Срэбра жыцьця (1925)/Ня пі густога чаю
| ← У вёсцы | Ня пі густога чаю Апавяданьне Аўтар: Кузьма Чорны 1925 год |
| Іншыя публікацыі гэтага твора: Ня пі густога чаю. |
Прапануем да спампаваньня!
Ня пі густога чаю.
Загадчык рэгістратуры выступаючых і ўступаючых папер у нейкай установе — Барыс Іванавіч Цэнтразыхер выпіў два куфлі піва і ўжо хацеў ісьці з піўной, як раптам пачуў непадалёку недзе цікавую гаворку. І самае галоўнае, дык гэта тое, што галасы былі як-бы знаёмыя.
— У нашыя часы, Ферапонт Пятровіч, — чуўся недзе блізка хрыпла-густы і нізкі голас, — асоба ў гісторыі ніякай ролі ня грае і больш нічога я вам кажу…
— З якіх гэта часоў пачалося? — запытаў другі голас, скрыпуча-павольны і вялы, як тандэтная кілбаса.
— З якіх часоў гэта пачалося, точна вам указаць не магу, бо яшчэ пакуль што на занятках гуртка мы да гэтага не дашлі, але даволі таго, што я константую факт, які домініруе над усім і загэтым тут ніякім сытуацыям думкі не павінна быць месца.
— Значыць, наколькі я асьмелюся думаць, тут інструкцыя такая вышла для няўхільнага правядзеньня ў жыцьцё.
— Чаго ня ведаю, таго не скажу.
— А пад якім нумарам інструкцыя была ў журнал заведзена?
— Пачці што й ня помню… Эй, гражданін, давайце яшчэ па куфлі.
Барыс Іванавіч Цэнтразыхер, пачуўшы гаворку, высунуўся з-за стала, каб выглядзець, хто гэта ў піўной вядзе такую сталую размову. Для гэтага яму прышлося аглядзець некалькі бліжэйшых столікаў.
— Чорт яго ведае, — сказаў сам сабе Цэнтразыхер, — вось і пазнай тут, хто гаворыць, калі за кожным столікам усё такія, відаць, людзі, якія ня могуць вырашаць такія пытаньні.
Налева ад Цэнтразыхера, зусім блізка, сядзелі два рэпортэры мясцовай газэты і трымалі ў руках нейкія запісачкі.
— Вось гэта яны мусіць і гавораць, — падумаў Барыс Іванавіч і прыгнуўся ў іх бок, каб слухаць.
— А вам я, таварыш Пастрочны, магу даказаць, — гаварыў нэрвова і рашуча адзін рэпортэр, махаючы рукамі перад носам другога, — што з гэтай вашай заметачкі больш ня выйдзе, як дзесяць радкоў. Вы мне хоць кол на галаве чашэце, а я буду стаяць за сваё.
— Вы памыляецеся, таварыш Ганарарны, — апраўдваўся другі, — тут будзе, сама менш, пятнаццаць радкоў…
— А калі пусьціць яе на сем квадратаў, ды зрабіць чатыры абсацы, — ня ўнімаўся першы, — дык гэтая ваша заметка страціць усякую цікавасьць…
„Ну, тут гавораць пра справы службовыя“, падумаў Барыс Іванавіч і перавёў вочы на другі столік. Там цэлай кампаніяй вырашалася пытаньне, дзе і як цяперашнім сьветам трэба шукаць жонку, каб яна была самаю настаяшчаю жонкаю, а ня ліха ведае чым.
„Ну, гэта народ дробны і адсталы“, падумаў Барыс Іванавіч, яны аб ролі асобы ў гісторыі гаварыць ня будуць. Для іх гэта недаступна.
І, падумаўшы так, перавёў вочы і вушы зусім направа. Там, пры самай сьцяне, было цемнавата і загэтым чалавечыя галовы зьліваліся з куфлямі піва і трудна было ўгадаць ці то там на адну голаў прыходзіцца дзесяць куфляў, ці на адзін куфель дзесяць галоў. Барыс Іванавіч прыслухаўся і, пачуўшы ўсяго некалькі галасоў, прышоў к пункту погляду, што там на аднаго чалавека прыходзіцца каля дзесяці куфляў.
— У нашы часы, — чуўся адтуль голас, рыфма ў вершах ніякай ролі ня грае. Я неяк раз гаварыў з старшымі мэханікамі па гэтай часьці, дык яны мне гэтае самае сказалі. Так што ты, калі гэта сур‘ёзна задумаў узяцца сьцішкі caчыняць, дык зьвярні на гэта ўвагу. Я табе раю, як прыяцель, які хоча табе дабра.
Я гэта, братка, бачу, — пачуўся ціхі і нэрвовы голас.
