На зачарованых гонях (1923)/Лявоніха й Сымоніха
| ← Дудар | Лявоніха і Сымоніха Апавяданьне Аўтар: Змітрок Бядуля 1923 год |
Панас на небе → |
| Іншыя публікацыі гэтага твора: Лявоніха і Сымоніха. |
Прапануем да спампаваньня!
Лявоніха й Сымоніха.
Лявоніха й Сымоніха — гэта дзьве блізкія суседкі, дзьве вясковыя ягадкі. Жывуць яны побач, пасярод вёскі, хата каля хаты. Хаты іхнія старэнькія, маленькія, закураныя й нахіленыя адна да аднэй; нібы зацікаўлена, пільна, ўглядаецца адна на адну, пазірае вакно на вакно, дах на дах, комін на комін, адны аднымі любуюцца й налюбавацца ня могуць.
А з вакна хаткі сваёй глядзіць Лявоніха на хатку Сымоніхі, хоча даведацца, што там дзеецца-робіцца, што Сымоніха на сьняданьне ладзіць, якія бліны пячэ. Чым падмазвае іх, які фартух сягоньня надзела, ці вясёлая яна, і аб чым гутарыць з Сымонам сваім і аб чым думае яна. Лявоніха супакоіцца ня можа. Страшэнна ведаць хоча аб усім гэтым. Выцягвае шыю, настарожвае вушы, праз пабітую шыбіну ўцягвае носам паветра — мо‘ што-колечы слухам ці нюхам пачуе…
А Сымоніха ў сваёй хаце робіць тое самае ад пачатку да канца. Так, як і суседка, хоча ўсё знаць-ведаць, што робіцца ў Лявоніхі, з няменшай зацікаўленасьцю, чым Лявоніха.
Аднастайнае, нуднае вясковае жыцьцё выгадавала ў іх душах гэту цягу й вырасьціла яе ў вялікія разьмеры. Зацікаўленасьць, наогул, грае вялікую ролю ў стварэньні й разьвіцьці людзкой культуры й дапамагае шчасьцю на зямлі, а што тычыцца шчасьця ў Лявоніхі й Сымоніхі ад гэтай зацікаўленасьці, дык хто іх ведае — гэта зрабілася ў іх проста штадзённай патрэбай, як хлеб духоўны. У гэты бок яны, гэтыя дзьве суседкі, пакіравалі ўсе сілы свайго духу, ўсю энэргію сваіх пачуцьцёў.
Але зацікаўленасьць іхняя так сама ня любіць абібоцтва, а шукае разнастайнасьці, руху. І вось Лявоніха з Сымоніхай ня могуць доўга здавальняцца толькі нямым пазіраньнем праз затуманеныя вакенцы сваіх хатак, і кожная з іх ловіць зрэнкамі кожны рух суседкі. Не прапускаецца найкароткая гамонка, чуць прыкметны шум і рып дзьвярэй, або стук вілачніка. І вось суседкі, як-бы раней згаварыўшыся, вукрадкам соўваюцца з сваіх хат.
Як-бы рыхтуючыся зарэзаць чалавека альбо крадучыся да свайго заліхвацкага палюбоўніка, Лявоніха на цыпачках падыходзіць да дзьвярэй. Ня чутно, як падымае клямку й як высувае напалавіну сваю галаву. І вось з заміраньнем сэрца Лявоніхі блісь адным вокам у бок дзьвярэй Сымонавай хаты, так бліснула туды вокам, як-бы нажом пракалоць хацела дзьверы Сымонавай хаты, каб разок хоць глянуць, што там робіцца.
Але, як толькі зірнула, дык, як апараная варам, адскочыла назад і стукнула дзьвярыма. Пры гэтым стукнулі дзьверы й Сымонавай хаты, бо Сымоніха рабіла тое самае; і яны ўгледзілі адна адну ў мігаценьне вока, у адных і тых самых позах, з аднымі й тымі самымі выразамі зацікаўленасьці ў вачох. Пры гэтым яны зрабіліся страшэнна падобнымі адна да аднэй, і кожнай здавалася, што яна толькі глянула ў люстэрка.
Троху адсопшыся, яны зноў прыняліся за сваю работу. Урэшце абедзьве, ня вытрываўшы, вышлі з сваіх хат, нібы на надвор‘е паглядзець і курэй паклікаць.
