Срэбра жыцьця (1925)/У вёсцы
| ← Мельнікі | У вёсцы Апавяданьне Аўтар: Кузьма Чорны 1925 год |
Ня пі густога чаю → |
| Іншыя публікацыі гэтага твора: Малюнак (Чорны). |
Прапануем да спампаваньня!
У вёсцы.
Аж уся хата гудзіць ад мух, а на паліцы каля дзьвярэй бляшкамі блішчыць новая гармоня са званкамі. Паліца пад самай стольлю, а ўнізу, пры вакне, над столікам сагнуліся Сьцёпка і Раман — гоняць гвазды, цягаюць дратву: Зьмітру Настулінаму к вясельлю боты канчаюць. Галасы і ў Сьцёпкі і ў Рамана хрыпавата-танклявыя ад вечнага сядзеньня над гэтым столікам, але вясёлыя:
— От, брат, абцас выходзіць, як шкло!..
— Ты яшчэ лакам трохі квацані.
— Я ўжо квацануў!..
А ў Сьцёпкавага бацькі голас зычны і шырокі, зусім малады:
— Не шкадуйце вы, адно, хлопцы, лаку, бо Зьмітрок Настулін — хлопец — уг-га! Дай божа ўсякаму добраму такога хлапца прычакаць… Я-ж кажу, хоць к вясельлю яму лаку не пашкадуйце на боты. Хэ-хэ-хэ!..
— Дзядзька Павал, але ідзеце, адно, гляньце, што за боты выходзяць.
Гэта Раман узяў няскончаны бот, панёс к печы паказваць дзядзьку Паўлу. Вочы ў Рамана сьвецяцца глыбінёю шчырай вясёласьці ад таго, што вельмі-ж добра боты выходзяць. Барада ў Рамана чорная, маладая, ускудлычаная, а твар нейкі запэцканы, ці то потам, ці то чым-небудзь іншым — як у шаўца…
— Няхай-бы ты, Раман, пабрыўся, — падаў голас з печы дзядзька Павал, — малады чалавек, а барада, як дзяркач.
— Шаўцу па штату не паложана брыцца, — аджартаваўся Раман.
— Добра кажа, па штату не паложана, хы-хы-хы-хы!..
Рагоча дзядзька Павал зычна і весела, як малады, хоць год пяцьдзесят пяць, мусіць, мае. Чэша ў даўно нябрытых сківіцах, выцягвае з губ малюсенечкі недакурак, стараецца ўзяць кончыкамі пальцаў, каб не апячыся, і зусім камечыць губы…
Ён толькі што прыехаў з поля ды ўзьлез на печ супачыць — вясною на печы ня горача: вядома, якое там паліва — абы гаршчок закіпеў… На полі ён араў папар. На сярэдзіне йшло, як мае быць, а каля меж, дык хоць гвалт крычы, аж конь з скуры, небарак, вылазіў. Вядома, трава нейкая пазарастала, заўсёды так каля меж.
А на другі бок мяжы араў сусед Юрась Цераховіч. Ён прыпыніў быў каня ды гукнуў:
— Я чуў, сусед, што будзем, кажуць, усе хочуць, зямлю перамерваць, каб ня было, значыць, ні вузкіх палосак, ні меж гэткіх сіберных. Шырокапалосіцу ўводзіць будзем.
— А што думаеш, гэта любата будзе…
Конь грыз на дарожцы траву, махаў аблезлым хвастом, а ў вачох яго сьвяцілася бяздоньне дзіцячай нявіннасьці. І хацелася тады дзядзьку Паўлу прыгалубіць яго, худога, спрацаванага, зрэзанага пугаю ў гадзіну, калі плуг ня йдзе. А толькі падышоў, пагладзіў па тонкай шыі па лобе, дык падумаў аб перамеры зямлі…
— Межы ды пырнік, каб вас агонь папаліў, — сказаў ён моцна.
А як ехаў дадому, над балотам енчылі чайкі, ды пахла асакою ды вятрамі…
Эх, поле ты маё шырокае!..
Раман — сусед — шавец, і разам яны шыюць з Сьцёпкам.
— А дзе конь?
І голас Сьцёпкі выявіў гаспадарскую клапатлівасьць. А голас з печы сур‘ёзны, з жартаўлівым агнём:
— А што, цяпер каня пільнавацца?! Вывеў я яго, значыць, на вуліцу, шалыгнуў пугаю па хвасьце — няхай ідзе ў стэп. Там-жа, уг-га, поўна Крапівішча коняй, дзеці ня пусьцяць, каб у Бушылава цягнуліся.
— Дзень добры!
З печы дзядзька Павал, а з-за стала Сьцёпка з Раманам глянулі ў бок дзьвярэй.
Прасунуўся ў хату з-за вушака чырвонаносы твар, скрабянула аб парог крывая нага і зьявілася постаць кульгавага дзяка Якіма Алтароўскага.
— Боты шыеце?
— Але.
— Каму-ж гэта так шліфуеце?
— Зьмітру Настулінаму.
— Ага, дык гэта к вясельлю, значыць!..
— А як вы, Якім Феафілавіч, ведаеце?
— Уга, я даўно ведаў!
— Сядайце, Якім Феафілавіч!
