На крэсах (1927)/VII
| ← VI. Абвінавачаны прызнаўся? | VII. Аб тым, як часам паляўнічы сам робіцца дзічыною Аповесьць Аўтар: Алесь Гародня 1927 год |
VIII. „Пан“ Янэк и „пан“ Міхась → |
Прапануем да спампаваньня!
РАЗЬДЗЕЛ VII
Аб тым, як часам паляўнічы сам робіцца дзічынаю.
∗
∗ ∗ |
А чацьвертай гадзіне —
Янэк Глямбоўскі зноў на сваім пасту.
Заглядае ў камору № 9. Яна — пустая.
Янэк ходзіць удаўжкі калідору. Уперад і назад. Назад — і ўперад.
∗
∗ ∗ |
Раптам —
гучны сьмех.
Той сьмех, ад якога ў нормальных людзей падымаюцца валасы і застывае ў жылах кроў.
Янэк зьдзіўлена прыслухаўся.
Зноў тыя хваравітыя лятуценьні, што не давалі яму спаць уначы?
Шпаркімі крокамі падыходзіць ён да дзьвярэй каморы № 14.
Цокае засаўка, якая засланяе „вочка“.
Янэк прыпаў да дзіркі.
— Яна!
Не, ён, пэўна, зьвар‘яцеў!
— Чорныя вочы!
— Тыя самыя!
— Але чаму яны гэтак
дзіка глядзяць?
І чаго яна сьмяецца?… гэтак страшна?..
Янэк крыкнуў і ледзь ня ўпаў у няпрытомнасьці.
∗
∗ ∗ |
Старшы даглядач дакладае начальніку астрогу:
— Так што, паночку, з жандарам Глямбоўскім нешта нядобрае. Захварэў хлапец. Ледзь стаіць. Дазвольце яго зьмяніць іншым, а то хто-небудзь з арыштантаў уцячэ, ці можа яшчэ што здарыцца… Нядобра будзе…
∗
∗ ∗ |
Праз дзесяць хвілін Янэк выходзіў з астрогу.
Хістаючыся, ён ледзь ішоў у напрамку да казармаў.
Потым павярнуў назад і пашоў — у карчму Моўшы Шмулевіча.
∗
∗ ∗ |
У карчме, апроч Шмулевічавай жонкі Хайкі і пяці жандараў з сэржантам Пясэцкім на чале, нікога ня было.
Янэк сеў у другім канцы пакою і ўзяў сабе цэлую кварту гарэлкі.
Піў чарку за чаркаю, закусваючы маленькім кавалачкам чорнага хлеба.
∗
∗ ∗ |
У хуткім часе ў карчму ўвайшоў яшчэ нехта. Фігура, апранутая досыць элегантна. На носе — пэнснэ.
Незнаёмы прысеў за суседні столік.
Каб Янэк крыху больш часу праслужыў у жандармэрыі і калі-б ён уважлівей прыглядзеўся да твару ўвашоўшага, дык напэўна пазнаў-бы — пана Міхася Гарбатага.
Але сёньня Янэк яшчэ менш, чымся звычайна, цікавіўся Моўшынымі гасьцьмі… Раптам.
∗
∗ ∗ |
Янэк пачаў слухаць.
Там, у тым вугле, ішла размова.
Пясэцкі і Зарэмба хваліліся, як „прывялі да прызнаньня“ галаву бальшавіцкае банды, настаўніка з Пяшчанкі; шкада толькі, што, гэткая сволач, мінуў суд і здох, падлюга.
— А як яго памоцніца, маладая дзяўчына з Дзятлава, прышла да начальніка дэфэнзывы… прасіла, каб яго выпусьцілі…
— Ну, гэтым яна сама сябе выдала.
∗
∗ ∗ |
— А пекная дзяўчына… Пан начальнік дэфэнзывы быў вельмі рад. Пазабавіўся… І яшчэ ў яго ў той час некалькі паноў афіцэраў было.
— Госьці ўсе былі вельмі задаволены.
∗
∗ ∗ |
Янэк дапіў рэшту гарэлкі і вышаў з карчмы.
∗
∗ ∗ |
Ці доўга швэндаўся ён па вуліцах Бярозы — нямаведама.
Але, нарэшце, у яго зьявілася гэткае пачуцьцё, нібыта ён пачаў задыхацца.
Местачковае паветра, распаленае гарачымі праменьнямі яшчэ высока стаяўшага сонца, сьціскала яму грудзі, прымушала сэрца біцца няроўна, апаляла горла і лёгкія, расплаўляла мазгі, пазбаўляла якой бы то ні было энэргіі.
∗
∗ ∗ |
Гэтак, прынамсі, яму здавалася.
І вось — зьявілася думка:
— туды,
за межы пыльнага і гаварлівага мястэчка, туды — дзе няма гэткіх, як ён сам-блакітных мундзіраў, конфэдэратак, ожэлкаў і ўсяго іншага, што можа нагадваць яму пра існаваньне роднай вёскі пад Кельцамі,
ксяндза Канарскага,
касьцёлаў,
кляштараў,
астрогаў,
начальства
і…
яшчэ пра што? —
Пра чорныя вочкі дзятлаўскае дзяўчыны, арыштанткі з каморы № 14, памоцніцы „галавы мясцовых бальшавікоў“ — настаўніка з Пяшчанкі?