— Ну, — махнуў рукою і ўсьміхнуўся Барыс Іванавіч, — не з маім становішчам па службе слухаць такія рэчы. Я чалавек практычны і сталы.
„Ну, значыць, так і не давядзецца, мусіць, даведацца, хто гэта пра гістарычныя тэмы гаворку разводзіў“, падумаў далей Цэнтразыхер „а цікава было-б пабачыць сталых людзей. Трэба было-б пазнаёміцца з імі“.
На ўсякі выпадак Барыс Іванавіч падняўся з свайго месца і акінуў вокам столікі далей. І раптам сеў, застыўшы на адным месцы. Проста перад ім, за другім столікам, сядзелі рэгістратары папер у яго аддзеле — рэгістратар уступаючых папер Ферапонт Пятровіч Чарнілюк і рэгістратар выступаючых папер Павал Крамінадавіч Чыстапіс — абодва пажылыя і сталыя мужчыны, з акуратна пастрыжанымі чыноўніцкімі бародкамі.
— От табе й раз, — сказаў сам сабе ціха Барыс Іванавіч, — вось з імі то мне якраз тут не хацелася б сустракацца. Нявыгаднае дзела, калі аба мне сярод служачых пойдзе гаворка, што і я п‘ю. На маім месцы трэба лепш усяго выяўляць сябе за чалавека сучасных поглядаў — за чалавека, які ня п‘е, карт ня ведае, у бога ня верыць і ня любіць мяшчанства. А тут яны мяне якраз могуць за куфлямі ўгледзець, гэта проста, значыць, папаўся я перад людзьмі, якія ніжэй мяне стаяць. У старыя часы, калі я служыў у казённай палаце, ні разу не пападаўся, a гэта якраз папаўся. І перад кім, каб хто папытаў?! А тут, ліха на яго, і выйсьці няма як — якраз міма іх століка праходзіць прыдзецца. Трэба чакаць, пакуль яны першымі выйдуць.
Барыс Іванавіч адсунуў ад сябе куфлі, падпёр твар рукамі і пачаў супакойвацца.
„Добра, што хоць тут нейкі цемнаваты куток“, зьявілася ў яго радасная думка і ўжо зусім прапала ў яго цікавасьць да тае асобы, якая „ў нашы часы ў гісторыі ролі ня грае“.
— …Але скажэце вы мне, Павал Крамінадавіч, нашто для нашага брата гэтыя гурткі ўведзены? — гарачыўся Ферапонт Пятровіч за куфлем піва, як-бы здаволены тым, што гаворка перашла ў спрэчку. — Ну для чаго, скажам, вы на гэтым самым гуртку вывучаеце, што ў нашы часы асоба ў гісторыі ролі ня грае?!. Ды я каму хочаце скажу, што для нас гэта ня мае жаднае моралі… І я зараз вам цьвёрдым аргумантам перагэтае думкі свае: ну, скажеце вы, Павал Крамінадавіч, на міласьць — ад таго, што асоба ў гісторыі пакінула ролю граць, вы паперы запісваеце ў журнал зьверху ўніз ці зьнізу ўверх, Парадак той самы, а загэтым для нас, скажам, рэгістратараў, гэтыя гурткі, з такімі пытаньнямі, маюць такую цану, як асоба ў гісторыі ці гісторыя ў асобе… Я гавару пра сябе, скажам…
Ад піва галава ў Ферапонта Пятровіча зьвесілася ўніз, намокшыя вусы пераблыталіся з барадою, а вочы зрабіліся, як мокры попел. Павал-жа Крамінадавіч яшчэ не падаваўся — усё абціраў хустачкаю пад носам, ды падпіраў леваю рукою бок.
— Што вы тут, Ферапонт Пятровіч, паніку наводзіце, — накінуўся ён на Чарнілюка, — з вас крытык усё роўна, як з нашага кур‘ера марксысты. Нашто вам гаварыць аб тым, аб чым вы нічога ня ведаеце. Гурток патрэбен і должан быць!
— Але нашто?
— Аб гэтым можна й ня пытаць. Брыдка пытаць аб гэтым у нашы часы. Патрэбен дый усё тут!..
— Даўней, аднак, ніякіх гурткоў гэтых ня было, а паперы ў журнал яшчэ больш акуратна запісваліся, чым цяпер!..
— Што вы даўнейшае памінаеце?! Даўней гісторыя ў асобе, значыць, гэтае, а цяпер зусім іншае… Вам яшчэ, як бачу, трэба павучыцца?..
