Уранку ўстаўшы, кожны раз
Я дзякую сардэчна богу
За тое толькі, што ў наш час
Чараўнікоў не так і многа.
К таму ж — і чэсць і слава ім! —
Бяспечныя жаніцьбы нашы…
Мужам, дзяўчатам маладым
Іх замыслы не так і страшны.
Ёсць чарадзеяў іншых шмат
Іх ненавіджу я ўсёй сілай:
Ухмылка, ветлы іх пагляд,
Прывабны стан і голас мілы.
Не верце хітрым ім і лютым,
І так, як я, у добры час,
Не знайце іхняе атруты, —
Хай цішыня агорне вас.
Паэзіі цудоўны геній,
Пясняр таемнага натхнення,
Кахання, мараў і чарцей,
Жыхар магіл і рая даўні,
І музы вольнай дабрадзей,
Пястун, ахоўнік і настаўнік!
Даруй, паўночны, мне, Арфей,
Што я ў аповесці маёй
Цябе часамі пераймаю
І ліру музы маладой
Ў хлусні прыгожай выкрываю.
Сябры, вы чулі, як з самоты
Злачынца ў дні часоў былых
Сябе прадаў спачатку, потым
Прадаў чарцям дачок сваіх;
Як ён у шчодрых падаяннях,
Малітвай, верай, а затым
Пастом і шчырым пакаяннем
Знайшоў заступніка ў святым;
Як ён памёр, і як заснулі
Дванаццаць дочак маладых:
І нас прывабілі, жахнулі
Малюнкі вобразаў начных,
І гэтыя праявы-цені
І змрочны чорт, і божы гнеў,
Жывыя грэшніка мучэнні
І прыгажосць чароўных дзеў.
Мы з імі плакалі, хадзілі
Навокал замкавай сцяны,
І сэрцам чулым мы любілі
Палон і ціхія іх сны;
Душой Вадзіма заклікалі,
Віталі абуджэнне іх,
Не раз манашак маладых
Ля бацькавай труны страчалі.
І так магчыма?.. нам салгалі!
Ды ці скажу вам праўду я?
Ратмір, хазарскі хан, штосілы
На поўдзень гнаў свайго каня,
І думаў ён да змроку дня
Нагнаць прыгожую Людмілу.
Барвовы дзень ужо знікаў;
Дарэмна хан перад сабою
Удалеч пільна паглядаў:
Было ўсе пуста над ракою.
Зары апошні промень ззяў
Над пазалотай лесу яркай.
Ля чорных скал ён праязджаў,
І, стомлены яздою шпаркай,
Начлегу паміж дрэў шукаў.
Ён на даліну выязджае
Ды бачыць: замак на гарах
Муры зубчастыя ўздымае;
Чарнеюць вежы па кутах;
І дзева па сцяне высокай,
Бы ў моры лебедзь адзінокі,
Ідзе, асветлена зарой;
І спеў дзяўчыны маладой
Ледзь чутны ў цішыні глыбокай:
«Ад хваль падзьмулі халады;
Кладзецца ў полі цемра ночы.
Заходзь, вандроўнік малады!
Схавайся ў церам наш дзявочы.
Тут ноччу цішыня заўжды,
А днём і шум і баляванне.
Прыйдзі на дружнае спатканне,
Прыйдзі, вандроўнік малады!
Дзяўчаты ў нас, прыходзь сюды,
Адчуеш ласку іх, каханне.
Прыйдзі на тайнае спатканне,
Прыйдзі, вандроўнік малады!
Зайграе рань на ўсе лады,
Напоўнім збан на развітанне.
Прыйдзі на мірнае спатканне,
Прыйдзі, вандроўнік малады!
Ад хваль падзьмулі халады;
Кладзецца ў полі цемра ночы.
Заходзь, вандроўнік малады!
Схавайся ў церам наш дзявочы».
Яна гукае юнака;
І ўжо наш віцязь пад сцяною;
Спаткаць гасця-вандраўніка
Дзяўчаты выбеглі гурбою;
Пад гоман ветлівасці госць
Акружак быў; з яго не зводзяць
Сваіх вачэй яны; і вось
Дзве дзеўчыны каня адводзяць;
Ідзе ў святліцу хан, чаргой
За ім дзяўчаты — мілы рой;
Адна здымае шлем крылаты,
Другая кованыя латы,
Хто пыльны шчыт бярэ, хто меч,
А хто здымае зброю з плеч;
Але раней чым весяліцца,
Ратміра юнага вядуць
У лазню рускую памыцца.
