Старонка:Беларускі правапіс (1943).pdf/24

З пляцоўкі Вікікрыніцы
Гэта старонка не была вычытаная
Калі-ж г, х чародуюцца з гукамі з, с, дык тады будзе канчатак е: у стра́се, на парозе, у кажусе, у вусе.
УВАГА 2. У прадметніках усіх родаў з асноваю на г, х у месным склоне, а у жаноцкім родзе і у давальным г, х чародуюцца з гукамі з і с, прыкл.: луг — на лузе, гарох — у гаросе, вуха — у вусе, дарога — дарозе і на дарозе, кніга — кнізе і у кнізе, страха — страсе і на страсе.

Правіла 39. Прадметнікі усіх родаў у назоўным склоне множнага ліку маюць канчатак у цьвярдых і зацьвярдзелых асновах ы, у мяккіх і пасьля г, к, х — канчатак і: народ — народы, авадзень — авадні, хата — хаты, песьня — песьні; мора — моры, поле — палі, парог — парогі, дарога — дарогі, воўк — ваўкі, жонка — жонкі і жанкі (апошняе — тое самае, што і «жанчыны»); кажух — кажухі, страха — стрэхі.

Але: селянін — сяляне, грамадзянін — грамадзяне, мешчанін — мяшчане і інш. (гл. прав. 33; 5).

УВАГА. Наступныя прадметнікі з цьвярдою асноваю у назоўным склоне множнага ліку заўсёды маюць канчатак і, аня ы: люд — людзі, гон — гоні і побач той і другі: калена — калені і калены, чорт — чэрці і чарты, сусед — суседзі і суседы (два, тры суседы).

Правіла 40. Прадметнікі мужчынскага і ніякага роду у родным склоне множнага ліку маюць пад націскам канчаткі — оў (ёў), а не пад націскам ва усіх родах — аў (яў), напр.: вало́ў, стало́ў, ласёў, пнёў, кавалёў, палёў, наро́даў, наста́ўнікаў, гу́мнаў, мо́раў, кні́гаў, рэ́чаў, пры́яцеляў, але́няў, зада́ньняў, пыта́ньняў, сьне́даньняў, ві́шняў, ма́зяў, ла́зьняў і г. д.

Але у прадметніках жаноцкага і ніякага роду, а у некаторых словах і мужчынскага роду могуць быць формы аднае асновы, прыкл.: рагоў і рог, гадоў і год (пяць год), пяць чалавек, сялян, мяшчан; вокнаў і вокан або вакон, хатаў і хат, сохаў і сох, хваляў і хваль, а таксама: задач, школ, вуліц, хвоек, жнеек, рук, ног, гор і г. д.

Правіла 41. Прадметнікі мужчынскага роду у родным склоне множнага ліку маюць канчатак -ай (яй) не пад націскам, а пад націскам ей толькі у словах: грош — грашай, конь — коняй, гон — гоняй, але: люд — людзей, госьць — гасьцей, лапаць — лапцей, чорт — чарцей.

Правіла 42. У прадметніках жаноцкага роду з канчаткамі на зычны могуць быць канчаткі -аў (яў) толькі не пад націскам. У націсьненых-жа канчатках будзе -эй, ей, прыкл.: мы́шаў, пе́чаў, сенажа́цяў, су́вязяў, асаблі́васьцяў, уласьці́васьцяў, але: мышэ́й, пячэ́й, курэ́й, касьце́й, гусе́й, сьвіне́й.

УВАГА: 1. Прадметнікі жаноцкага роду з асноваю на в, л, м, н, р, асабліва калі гэтыя гукі стаяць па зычных, маюць толькі канчатак -аў (яў), прыкл.: клятва — клятваў, брытва —