На крэсах (1927)/VIII
| ← VII. Аб тым, як часам паляўнічы сам робіцца дзічыною | VIII. „Пан“ Янэк и „пан“ Міхась Аповесьць Аўтар: Алесь Гародня 1927 год |
IX. У пана ротмістра весела → |
Прапануем да спампаваньня!
РАЗЬДЗЕЛ VIII
„Пан“ Янэк і „пан“ Міхась.
∗
∗ ∗ |
Вэнгер ішоў памалу, не сьпяшаючыся.
Старанна аглядаў рэчку,
нібы спадзяваўся нешта на ёй убачыць.
Раптам —
спыніўся.
Зьняў цёмныя акуляры.
Прыставіў далоні да ілба, каб сонца не сьляпіла вочы.
Паглядзеў яшчэ раз на рэчку, і, зьняўшы кошык, схаваў яго ў капе сена, што стаяла з боку, каля дарогі.
Сам — прыгнуўся і пачаў сачыць вачыма за берагам. Ледзь-ледзь выдаваліся з хмызьняку яго цёмныя акуляры.
∗
∗ ∗ |
Па рэчцы — плыў човен.
У чаўне — хлапец і дзяўчына.
Янэк прыглядзеўся: твары знаёмыя. Дзесьці бачыў…
А!.. Дзятлаўскія!..
∗
∗ ∗ |
Човен праплыў прыстань. Праплыў яшчэ з
поўвярсты далей.
Там, на багністым поплаве густа рос высокі чарот. Толькі мясцамі на выгарах тырчэў хмызьняк, як бародка-эспаньёлка бяроскага багатыра — мільянэра Сімхі Лапідуса.
∗
∗ ∗ |
Дзяцюк саскочыў на бераг.
Дзяўчына прывязала да носу чаўна вяроўку.
Другі яе канец яна кінула хлопцу.
Той злавіў, расставіў ногі, упёрся, пацягнуў…
Праз хвіліну човен згінуў.
∗
∗ ∗ |
Нават калі-б вэнгер ці Янэк падышлі да самага чаўна крокаў, напрыклад, на дзесяць, мо‘ нават на пяць, — яны-б яго ня ўбачылі. —
Ён схаваўся ў густым, высокім чароце.
Вэнгер яшчэ ніжэй прыгнуўся ў хмызьняку.
Хціва глядзелі пранырлівыя яго вочы.
∗
∗ ∗ |
Хлапец з дзяўчынай выбраліся з хмызьняку. Як відаць, тут была цьвёрдая сьцежка,
ледзь прыкметная, можа быць невядомая нават мясцовым жыхаром, але, у кожным выпадку, не занесеная ані на адну карту. Нават на
сакрэтнай карце, выданай топографічным аддзелам Генэральнага Штабу Рэчы Паспалітай, нават на гэтай карце сьцежкі ня было.
Вэнгер гэта добра ведаў.
∗
∗ ∗ |
Хлапец з дзяўчынай перасеклі дарогу і пашлі проста ў лес. На плячох яны несьлі нейкія клумкі.
Што?
Хто-ж іх ведае!..
Вэнгер асьцярожна пашоў сьледам.
∗
∗ ∗ |
Углыбіліся ў лясную цемру.
Ішлі доўга, моўчкі.
Аглядаліся ва ўсе бакі.
Але раптам —
затрымаліся.
∗
∗ ∗ |
Хлапец адчыніў рот.
Але замест чалавечых слоў — па пушчы наняслося кукаваньне зязюлі
Янэк падлічыў: сем раз.
∗
∗ ∗ |
І блізка што зараз-жа, — як-бы ў адказ, — недзе запяяў салавей.
Сьпеў абарваўся.
Потым — пачуўся зноў. І зноў спыніўся, пачуўся зноў.
Нездалёку пахла гарэлым.
∗
∗ ∗ |
Праз хвіліну Янэк убачыў:
каля агню чатырнаццаць чалавек.
Хмурыя. Сур‘ёзныя.
Каля кожнага — вінтоўка.
Моўчкі падняліся дзьве фігуры.
Узялі ад хлопца і дзяўчыны рэчы, што тыя прынесьлі.
Потым — пачалася ціхая размова.
∗
∗ ∗ |
Пашапталіся насьпех. Разьвіталіся.
Хлапец і дзяўчына пашлі назад.
Да рэчкі.
Вэнгер ня стаў больш за імі глядзець, і
шпаркімі крокамі пашоў у бок Бярозы.
∗
∗ ∗ |
А што-ж з кошыкам?
Вэнгер пакінуў яго ў хмызьняку.
Янэк падышоў да гэтага месца. Знашоў кошык. Падняў яго — вельмі цяжкі!
Але што ў ім?
Янэк разьвязаў рэмні. Адчыніў — і выняў вялікія каменьні, загорнутыя ў анучы.