— Ціп-ціп-ціп-ціп! — кажа Лявоніха.
— Ціп-ціп-ціп-ціп! — кажа Сымоніха.
І голас у іх адзін і той самы — троха пісклявы, троха з хрыпоткай, троха салодкі й троха горкі, троха лагодны й троха сварлівы.
— А дзе-ж мае куры дзеліся, каб іх каршун? — кажа Лявоніха.
— А дзе-ж мой певень прапаў, каб ён здох? — кажа Сымоніха.
Пры гэтым яны паглядаюць адна на адну няшчырымі, масьлянымі вачыма. Хітрасьць і фальш відаць у кожным іх руху, у кожным павароце. А болей усяго гэта відаць у іх гутарках. Гэта хітрасьць даходзіць да сьмяхоты, да наіўнасьці, да нейкага асобнага выразу шчырасьці, і кожная з іх ведае думкі другой лепей, чымся свае ўласныя.
Страляючы вачыма адна ў адну, Сымоніха з Лявоніхай патроху пачынаюць гутарку, як-бы наладжваючы скрыпкі. Мова іх на першы погляд здаецца самай простай і бязьвіннай, як дзіцячая гутарка, але яна і ня простая і не бязьвінная. Дзеля таго, каб зразумець глыбокі сэнс гэтай мовы, дык тут напэўна патрэбен добры тлумач — іначай чалавек не пачуе праўдзівага смаку.
— Дзень добры, Сымоніха! — кажа Лявоніха.
Гэта значыць: галавой уніз, паскудніца!
— Добры дзень, Лявоніха! — кажа Сымоніха.
Гэта значыць: згінь ты, прападзі, падла старая!
— А даўненька мы ня бачыліся, суседачка.
Гэта значыць: дай бог, каб цябе, паганіцу, ужо болей ніхто ніколі не пабачыў.
— А во, іду даведацца, як ты маешся, міленькая.
Гэта значыць: чаму так доўга ліха цябе яшчэ не забрала, шэльма?
Пры гэтым суседкі дробнымі й пэўнымі крокамі падыходзяць адна да аднэй, не перарываючы сваёй гутаркі дыплёматычнай. Нібы войска на войска наступае.
— Эт, — кажа Лявоніха цукровым голасам, — жыву-гадуюся, як гарох той пры дарозе, кратаюся як-колечы.
— А што чуваць у цябе, кумачка-любачка?
Гэта значыць: трасца табе ў бок, ліха тваёй матары! Прышла ты, сарока, выведаць, што ў хаце маёй робіцца — скульлё даведаешся, недачаканьне!
— Эт, — кажа Сымоніха мядовым галасочкам, — і дабра ня чуваць і ад ліха ня ціха. Ой, бедная мая галовачка! Ой, жыцьцё маё палынь-травіцаю зарасло!
Прыяцельцы можна троха пажаліцца ды паскардзіцца.
Гэта значыць: каб ты не дажыла, не дачакалася, пакуль я буду табе хваліцца, нячыстая душа, сваім багацьцем. Працую й жыву. Бог і рубельчыкам, і тым, і сім не абмінае — я не такая крывуля, як ты!
Бабы робяць кіслыя твары, кожная на свой лад. Гэтыя фізыяноміі вельмі розьняцца адна ад аднэй і вельмі падобны. Яны гавораць і мімікай.
Постаць Лявоніхі кажа бяз слоў, але выразна:
— З чым прышла, з тым і пойдзеш скрозь зямлю.
Выгляд Сымоніхі кажа бяз слоў, але досыць зразумела:
— Трэскайся, лопайся, але ты ў мяне шышка не вялікая!
І добрыя суседкі далей гавораць:
— Скажы, любанька, Сымон твой перастаў піць? Ён рукамі болей да цябе ня соваецца? — пытаецца Лявоніха, і вочы яе робяцца рахманыя й жаласьлівыя.
Гэта значыць:
— Думаеш, гадзіна, ня ведаю, што ён тваю скуру лупіць і ўдзень і ўночы? Але ты, здыхляціна, гэткага мужыка ня варта!
— Ха-ха-ха, золатца маё! — сьмяецца весела Сымоніха, — дзякаваць божаньку, як толькі знахар даў мне лякарства, дык рукой адняло — другім чалавекам Сымон зрабіўся; цяпер ў мяне ня жыцьцё, а проста рай.