Ўжо хвалі дымныя цякуць
Ў яе сярэбраныя чаны,
І веюць халадком фантаны;
Дыван багаты перад ім;
На ім стамлёны хан кладзецца,
Над ім празрыста пара ўецца;
З ласкавым поглядам нямым
Напаўадзетыя дзяўчаты
З усёй руплівасцю сваёй
Навокал рыцара заўзята
Снуюцца жваваю гурбой.
Адна махае па-над ханам
Галінкамі бяроз жывых,
І пыша жар ад іх духмяны,
А сокам ружаў веснавых
Другая стому праганяе
І ў водарнай вадзе купае
Яго густыя валасы.
І юны хан ад захаплення
Забыў у гэтае імгненне
Пра ўзлёт Людмілінай красы;
Адным агорнуты жаданнем,
Пакутліва пагляд блішчыць,
І, поўны страснага чакання,
Ён сэрцам растае, гарыць.
Ды вось ён выйшаў з лазні чынна,
Адзеты ў пышныя тканіны,
Ратмір, сярод прыгожых дзеў,
За стол багаты потым сеў.
Я не Гамер, а ён высокім
Уславіць вершам мог адзін
Абеды грэчаскіх дружын
І звон і пену чаш глыбокіх.
Не, па слядах Парні, мілей
Мне славіць ліраю шматструннай
І страсны шэпт ў цяні начэй,
І дзеваў палкі пацалунак!
Заліты месяца святлом,
Я церам бачу ў аддаленні,
Дзе віцязь млосны, ў запаленні
Спакойна спіць салодкім сном;
Яго чало, яго ланіты
Імгненным полымем гараць;
Гатовы вусны паўадкрыты
Пяшчоту тайную прыняць;
Глыбока віцязь уздыхае,
Ён бачыць іх — і ў палкім сне
Да сэрца коўдру прыціскае.
Ды вось хтось дзверы адчыняе,
Рыпіць пад ножкай нецярплівай
Падлога ў цішыні раўнівай,
І ў бляску месяца гулліва
Мільгнула дзева. Сон крылаты,
Прэч адлятай з яго чала!
Прачніся — ноч твая прыйшла!
Прачніся — дарагі міг страты!..
Яна падходзіць, ён ляжыць,
Ў салодкім сне адпачывае;
Павольна коўдра апаўзае,
Агнём чало яго гарыць.
Маўкліва дзева перад ім
Стаіць нязручна і аддана,
Нібы двудушная Дыяна
Прад мілым пастарам сваім;
І вось яна на ложак хана
Каленам туліцца адным,
Ўздыхнуўшы, твар к яму схіляе
З гарачым подыхам сваім
І сон шчасліўца абрывае
Цалункам палкім і нямым…
Сябры, саромлівая ліра
Замоўкла пад маёй рукой;
Слабее ціхі голас мой —
Пакінем юнага Ратміра;
Спяваць цяпер аб ім не час:
Руслан цікавіць болей нас,
Руслан, наш віцязь беззаганны,
Каханак верны і адданы.
Яго стаміў упарты бой,
Пад волатаўскай галавою
Ён сон салодкі бачыць свой.
Але ўжо ранак над зямлёю
Яснеўся ціхаю зарой;
Ўжо промень жартаўлівы
Касматы шлем стаў залаціць.
Руслан устаў, і конь імклівы
Ужо яго стралой імчыць.
І дні бягуць; жаўцеюць нівы;
Спадае з дрэваў кволы ліст;
Ў лясах асенні ветра свіст,
Напевы птушак заглушае.
Пахмуры і цяжкі туман
Пустыя ўзгоркі абвівае;
Зіма не за гарой — Руслан
Свой шлях настойліва трымае
Далей на поўнач; з кожным днём
Ён перашкоды сустракае:
То б’ецца з волатам на злом,
То з ведзьмаю, то з веліканам,
То бачыць яснай ноччу ён,
Як быццам праз чароўны сон,
Акружаны сівым туманам,
Русалкі на галлі сядзяць,
З усмешкай на яго глядзяць;
Яны, не кажучы нічога,
Чаруюць князя маладога…
Ды ў сэрцы сіл таемны рой
Збярог яго ў спакусе той;
Ў яго душы жаданне тае,
Не бачыць іх, не заўважае,
Людміле верны ён адной.