— А вы-б, Ферапонт Пятровіч, чым вучыць сталых людзей, адвучылі-б сваю жонку ад нясучасных мяшчанскіх прывычак…
Ферапонт Пятровіч раптоўна падняўся, растапырыў рукі і, трагічна паківаўшы галавою, уставіў свае вочы ў твар Паўла Крамінадавіча
— Калі ўжо справа дашла да жонкі, — закрычаў Чарнілюк, то я вам павінен сказаць, што як вы сабе ні перагэтае!..
І раптам змоўк Ферапонт Пятровіч Чарнілюк. Змоўк, а твар яго сабраўся ў змаршчакі, яшчэ больш пачырванеў, губы папрабавалі выявіць ухмылку, ды не маглі. І сеў Ферапонт Пятровіч, уткнуўшыся носам у стол.
— Што вы там такое ўгледзелі? — запытаў шэптам Павал Крамінадавіч.
Запытаў і падняўся, паглядзеў туды, куды глядзеў Ферапонт Пятровіч, і таксама сеў, прыціхшы.
Там, у цемнаватым кутку ўгледзелі яны нешта такое, што пачало зварачаць ім цьвярозасьць.
І Фарапонт Пятровіч Чарнілюк, і Павал Крамінадавіч Чыстапіс у кутку за столікам убачылі ўскудлачаную галаву і вастраносы твар Барыса Іванавіча Цэнтразыхера. Абодвы яны зараз-жа селі і, забыўшы асобу ў гісторыі і мяшчанскія погляды на жыцьцё жонкі аднаго з іх, зрабіліся вялікімі прыяцелямі адзін аднаму.
— От, каб яго агні сьпяклі! — загаварыў ціхенька Ферапонт Пятровіч, прыгнуўшыся да Паўла Крамінадавіча, — да таго шкода патрачанага часу і энергіі, проста крыўднае дзела… Зьбіраўся, зьбіраўся, хадзіў-хадзіў на гэтыя сходы і раптам усе дуды аб землю.
— Чаму, што? — прашаптаў зусім ужо спалоханы Павал Крамінадавіч.
— Гэта ж такая справа ў мяне выходзіць. Значыць пачаў прыглядацца да людзей, уваходзіць, думкамі і сьмякалкай у жыцьцё, ды адзін раз і гавару дома вечарам жонцы: „так і так кажу, а ці не пачаць мне паступаць — кажу — у партыю. Дзякуй богу пара, час спакойны, цяпер самы раз паступаць; абы толькі як бог памог убіцца туды“. — А што ты думаеш, — адказвае мне жонка, — выгаднае дзела, тады зусім інакшы від будзем мець. „Вагу тады я буду ў сабе мець“, падумаў я. А тут якраз мой добры знаёмы канторшчык на жалезнай дарозе Гіцмаржовінскі гэтае самае задумаў, мне ўва ўсім прызнаўся і паехаў у Екацерынаслаў паступаць у партыю: дык мяне калі возьме яшчэ большая ахвота! „Ну — думаю — калі бог дасьць здароўе — неўзабаве буду ў партыі састаяць“. Зараз пачаў зарэкомэндоўваць сябе — сходы там усякія, скромнасьць, пашана да старшых, білеты сабе і жонцы на спэктакль, калі ён ставіцца на карысьць профсаюзаў, ды ці мала чаго. „Абы, адно, бог даў здароўе“, думаю сабе… А гэта якраз сягонешні вечар, каб ён, згарэў, каб ён, усё сапсаваў — гэта-ж Барыс Іванавіч Цэнтразыхер сам таксама ў партыю хоча і, здаецца мне, што скарэй за мяне паступіць, а паступіўшы, мне ходу ня дасьць, бачыўшы мяне за куфлямі…
— Сьмякнеце вы і радуйцеся, перабіў ціха і ў захапленьні Павал Крамінадавіч, — раскіньце розумам направа, раскіньце налева і ўразумейце, што ён будзе маўчаць, як вады ў рот набраўшы.
— Чаму?!
— Чаму!?. Ды папытайце вы ў яго, чаго гэта ён тут сядзіць, у цёмны кут забраўшыся?!.
— Як я бачу, — загаварыў вялым голасам Ферапонт Пятровіч, — дык вы, Павал Крамінадавіч, хоць яшчэ трыццаць тры гады з палавінай запісвайце пад нумар паперы ў журнал, усё роўна будзеце тым, кім вы ёсьць. І перад тым, як пачынаць выказваць думку сваю, заўсёды падумайце. А то заўсёды ўзрадуеце гаворкаю, а пасьля гэтай радасьці горш яшчэ на душы робіцца, бо вашы словы — на ўзьвей вецер.
— Чаму?
— А таму што вы не падумалі аб тым, што тут ня толькі піва, а чаго хочаш дастанеш. І можа ён зусім не для піва сюды прышоў.
