Пасьля таго, як славяны аселі, у іх асабліва пачынае пашырацца гандаль, дзякуючы таму, што праз Беларусь ішоў цэлы шэраг шляхаў. Вядомы шлях „з Варяг в Грекі" сваімі дзьвюма галінамі—з Дняпра на Ловаць і Заходн. Дзьвіну — пераразаў Беларусь. Апрача гэтага, праз Беларусь ішоў шлях на ўсход па Волзе. На прасторы Беларусі знойдзены скарбы арабскіх грошаў. Праз Беларусь ішоў і шлях на Захад па Прыпяці, якая падыходзіць да вярхоўяў Бугу. Дзякуючы гандлю, хутка на Беларусі зьяўляецца цэлы шэраг гарадоў: Полацак, Смаленск. Тураў, Віцебск, Усьвят, Стрыжаў, Друцеск, Ворша, Менск, Лукомль і інш.
Гандаль быў жвавы; ён быў ня толькі мясцовы, але і транзітны. Тавары заходняга вырабу вазіліся праз Беларусь у Візантыю, а адтуль на паўднёвы ўсход, або праз Волгу ў зямлю булгар і хазар і далей на ўсход. Гандаль, разумеецца, багаціў Беларусь.
Сярод жыхарства ўжо пачынае выдзяляцца кляса багатых, заможных, якая ў летапісах называецца „вятшчымі, лутшымі, жыцьімі людзьмі." Частка гэтае клясы носіць назву баяр. Кляса незаможных называецца „малодшымі, меншымі, горшымі людзьмі." Зьяўляюцца і рабы, якія, асабліва рабыні, былі рэчамі гандлю.
Політычнае аб‘яднаньне беларусаў пачынаецца з IХ веку, а ў Х в. летапіс ужо вызначае ў Полацку князя Рагвалода.
У канцы гэтага-ж веку кіеўскі князь Уладзімір здабыў сабе Полацак, але доўга за сабою ня ўтрымаў, бо прымушаны быў аддаць яго свайму сыну Ізяславу, які зрабіўся галавой асобнай дынастыі полацкіх князёў.
З распадам кіеўскага княжства на ўдзелы аддзялілася ад яго княжства Смаленскае ў палавіне XII в. і Турава-Пінскае ў канцы XII веку.
У XII ст. вялікі гандлёвы шлях „з Варяг в Грекі" страчвае сваё значэньне, бо Заходняя Эўропа пачынае вясьці беспасярэднюю сувязь з Візантыяй і Усходам. Зьяўляюцца новыя шляхі і новыя цэнтры гандлю ў Гэнуі, Венэцыі і Пізе. Таксама нішчыцца гандаль з Усходам, дзякуючы навале вандроўных народаў, якія перарэзваюць гэты гандлёвы шлях. Страта экономічных карысьцяў, зьвязваўшых моцна народ у вялікія дзяржаўныя організмы, прыводзіць да распаду апошніх. Замест адзінага Полацкага княжства, зьяўляецца цэлы шэраг дробных княжстваў, якія замкаюцца ў сваім гаспадарчым жыцьці і вядуць змаганьне адзін з адным. Таксама дробіцца і Турава-Пінская зямля. Да гэтага далучаецца клясавая барацьба, якая асабліва выразна адбывалася на вечах, — напрыклад, у Полацку. Беларусь ад гэтага ўсяго пачынае прыходзіць у заняпад і, дзякуючы гэтаму, ня можа даць адпору суседнім літоўцам, якія ў гэты час пачынаюць утвараць сваю дзяржаву.
Утварэньне Літоўска-Беларускай дзяржавы.
Літоўскія пляменьні ў канцы XII і пачатку XIII ст. жылі на ўзьбярэжжы Балтыцкага мора ад вусьця Віслы да Заходняй Дзьвіны. Значная частка іх папала пад уладу нямецкіх ордэнаў — Тэўтонскага і Лівонскага. Толькі пляменьні Жамойць і Аўкстотэ (Літва), — галоўным чынам апошняе пачынае фармаваць уласнае дзяржаўнае жыцьцё. Трэба адзначыць істнуючы адносна Літвы пагляд, што гэта было ня літоўскае племя, а славянскае, і што яно паходзіць ад валотаў або люцічаў, якія ў старадаўнія часы, па досьледах праф. Шафарыка, жылі паміж Эльбаю, Дняпром, Бярозаю і Заходн. Дзьвіной. У першых вякох нашай эры люцічы пасунуты былі з свайго месца і апынуліся на цяперашняй Літве-Беларусі, на Віленшчыне.