∗
∗ ∗ |
Янэк Глямбоўскі ішоў па бальшаку.
Янэк Глямбоўскі дашоў да маёнтку Зьдзітава.
Тутака ён пашоў улева.
Чаму?
Хто-ж можа сказаць, чаму чалавек пашоў улева, а ня ў другі які-небудзь бок, калі яму ўсё роўна куды ісьці, абы толькі ісьці…
Уцячы як мага далей ад…
Ну, хаця б ад самога сябе…
∗
∗ ∗ |
Рака.
Далей ісьці няма куды.
Назад?
Не, уперад, уперад!
Што,
па вадзе і па балоце нельга?
Нічога —
Тут, на прыстані, чаўноў хопіць!
∗
∗ ∗ |
Пераехаць на той бок рэчкі справа ня гэтак простая.
Рэчка вузенькай крывою стужкаю ўецца сярод балота, шырынёю вярсты ў дзьве.
На працягу амаль што дзесяці вёрст — да цьвёрдага грунту можна прыстаць толькі ў трох мясцох.
Ад‘ехаць вёрст сем уверх, супроць цячэньня ракі — Бяроза.
Вярсты тры ўніз па цячэньні — Галавіцкая прыстань.
Янэк паехаў уніз па рацэ.
∗
∗ ∗ |
Ехаў крыху больш за поўгадзіны.
Лёгка выскачыў з чаўна.
Прывязаў яго і пашоў па дарозе.
∗
∗ ∗ |
А насустрэч яму, збоку Бярозы, шоў вэнгер.
Бачылі вы калі-небудзь вэнграў — вандроўных гандляроў з іх вялізарнымі кошыкамі за плячыма?
Сотні іх даўно ходзяць па Заходняй
Беларусі, з вёскі ў вёску.
Чаго толькі ў іх няма?!
І хусткі, і люстэркі, і кніжачкі,
і грабеньчыкі, і кашалькі, і гузікі,
і блёк-ноты, і цукеркі, і шпількі,
і забаўкі розныя дзіцячыя,
і йголкі, —
адным словам,
усё — для ўсіх.
∗
∗ ∗ |
Звычайна гэтыя венгры —
здаровыя, высокія хлапцы.
Гэты-ж — якісьці плюгавы.
Янэк зьвярнуў на яго ўвагу і пачаў пільна ўглядацца ў ішоўшую насустрэч фігуру.
Неяк дзіўна: паходка вельмі зморанага чалавека.
А тым часам на ўсім сьвеце няма гэткіх хадуноў, як вэнгры.
Да таго-ж ён ідзе з Бярозы.
Ня можа быць, каб ён там не затрымаўся, каб не адпачыў у карчме.
Адсюль-жа Бяроза ня гэтак далёка…
∗
∗ ∗ |
Відаць, вельмі цяжкі яго кошык.
Але вэнгер — прызвычаены да кошыка.
Кошык нельга аддзяліць ад вэнгра.
Яны зрасьліся разам і складаюць нешта органічна-суцэльнае.
Напрыклад, як торба на брусе аўстралійскага кэнгуру. Тая, у якой гэты зьвярок носіць сваё дзіцянё.
А гэты вэнгер — ён, відаць, не прызвычаіўся яшчэ да свайго кошыка…
Дзіўна неяк…
А што гэта за цёмныя акуляры?
Вэнгер падышоў зусім блізка.
— Што за знаёмы твар?
Дзе я яго бачыў?
Га!
Прыпомніў:
у карчме Моўшы Шмулевіча,
гадзіны тры таму назад…
Але тады — ён быў у гэткай элегацкай
вопратцы…
А на носе меў пэнснэ. Выглядаў модным франтам.
Нейкі дзіўны вэнгер…
∗
∗ ∗ |
Раптам —
Янэк падняў руку і стукнуў сябе па лобе.
— Сачок!
Але чаго яму тут трэба? —
Пэўна, у Спораўскіх лясох шукае паўстанцаў:
Тых самых 14 хлапцоў з Дзятлава, што пакралі ў нашых вінтоўкі…
∗
∗ ∗ |
У нашых?
Янэк зьдзівіўся.
Неяк дзіка гучэла ў яго вушах гэтае слова.
А праўда!
Што-ж супольнага можа быць між ім, Янкам Глямбоўскім, і тымі грабежнікамі, катамі і злачынцамі ў блакітных мундзірах?
∗
∗ ∗ |
Першы раз прышла Янку ў галаву гэткая думка.
Але яна
яго ня зьдзівіла.
∗
∗ ∗ |
Вэнгер прашоў міма Янэка.
Вэнгер пашоў сваёю дарогаю,
а Янэк сваёю.
∗
∗ ∗ |
Раптам —
Янэк рашуча абярнуўся і паглядзеў усьлед шпіку.
Той адышоў ужо даволі далёка, так што яго было ўжо ледзьве відаць.
Хаваючыся час-ад-часу ў хмызьняку, што ўзрастаў паабапал дарогі, Янэк пашоў сьледам за ім.