Мінуўшы Веражунскія парогі Дзьвіна робіцца сплаўнаю ракою. Нейкі час яна плыве па даўгой ды шырокай лагчыне, некалісь, відаць, занятай возерам ці можа радам вазёраў, вельмі шырака разьліваецца і робіць уражаньне вялікае ракі, а яе берагі пакрытыя заліўнымі сенажацямі. Пасьля берагі яе звужаюцца.
Ад вусьця р. Мяжы на Дзьвіне пачынаецца судаходзтва. У гэтай судаходнай часьці верхняе Дзьвіны найбольшыя парогі: каля Вяліжу (Пушкарскія) ды вёрст 20 вышэй Віцебску (Руба, Капачы і ін.). Апошнія парогі цягнуцца па рацэ на якіх 15 вёрст. Стварыліся яны, відаць, дзякуючы нейкаму выгінаньню ў гэтым мейсцы старых (дэвонскіх) пластоў, дзеля чаго рака, размыўшы ля давіковыя пласты, ўразаецца ў цьвярдыя долёміты. Ня могучы іх адразу перапілаваць, Дзьвіна ля в. Руба марудна падыймаецца на перагараджуючы яе каменны вал, а пераплыўшы праз яго, з вялікаю скорэсьцяю спадае ўніз; творыцца тут быццам невялічкі вадапад. Толькі ў адным мейсцы сярод ракі вада здалела прарэзаць сабе глыбокі, але вузкі ход праз парогі тут ляціць яна з шалёнаю скорасьцяю.
Іншыя парогі больш перапілаваныя і там вада цячэ спакайней. У даўнейшыя часы, калі вышэйапісаны вал быў яшчэ не перапілаваны, на мейсцы цяперашніх парогаў, відаць, быў цэлы рад большых і меншых вадападаў; гэта былі часы моладасьці ракі Дзьвіны. Цяпер яна, што раз то больш размываючы свае дно, робіцца спакайнейшаю. Ўсё ж парогі, аб якіх была мова, і цяпер яшчэ моцна перашкаджаюць судаходзтву.
Верхняя Дзьвіна прыймае шмат невялікіх прытокаў, па якім у яе цякуць воды лясістага ды багатага вазёрамі паўночнага ўсходу Беларусі. Найбольш дадаюць ей сілы і павагі яе левыя судаходныя прытокі Мяжа і Каспля. Пад Віцебскам ужо шырыня Дзьвіны каля 50 саж., а пад Полацкам – да 120 саж. Прамінуўшы Віцебск Дзьвіна пакрысе спускаецца на Полацкую Нізіну. Пад м. Бешанковічамі яна заламуецца ды цячэ адгэтуль ужо на паўночны захад. Крыху ніжэй гэтага залому ў Дзьвіну ўпадае р. Вула; гэтая рэчка плыве па дне лядавіковае даліны, якою сьцякала ў Бярэзіну Дняпроўскую ды ў Палескае возера вада і Полацкага лядавіковага возера.
Прамінуўшы парогі, што пад Віцебскам, Дзьвіна плыве шмат спакайней сярод берагоў, зложаных з лядавіковых пяскоў ды чырвонае гліны, часамі досіць высокіх і стромкіх. Каменьня у рацэ мала, парогаў саўсім няма, за тое шмат мялізнаў. Мяйсцамі да яе берагоў падыходзяць морэнныя грады і робяць краявід весялейшым.
Ад вусьця р. Дзісенкі пачынаецца йзноў парожыстая частка Дзьвіны. Каля самага места Дзісны на рацэ ёсьць досіць трудны для плаваньня і небясьпечны парог; у гэтым мейсцы якраз Дзьвіна спускаецца ў найглыбейшую частку Полацкае Нізіны і яе дно завалена каменьнем, праз якое, разьбіваючыся, з шумам і вельмі хутка бяжыць вада. Далей Дзьвіна пэўны час плыве спакойна па пяшчаным дне.
Прамінуўшы вусьце р. Дрысы Дзьвіна выходзіць з Полацкае Нізіны і перасякае Дзьвінскае Ўзгор'е. Дно яе ізноў робіцца цьвярдым ды камяністым; часта яно бывае зложанае з старадаўніх вапенных і даламі тавых пластоў, якія твораць на рацэ ў мейсцы яе пералому праз узгор'е групу К расла ўскіх парогаў. На працягу бязмала 20 вёрст рака скрозь закідана каменьмем і на ей