А што ж у гэты час рабіла
Мая прыгожая княжна,
Мая цудоўная Людміла?
Схаваная чароўнай сілай
Вядзьмарскай шапкі, ўсё яна
Маўкліва сумная гуляла
Сярод прысад, сярод садоў,
Пра друга думала, ўздыхала,
Ці, волю даўшы марам зноў,
Да родных кіеўскіх палёў
У летуценнях адлятала;
Братоў ды бацьку абдымала,
Сваіх сябровак маладых
І мамак пазнае сваіх —
Палон забыўшы і разлуку!
Ды хутка бедная княжна
Зноў у палоне церпіць муку,
Ізноў, гаротная, адна.
А ведзьмара рабы няспынна
І ўдзень і ўноч па пуцявінах,
Па замку, ў садзе, поўны зла,
Княжну палонную шукалі,
Хадзілі, голасна гукалі,
Ды марнай праца іх была.
Людміла смехам іх страчала:
У садзе, ў зараслях алей
Без шапкі, раптам узнікала
І клікала: «Сюды, хутчэй!»
І ўсе кідаліся за ёй;
Людміла ўбок — нябачнай стала,
Яна нячутнаю хадой
Ад рук драпежных уцякала.
Усюды часта заўважалі
Яе мінутныя сляды:
То залацістыя плады
З галін шумлівых прападалі,
То кроплі чыстае вады
На луг патоптаны спадалі:
Тады напэўна ў замку зналі,
Што есць альбо што п’е княжна.
На голлях кедра ці бярозы
Ўсю ноч хавалася, яна
Шукала хоць на момант сна —
Ды толькі пралівала слёзы,
Гукала мужа і спакой,
У цяжкім смутку пазяхала.
І рэдка, рэдка прад зарой,
Прынікшы к дрэву галавой,
Дрымотай кволаю драмала;
Радзела ледзь начы імгла,
Яна пад вадаспад ішла
Памыцца свежаю вадою:
Сам карла ранняю парою
Аднойчы наглядаў з палат,
Як пад нябачанай рукою
Гулліва плёскаў вадапад.
З сваёй звычайнаю журбою,
Да новай ночы, зноў і зноў,
Яна блукала між садоў;
І часта ў змроку пазнавалі
Яе прыемны галасок;
І часта ў лесе падымалі
Ці ёю кінуты вянок,
Ці шалік колеру нябёс,
Ці хустку, мокрую ад слёз.
Суровай палкасцю натхнёны,
Дакукай, злосцю засмучоны,
Вядзьмар нарэшце загадаў
3лавіць княжну — ўсе кінуць справы!
Так Лемнаса каваль кульгавы,
Калі вянец ён шлюбны ўзяў
З рук Цытарэі велічавай,
Раскінуў сець яе красам,
Адкрыў насмешлівым багам
Кіпрыды чулыя забавы…
А наша бедная княжна
Ў альтанцы мармурнай сядзела;
Праз голле хісткае яна
Самотным позіркам глядзела
На поле, на квяцісты луг.
Тут чуе — клічуць: «Мілы друг!»
І бачыць вернага Руслана.
Яго хада, аблічча, стан;
Ды бледны ён, ў вачах туман
І на бядры жывая рана —
Зайшлося сэрца ў ёй. «Руслан!
Руслан!.. Ды ён жа!» І стралою
Да мужа бедная бяжыць,
Ад слёз і радасці дрыжыць:
«Ты тут… ты ранен… што з табою?»
Ужо дабегла, абняла:
О жах… то прывід, ён знікае!
Людміла ў сетцы; і з чала
Тут шапка ўміг на дол спадае.
Знямеўшы, чуе грозны крык:
«Яна мая!» — і ў той жа міг
Ведзьмар прад ёю вырастае.
Пачуўся дзевы кволы стогн,
Ад страху падае — і сон
Над ёй свае крыло ўздымае.
Што будзе з беднаю княжной!
О страх глядзець: вядзьмар пахілы
Ласкае зморшчанай рукой
Прывабнасць юнае Людмілы!
Няўжо шчаслівы будзе ён?
Ды раптам тут пачуўся звон,
І хтосьці карлу выклікае.
Са страху бледны чарадзей
На дзеву шапку надзявае;
Ды трубяць зноў; гучней, гучней!
І ён на заклік выбягае,
За плечы бараду ўскідае.
Прапануем да спампаваньня!