ЧОРНЫЯ ЛЮДЗІ
Да чорных людзей у местох залічаліся: а) таргоўцы, не запісаныя ў купецкую грамаду і дзеля гэтага ня меўшыя права пошлых купцоў; б) розныя рэмесьнікі і залатары, сядзельнікі, краўцы, сырамятнікі, шаўцы, півавары, ганчары, цесьляры, каладзеі і інш. і нават па аднэй грамаце скамарохі; в) чорнорабочыя, калі яны ня мелі дому на грамадзянскай зямлі і выпаўнялі местовыя павіннасьці або цягнулі ў местовае цягло. Чорныя людзі, як і купцы, былі сарганізаваны ў сябрыны і мелі сваіх выбарных старшын, якія справавалі сваей сябрыной, але самі залежалі ад сябрыннага веча і знаходзіліся пад яго кантролям. Пры вячавым укладзе чорныя людзі, як сябры вячавога сабраньня, мелі вялікае значэньне ў агульным грамадзянскім жыцьці беларускага грамадзянства. Паводле Полацкай граматы 1456 г., вечэ не магло адбыцца бяз чорных людзей або паспольства і нават расходы з грамадзянскай касы былі немагчымы без учасьця і згоды чорных людзей, бо і ў іх быў адзін з чатырох ключоў ад грамадзянскай касы. У меру таго, як з упадкам сувэрэннасьці, беларускія баяры, перакінуўшыся ў шляхту, за сваю становую дыктатуру, прадаючы незалежнасьць бацькаўшчыны, пад кіраўніцтвам новых прыяцелёў і вучыцялёў, палякоў, сталі сьцесьняць правы чорных людзей. Беручы прыклад са сваіх польскіх вучыцялёў, нашы баяры, ахрысьціўшы чорных людзей «хамствам», пазбавілі, падобна таму як гэта было тады ў Польшчы, усіх правоў і ўселякага значэньня. Упадку чорных людзей спрыяло ешчэ і тое, што Беларускія землі, пазбыўшыся сваей сувэрэнасьці, хоць захавалі пры сабе поўную тэрыторыальную аўтаномію, але сувэрэннасьць апынулася ў руках Вялікага Князя. Вялікія ж Князі, будучы разам і каралямі польскімі, былі кукламі ў руках польскай шляхты і дыплёмацыі, якая неўклонна кіравалася да паняволеньня і далучэньня беларускіх зямель да Польшчы праз розныя уніі, а галоўнае, праз пасеяньне клясовай розьні і знішчэньня нацыянальнай еднасьці народу.
