На крэсах (1927)/IV
| ← III. Некалькі слоў аб газэтах, ордэне Белага Арла і іншых прыемных і няпрыемных рэчаў | IV. Аб жандары Янку Глямбоўскім, аб ксяндзы Канарскім і аб тым, як праясьніць і без таго зусім ясную справу Аповесьць Аўтар: Алесь Гародня 1927 год |
V Аб пане Міхасі Гарбатым і аб тым, як на лаўца птушка сама прыляцела → |
Прапануем да спампаваньня!
РАЗЬДЗЕЛ IV.
Аб жандары Янку Глямбоўскім, аб ксяндзы Канарскім і аб тым, як праясьніць і без таго зусім ясную справу.
∗
∗ ∗ |
Дзятлава.
На вуліцы ходзяць толькі жандары.
Выданы загад:
пасьля заходу сонца ўсе павінны быць у сваіх хатах.
І ўдзень:
мужчыны, кабеты, дзеці —
усе забіліся ў хаты, як краты ў норкі.
На вуліцу ня выходзяць,
каб не пападацца на вочы блакітным мундзірам:
— Небясьпечна!
Не спадабаецца твар, і —
хто-ж яго ведае? —
Можна апынуцца на хурманцы, недзе на шляху ў Бярозу, — і ехаць у вастрог.
Солтыса кожную хвіліну выклікаюць да пана ротмістра і яшчэ да нейкіх паноў у цывільным, што прыехалі з Пружаны на аўтомобілі.
Хто яны?
Ніхто з сялян гэтага ня ведае.
Жандары паціху перашэптваюцца:
— Павятовы стараста!
— Начальнік павятовае дэфэнзывы…
∗
∗ ∗ |
Чаго працаваць?
Вытчэш палатно, прыдуць жандары, — усё роўна забяруць.
Дый так Марыльцы праца не давалася. Шмат рабіць, калі…
∗
∗ ∗ |
Уранку той жандар, што начаваў у Марыльчынай хаце, жаліўся:
— Позна мы прыехалі…
Каб днём раней, — дык усё-было-б добра:
Затрымалі гэтага галоўнага бальшавіка, а ён ужо сваім сябром, відаць, плян даў: што і як паліць, як і дзе трэба бунтаваць, каго, як і дзе забіць…
Ну, цяпер папаўся — ня вырвецца.
Расстраляюць — факт!
А спрытны хлопец, пся крэў!
І як гэта такіх настаўнікаў назначаюць?
∗
∗ ∗ |
— А як яго зваць? —
ня ўтрымалася Марылька.
— Хто-ж яго ведае: аб гэтым я нічога ня чуў. Вядаю, што быў ён настаўнікам тут блізка ў Пяшчанцы…
∗
∗ ∗ |
Жандар Янэк Глямбоўскі быў такі ня дрэнным чалавекам.
Сумленны хлапец.
Жандарскіх традыцый ня ведаў яшчэ. Толькі два тыдні таму назад пачалася яго службовая кар‘ера.
Ну, дык што-ж тут дзіўнага, што ён сам схапіў вядро і пабег да калодзежу па ваду,
што ён дапамог Габрусю, Марыльчынаму брату, перанесьці абамлеўшую дзяўчыну ў кут і прыкладаць ёй да галавы ручнік са сьцюдзёнаю вадою,
што ён сам уліў ёй у горла са свае паходнае пляшкі крыху гарэлкі?
∗
∗ ∗ |
Да самага вечара прасядзеў жандар з Марылькаю.
Усьцяшаў яе.
— Чаго-ж ты плачаш?
— Ты-ж сама кажаш, што ён не вінаваты.
— Ну, а калі не вінаваты, —
дык нічога яму й ня будзе.
— Пасядзіць крыху ў астрозе, будзе суд, — апраўдаюць.
∗
∗ ∗ |
Ты шкадуеш дзяўчыну.
Дарма!
Глядзі, каб каму-небудзь не давялося потым пашкадаваць цябе самога.
Можа ў тваёй хаце засталіся старыя маці і бацька?
∗
∗ ∗ |
Сьмешны хлопец!
Ён служыць у жандарах два тыдні, а ўсё яшчэ гаворыць пекныя і прыгожыя рэчы —
пра суд,
пра справядлівасьць,
пра бога,
пра вінаватых і невінаватых,
пра праўду і крыўду.
Там, далёка, у Польшчы, у роднай вёсцы, дзесьці пад Радамам ці Кельцамі чуў ён, як аб усім гэтым казаў з амбону ксёндз Канарскі.
Цяпер тут, на крэсах, у якіх 100 ці мо‘ 150 вярстох ад бальшавіцкае граніцы, у беднай хаце беларускага мужыка ён гаворыць тыя
самыя словы.
∗
∗ ∗ |
Ён верыць, ад шчырага сэрца верыць у свае словы.
А ці верыў сам сабе пан ксёндз Канарскі, калі гаварыў з амбону сваё казаньне?
∗
∗ ∗ |
Васіль Гарбацэвіч пераначаваў у Бяроскім астрозе.
Нельга сказаць, каб з выгоднасьцю.