— Якім Феафілавіч прысеў к сталу i густа дыхнуў хлопцам самагонным перагарам.
— Разгаўляліся, Якім Феафілавіч?
— Грэшным, знаеце, дзелам, трохі перагэтае, у славу божыю і ў здароўе наша.
Дзядзька Павал падаў голас з печы:
— А я таксама ў сьвяты дзень люблю трохі гэтае, але-ж даўно ўжо было гэтае дзела, бо трэба з полем упраўляцца, ледзьве сяўбу скончыў.
— А я не пачынаў, не канчаў. Цяпер я, як верабей, можна сказаць, пад страхою. Як пціца нябесная — ні сею, ні жну. Зямлі, значыць, не палагаецца мне цяпер, паколькі ў духоўных састаю… Парадкі…
І стаў голас у Якіма Феафілавіча пакрыўджаным.
— А хто яго ведае, — падаў голас дзядзька Павал.
Кінуў недакурак на зямлю і пачаў драмаць. 35
У вушох гуло ад мух, густа пахла новымі ботамі, ды яшчэ кіслым малаком нясло, а з-за вакна чуўся весёлы бабскі рогат і дзіцячы плач…
Дрымота адабрала думкі, у галаве ў дзядзькі Паўла стала рабіцца пустата. Трохі чулася, як недзе плюхала вада, і пачало ўяўляцца, што гэта бабы на дварэ бялізну палошчуць. Халодная вада сьцякае па белых руках і плюхае, а вакол гарланяць пеўні, кудахчуць куры ды шчабечуць вераб‘і. А ўсё гэта глушыць ціхі голас кульгавага дзяка Якіма Алтароўскага:
— От дзень ды ноч і суткі ўпроч!..
— Чаму? — пытае са сьмехам Раман.
— Так, прыблізіцельна. А ўсячаскі пустое!.. Ваабчэ!..
А пасьля раптам, як-бы ўцякла дрымота і ўявілася, што перамерваюць поле, выкарчоўваюць межы, робяць шырокія загоны, будуюць новыя хаты, праводзяць у хатах па дроце сьвятло, а худы, зьбіты конь, стаіць каля новых варот і, адвесіўшы губу, сьмяецца.
— Дзень ды ноч і суткі ўпроч, — скрозь дрымоту чуцен голас дзяка, от так, дзень за днём, бліжэй к сьмерці… Чаму ня выпіць?.. Дык, кажаце, гармоня новая?..
— Тры тыдні як куплена, — адказвае Сьцёпка.
І гранула гармоня зыкамі, як нажом у гарбуз.
— Адчыні, адно, акно!..
Раптам голас Рамана стукнуўся ў столь песьняю:
|
Гэй на по-о-олі ў межа-а-ах |
— Гэй, гэй, быльнікі шумяць, — гранулі галасы і моцна выявілі глыбіню чалавечых пачуцьцяў.
У полі сьпявае вецер, вечар прыпаў да зямлі, а кусты шэпчуцца з вясёлай вадою ракі. Ці гэта радасьць, ці смутак у палёх?!..
— Гэта ж гармонік памагае песьні…
— Гэй, р-р-раб‘ята, валі! Раман, пачынай!
|
Гых, у градах табаку |
Галасы рвануліся ўшыр і ўверх, а гармонік грануў глыбіню вясёласьці.
І такая-ж буйная вясёласьць з радасьцю скінулі з дзядзькі Паўла дрымоту. На момант ускалыхнуліся адным жмутам пачуцьці і думкі. Матнулася ў іх роднае поле, абвеенае вятрамі, агорнутае сьцяною сьпелага жыта. Жыта, як боб, а коні на начлезе, як печы. А ў хаце душна ад ботаў, а сонца, як золата, над зямлёй. Эх, добра, што хоць жыву я на сьвеце…
І толькі шалыгнуў дзядзька Павал з печы, адно бліснуў пятамі, як уюн хвастом у дно саджалкі; стаў пасярод хаты, моцна на зьвяцістых нагах, ды ў захапленьні бязьмежным пачаў даваць махі хлапцом.
— Ня гэтак, — ускіпеў кульгавы дзяк Якім Алтароўскі, — ня гэтак, кажу; я, стала быць, на гэтым, на клірасе, зубы свае зьеў; ня толькі ўверх і ўніз трэба, а і ў бакі!..
— Пашоў ты з сваім крыласам!..
Пакрыўджаны Якім Феафілавіч адставіў крывую нагу ды пашоў па хаце дробным трапаком, выбіваючы такт рукамі пад песьню й гармонік, сапучы перагарам самагонкі першага адгону.
І толькі перапалоханыя мухі застукалі ў столь…
Так узмахнулася вясёласьць у людзей. У аднаго ад „дзень ды ноч і суткі ўпроч“, так што ўжо стала „мора па калені“, а ў другіх ад жыцьця, ад шырыні нязжытай жыцьцяздольнасьці…
Гаварылі зыкі, што ўсё тут у іх, а ня ў словах песьні; у тым усё тут, што выяўляюць зыкі. І як заціхла песьня, зноў грануў Сьцёпка на гармоніку нешта баявое так, што к хаце стаў зьбірацца народ.