∗
∗ ∗ |
Увечары ў Спораўскіх лясох, каля загашанага агню спала дванаццаць чалавек.
Два вартавалі.
Раптам — зязюля. Пракукавала сем раз.
Адзін з вартаўнікоў запяяў салаўём.
Тры разы абрываўся яго сьпеў.
Потым ён пачаў ціха і асьцярожна будзіць спаўшых.
Другі — пашоў да таго месца, адкуль чулася кукаваньне зязюлі.
∗
∗ ∗ |
— Хто тут?
— Свой. Прыяцель.
— А хто ты?
— Я… Ня пытайся. Ушыстко едно. Вядзі да вашага начэльніка.
— Паляк… Вораг значыць… —
меркаваў вартаўнік.
Месяц выбраўся з-за хмаркі.
І ўраз з начное цемры выплылі:
блакітны мундзір, конфэдэратка,
рэмні, кобур.
∗
∗ ∗ |
Ня крычы. Я адзін. Прыяцель ваш. Прышоў папярэдзіць. Кідай вінтоўку, а я кіну рэвольвэр.
Паўстанец меркаваў:
— Чаму ня кінуць абрэз? Усё роўна — вораг занадта блізка.
Стрэльбаю нічога ня зробіш.
А мо‘ й праўда — ня вораг?
Мо‘ праўда — кіне наган? —
Моўчкі скарыўся.
∗
∗ ∗ |
Паўстанец і жандар, абодва бяз зброі, падышлі да стану.
— Я жандар — Янэк Глямбоўскі.
Хачу вас папярэдзіць.
— У чым справа?
— Вас высачыў шпік. Ноччу а трэцяй гадзіне з Бярозы высылаецца супроць вас атрад. Трыццаць чалавек. Коньнікі. На чале ротмістр Заблоцкі.
— Калі хочаце, каб цэлай засталася скура, — уцякайце ў другое месца…
∗
∗ ∗ |
Паўстанцы выплюшчылі вочы. Першы раз бачылі яны такога жандара.
Яны не маглі зразумець, як…
∗
∗ ∗ |
— Ну, вось. Я вас папярэдзіў. Але за гэта вы павінны мне дапамагчы…
— Марылька, з вашае вёскі, з Дзятлава, — ведаеце яе? Сёньня быў суд. Заўтра яе расстраляюць… Трэба яе адбіць…
∗
∗ ∗ |
Сьпярша па тварах паўстанцаў прабегла гіронічная ўхмылка:
— Вось табе і ваяка!
— Укахаўся?
— Потым — пашкадавалі:
— Спрытная дзяўчына!
— Лоўка жандару галаву закруціла…
∗
∗ ∗ |
З чвэрць гадзіны Янэк выкладаў свой плян.
Скэптыцызм зышоў з твараў паўстанцаў.
Слухалі з увагаю, напружана.
Потым — разьвіталіся.
Моцна патрэсьлі жандару руку.
Ад шчырага сэрца…
∗
∗ ∗ |
∗
∗ ∗ |
Але што гэта за цень ідзе ўвесь час сьледам за ім? Асьцярожна, як кот за мышкаю?
Хаваецца ўвесь час:
то за дрэва якое, то за хмызьняк…
∗
∗ ∗ |
Міхась Гарбаты — спрытны хлапец.
Калі ён учора сачыў за хлопцам і дзяўчынаю, што з вёскі носяць паўстанцам харчы, —
ён бачыў вельмі добра, што за ім з свайго боку сочыць малады жандар.
∗
∗ ∗ |
Гэта яму не перашкаджала ў яго працы.
Гэта яго не турбавала.
І ня дзіва:
Жандар — свой чалавек. Вэнгер выглядаў падазрона. А сачыць за падазронымі людзьмі — просты абавязак кожнага добрага жандара.
∗
∗ ∗ |
Але не дачакаўся.
Тады Міхась расказаў усё начальніку дэфэнзывы і атрымаў прыказ: пільна сачыць за жандарам.
∗
∗ ∗ |
Янэк падышоў да рэчкі.
Якраз вось тут ён схаваў свой човен.
Знашоў. Адпіхнуў. Ускочыў. Узяўся за вёслы.
∗
∗ ∗ |
— Стой, прадаўца! —
У човен ускочыў яшчэ нехта.
∗
∗ ∗ |
Янэк азірнуўся. І сваячасова.
Настаўлены на яго браунінг у вадзін момант паляцеў у ваду.
∗
∗ ∗ |
У чаўне — пачалася барацьба.
Не на жыцьцё — на сьмерць.
Абодва — моцныя.
Чыё возьме?
∗
∗ ∗ |
Раптам —
плюм-бум!
Човен перавярнуўся.
Па вадзе ўва ўсе бакі пашлі хвалі.
Пляск…
Здавалася, што там, на дне, усё яшчэ ідзе змаганьне.
Але хутка ўсё сьціхла.
Дрыгва зрабіла сваю справу.