Затым, праз некаторы час яны сталі пасоўвацца к Балтыцкаму мору і дайшлі да вусьця Одэра. Ад іх пайшоў народ, які заходнія хроністыя называюць Litauen, а славянскія — літоўцы.
У другой чвэрці XIII ст. сярод вялікага ліку дробных літоўскіх фэодалаў-князёў выдзяляецца адзін мацнейшы (Мендаўг), якому ўдаецца аб'яднаць пад сваёю ўладаю значную частку тэрыторыі. Прастора паміж Немнам і Вільлёю — уласная Літва, — затым беларускія г. г. Навагрудак, Слонім, Ваўкавыск, Зьдзітаў і Гародня з іх вокругамі пападаюць пад Мендаўга ўладу. Жомоіцкая (Жмудзкая) зямля таксама часова знаходзіцца пад уладай Мендаўга. Але дамаганьні на яе немцаў і барацьба іх за ўладаньне ёю прымусілі Мендаўга аддаць яе немцам. Так утвараецца дзяржава, у якой беларускі элемэнт пераважвае як лікам, так і культурай. Утвораная дзяржава атрымлівае офіцыйную назву Літоўска-Рускай (Беларусы ў той час называліся офіцыйна рускімі. Назва "беларускі" зьяўляецца ў нямецкіх хроністых у XIV в., а сярод народу ўжываецца, бязумоўна, раней).
Мы будзем карыстацца ўжо прызнанай назвай у літаратуры — Літоўска-Беларуская дзяржава. З самага пачатку яе ўтварэньня Літоўска-Беларуская дзяржава мае беларускі характар; беларускі элемэнт мае перавагу ў культурных адносінах: беларуская мова становіцца моваю дыплёматычных зносінаў, моваю пісьменства, законадаўства і наогул культурнага жыцьця.
З пашырэньнем дзяржавы беларускі элемэнт яшчэ болей ўмацоўваецца, а дзяржава расьце вельмі шпаркім крокам.
У 1307 годзе далучаецца да яе Полацак, у 1326 г. — Менск і да паловы XIV ст. у склад новай дзяржавы ўвайшлі Турава-Пінская зямля і Берасьцейская з Падляшшам.у, У гэтыя-ж часы далучана была і Віцебшчына.
У другой палове XIV в. (пры Альгэрдзе) да Літоўска-Беларускай дзяржавы далучаюцца і землі ўкраінскія: Чарнігава-Северская, Кіеўская, Валынская і Падольле, а ў канцы XIV ст. і значная частка Смаленшчыны; самы Смаленск увайшоў у склад дзяржавы ў 1405 г.
Адначасна з далучэньнем Смаленскай зямлі Літоўска-Беларуская дзяржава пашыраецца да Акі, дзе яна захапіла Любуцк (на мяжы сучаснай Калускай і Тульскай губ.), Мцэнск на Зушы; у другой чвэрці XV ст. князі Навасільскія, Адаеўскія, Перамышльскія, Варатынскія і іншыя становяцца васаламі літ.-беларускага князя.
Літоўска-Беларуская дзяржава збудавалася ў вельмі кароткі час, — ня болей, чым на працягу 150 г. Утварэньне дзяржавы насіла характар чыста фэодальнага аб‘яднаньня. Асобныя землі, як Полацкая, Віцебская, увайшлі ў склад дзяржавы мірным шляхам, дабравольна. Амаль што дабравольна ўвайшлі Кіеўская і Валынская землі.
Цэнтральная літоўска-беларуская ўлада ня кратала ўнутранага жыцьця асобных зямель і яны зусім не адчувалі зьмены пры далучэньні. Звычайна ўся перамена зьмяшчалася ў тым, што, замест мясцовага князя, садзіўся князь Гэдымінавага роду, але бывалі выпадкі, што заставаліся і старыя Рурыкавічы. Агульным лёзунгам цэнтральнай літоўска-беларускай улады было: „Мы старыны ня рухаем і навіны ня ўводзім*. Абавязкам далучаных зямель да цэнтру была вайсковая дапамога і падатак.
Такое аб'яднаньне літоўска-беларускай дзяржавы і характар яе пабудовы, мала зьвязываўшы асобныя землі з цэнтрам, быў яе слабасьцю. Экономічныя сувязі яшчэ не ўмацаваліся, — тым болей, што гаспадарка мела натуральны характар і абмен, які прыйшоў у заняпад у XII і XIII в. в., ня меў вялікага пашырэньня.
На чале дзяржавы стаяў вялікі князь. Сіла яго залежыла ад тых маёмасьцяў, якімі ён валадаў, галоўным чынам, у цэнтральнай Літоўскай зямлі. Князі вядуць змаганьне за вялікакняжацкі стол. Звычайна