Але гэтак балела цела, гэтак зморана была душа, што ўсё-ткі — з прыемнасьцю лёг ён на ложак з дошчак і адразу заснуў.
Заснуў і спаў так моцна, як толькі можа праспаць змучаны, зьбіты, хворы чалавек.
Уранку яго разбудзіў даглядач.
— Уставай. Прышлі па цябе.
∗
∗ ∗ |
Васіль ускочыў, агледзеўся.
Востры боль у разьбітым плячы ад удару ручкаю нагана прымусіў яго адразу прыпомніць усё, што было ўчора. Цяперашняе яго становішча гэтак сама адразу зрабілася зусім
ясным, як ясным зрабілася й тое, што чакае яго ўперадзе.
∗
∗ ∗ |
Падымалася,
і нейкаю галкаю падступала да горла…
∗
∗ ∗ |
Васіль устаў і моўчкі, ціхімі крокамі, пашоў усьлед за дагледачом.
∗
∗ ∗ |
На першым паверсе, унізе, у габінэце начальніка астрогу, сядзеў нейкі пан у цывільнай вопратцы.
— Сьледчы, — падумаў Васіль.
∗
∗ ∗ |
— Сядай!
Васіль сеў.
Глядзеў пану ў твар, стараючыся прачытаць у ім свой лёс.
Дарма: сухія бязьлітасныя вочы глядзелі на яго.
Нічога — апрача цікавасьці,
тэй цікавасьці, з якою паляўнічы разглядае зайца, шукаючы таго месца, куды папала яго куля, i вырашаючы паважнае пытаньне:
што, зьвярок —
стары ці малады?
Апрача гэтага —
апрача цікавасьці і бязлітаснасьці —
нічога ня ўбачыў Васіль.
Спачатку —
пасыпаліся звычайныя пытаньні:
— Хто?
— Як зваць?
— Адкуль родам?
— Колькі год?
Нашто гэта? Ці-ж сьледчы сам гэтага ня знае? Васіль падумаў, але не сказаў.
Скарыўся.
Што будзе далей?
∗
∗ ∗ |
Вы абвінавачваецеся ў тым, што, стоячы на чале комуністычнай організацыі, вы вялі сярод сялянства бальшавіцкую агітацыю.
— На працягу трох тыдняў, з 6-га па 28-е ліпеня, вашы агенты атруцілі 6 кароў у пана Трэмбацкага.
— Уначы з 1-га на 2-е жніўня, ужо пасьля вашага арышту, згодна з атрыманымі імі ад вас загадзя інструкцыямі, вашыя агэнты падпалілі двор Сігневічы і паднялі паўстаньне ў бліжэйшых вёсках, захапіўшы ў сонных жандараў зброю.
Цяпер — паўстаньне ўжо зьліквідавана. Ваша праца, на шчасьце, пашла на нішто.
Ці прызнаеце вы сябе вінаватым?
∗
∗ ∗ |
Увечары
жандары не прывялі, але прынясьлі на руках Васіля ў яго камору.
Ён быў ледзь жывы.
Але хто-ж зьдзівіцца гэтаму?
Хто-ж ня ведае, як вядзецца допыт політычных злачынцаў у польскай дэфэнзыве, ды яшчэ на крэсах?
Там, дзе разбурылася стыхія народнага гневу;
там, дзе жыцьцё чалавека каштуе таней абгрызенае морквы;
там, дзе блізка пагранічныя слупы
вольнае БССР;
там, дзе глеба пад нагамі паноў хістаецца больш, чым дзе-б там ні было ў іншым месцы?
∗
∗ ∗ |
1.Арыштанта падвешваюць за рукі на некалькі гадзін, покуль у яго не расьцягнуцца сухажыльлі.
2.Астаўляючы яго падвешаным, сьціскаюць яму пальцы прэсам.
3.Колюць шпількамі і кішанёвымі ножыкамі.
4.Б‘юць у грудзі і ў жывот ручкаю ад нагана.
5.Пад пазуры запускаюць стрэмкі з запалак.
6.Гарачымі запалкамі падпальваюць сухажыльлі ў тым месцы, дзе канчаецца далонь і пачынаюцца пальцы, і паміж пальцамі.
7.Прывязваюць да крэсла і пякуць голыя калені меднымі дротамі ад электрычных правадоў, ачышчанымі ад ізоляцыі.
8.Калі арыштант траціць прытомнасьць, яго абліваюць халоднай вадой, даюць нюхаць нашатырны сьпірытус і пачынаюць допыт зноў, — пакуль ня зморацца каты.
Гэтак атрымліваецца матэрыял для вялікіх політычных процэсаў.
Начальнік дэфэнзывы быў нездаволены. На працягу сямі гадзін пытаў ён гэтага „бальшавіка“, але так і ня здолеў нічога дабіцца.
— Упарты хлапец!
— Сьмелы.
— Але блазан:
— Чаго запірацца?
— Ці-ж справа і так ня зусім яшчэ
ясна?
— Што-ж —
прыдзецца пару дзён яму адпачынку даць.
— А потым
зноў папрабуем…
— Убачым, што рабіць…
— А тымчасам?
— Зловім яшчэ каго-небудзь з яго хэўры,
тады справа стане яшчэ ясьней.
— Хай пабегаюць шпікі…