нам няма чаго губіць, апроч сваіх ланцугоў! Ланцугі-ж нам пара скінуць, пакуль яны не пераелі нашага цела, пакуль ёсьць хоць малая мажлівасьць зрабіць рух, шавяльнуцца. Мы мусім не дазволіць вярнуцца да стану поўных нявольнікаў, якія адбывалі няволю прыкутымі.