— Вы думаеце? — узрадваўся Павал Крамінадавіч, — калі так, дык тым пачай: калі ён скажам, настаяшчы напітак п‘е, дык уручаю галавой, што слова нідзе не скажу, бо сам гэткі самы.
— Эх, Чыстапіс, Чыстапіс, — патрос галавою Чарнілюк, — служыце вы разам з ім у ваднэй установе, а ня можаце дадумацца, што ён можа тут калі-небудзь чай піць. Ну хто яму можа забараніць прыйсьці сюды шклянку, скажам, чаю выпіць? Паколькі я яшчэ ня згубіў розум, пастолькі бачыў яго толькі голаў, ніякіх-жа куфляў, ні шмуфляў каля яго ня бачыў.
— Ня бачылі? — устрывожыўся Павал Крамінадавіч, — няўжо каля яго куфляў няма; значыць, гатова быць няпрыемнасьць па службе. От увагнаў чорт мяне сягоньня сюды!
— А мяне?!
— Ну і вас!
— А ў яго такі, здаецца, відаць два куфлі, — радасна шапнуў Павал Крамінадавіч, прыгледзеўшыся.
— Ну?! — крыкнуў Ферапонт Пятровіч голасам, у якім было надзвычайна многа і радасьці і надзеі.
— Верна. Вунь нешта блішчыць, здаецца, вуха ад куфля.
І яны ўдвох трохі прыпадняліся і пачалі прыглядацца на столік Цэнтразыхера.
„Прыглядаюцца, каб яны папруцянелі“, падумаў Барыс Іванавіч Цэнтразыхер, „от табе і прышоў, чорнага піва папрабаваў. Цяпер, сволачы, разьнясуць языкамі па ўсім сьвеце, што я вечарам па піўных цягаюся. Гэта ж мяшчане чыстакроўнай крыві. Прападзе, ліха на яго, погляд на мяне, як на чалавека з сучаснымі поглядамі на жыцьцё. Горка жыць на сьвеце! Папрашу я, адно, адно, — чаю, зьявілася ў яго думка, „ды так папрашу, нібы я цяпер гэта піў ня піва, а чай такі густы“.
— Гражданін! — гукнуў Цэнтразыхер, — дайце мне яшчэ чаю, ды не такога густога і ў шклянцы!
Гражданін абцёр рукі аб свой белы фартух прынёс чай.
— Чуеце вы, — загаварыў Ферапонт Пятровіч, — гэта ж ён чай з куфля мусіць піў; і чаму гэта з куфля, чорт яго ведае. Няўжо гэта шклянак не хваціла? Давайце і мы сабе закажам чаю ў шклянках і закруцім яму галаву за мілую душу.
— Давайце!
— Эй, гражданін, нам таксама чаю ў шклянках, але густога.
Гражданін прынёс чай і трое людзей за двума столікамі пілі яго, радасна паглядаючы адзін на аднаго і адсунуўшы ад сябе куфлі з астаткамі чорнага піва.
Праз поўгадзіны яны ўсе ўтрох папрыяцельску выходзілі з піўное.
— А я, ведаеце, чаго трохі сягоньня тут сьцебануў, — гаварыў выходзячы Барыс Іванавіч, — маю прывычку хадзіць у піўную вечарамі чай піць.
— Гэтак сама і мы, — адказаў Ферапонт Пятровіч, — ішлі гэта мы з Паўлам Крамінадавічам міма дый рашылі зайсьці ў піўную чаю выпіць… Ну, выпілі гэта мы па куфлі чаю, а пасьля задумалі яшчэ па шклянцы выпіць… Ну, выпілі яшчэ па шклянцы, дый гэтае…
— Я таксама, — падаў голас Цэнтразыхер, — выпіў два куфлі чаю, а пасьля яшчэ шклянку… Але вельмі нейкі чай тут густы падаюць, проста чорны, як дзёгаць. Ці то гэта можа ён ад таго такім здаецца, што ў куфлях!?
— А мне, каб вы ведалі, — сказаў Ферапонт Пятровіч, — профэсар забараніў густы чай піць, паколькі ў мяне, значыць, біцьцё сэрца і пляўрыт мазгоў. Так мне выразна й сказаў: ня пі ты, кажа, браце, густога чаю (мы з ім на ты). Але потым п‘ю — не магу ўстрымацца, нутро прымае. Ну, бывайце здаровы, Барыс Іванавіч, і вы, Павал Крамінадавіч. Сягоньня яшчэ ня позна — пайду пачытаю трохі. Я, ведаеце, Барыс Іванавіч, цяпер політычныя кнігі чытаю вечарамі — сьветагляд пашырыць трэба… Паколькі цяпер асоба ў гісторыі ролі ня грае, пастолькі, значыць, адным словам, і гэтае… Бывайце здаровы.