Гэта значыць:
— Хоць пукайся, сьцерва, хоць трэскайся на кавалкі, хоць макам рассыпайся, ня буду табе на радасьць жаліцца, што ў мяне бакі, як цапамі пабітыя ад зялезных кулакоў Сымона, каб ты запрапасьцілася разам з ім!
Лявоніха бярэцца рукамі за твар Сымоніхі, углядаецца ёй у вочы, ківае галавой ды й кажа:
— А праўду кажаш, даль-бог, праўду! Ты цяпер куды лепей, нават, выглядаеш. Ты зрабілася, як тая макавачка, чырвоненькая! А круглая-круглая, аж зайздрасьць бярэ!
Гэта значыць:
Агіда ты! Прыгажэйшую за цябе ў труну кладуць. Ой добранька ведаю жыцьцё тваё пякельнае! Ад мяне, гадаўка, ня ўтоішся! Не на такую напала!
Сымоніха гладзіць Лявоніху й кажа:
— Няма чаго богу грашыць, неяк кратаемся.
Гэта значыць:
— Халера ты! Каб ты ўгару глядзела ды сонца ня бачыла! Каб цябе скруціла ў тры пагібелі! На што сыпле мне соль на раны?
— Ніхто ў нашым сяле гэтак дружна ня жыве, як мы з табою! — зьдзіўлена й натхнёна кажа Лявоніха.
— Ды як-жа йначай, сэрца маё, як іначай, даражэнькая! — трапляе ёй у тон Сымоніха.
Гэта ўсё значыць:
— Няпраўда! мана! фальш!
— Хадзі ка мне, зязюлечка, у хату! Пагаворым аб тым ды аб сім, — кажа Лявоніха.
Гэта значыць:
— Каб ты на парозе маім ногі свае паламала, нячыстая душа! Каб ты галаву скруціла на ганку маім!
— Во, гвалтам цягне ў хату — кажа Сымоніха, — дзякую, сястрычка, ды йдзём у маю хату — і мы людзі хрышчоныя!
Гэта значыць:
— Калі ніхто ня ведае, як хто абедае, дык я даведаюся, бо ўлегцы мяне ня возьмеш!
— Заходзь ка мне! — кажа Лявоніха.
— Ды ты йдзі ка мне! — упіраецца Сымоніха.
Лявоніха на гвалт хоча зайсьціся да Сымоніхі, а Сымоніха — да Лявоніхі.
Доўга цягне Лявоніха суседку да сябе ў хату — тая ўпіраецца й ня йдзе.
Доўга цягне Сымоніха суседку ў сваю хату — тая ня хоча ды годзе.
Урэшце моцна нацягнутыя струны ня вытрываюць і лопаюцца з такім моцным трэскам, што трэск гэты творыць новую музыку. Суседкі пераходзяць ад няшчырасьці да шчырасьці:
— Як?! — кажа Лявоніха, — ты ганьбуеш маёй хатай?! — і вочы яе прымаюць свой праўдзівы выгляд — злосны, зьняважлівы.
Як!? — кажа Сымоніха, — ты пагарджаеш маім кутком!? — і вачыма пазірае яна на суседку так гнеўна, як-бы яе зьесьці хоча.
Слова за слова — і з іх пасінелых вуснаў разам са сьлюною пачынаюць сыпацца такія адборныя й ядраныя слоўцы, як пацеркі, як зорачкі, як зялезны боб, як горкі перац. І тут ужо тлумач непатрэбны, бо кожнаму й так добра зразумела.
— Ты — сякая, ты — такая! — крычыць Лявоніха.
— Ты — такая, ты — сякая! — грыміць Сымоніха.
— Шэльма! — лаецца Лявоніха.
— Гадаўка! — дражніцца Сымоніха.
— Шэльма! шэльма!! шэльма!!!
— Гадаўка! гадаўка!! гадаўка!!!
Адна адну проста заклінае гэтымі брыдкімі словамі. Але болей ім слоў ужо не хапае, і яны ад слоў пераходзяць да рук:
— Во!
— На!
І дзьве фігі, як дубовыя сукі, выходзяць на сцэну. Фіга Сымоніхі пападае проста ў нос Лявонісе, а фіга Лявоніхі — акурат у нос Сымонісе. Але не ад фігаў пачалася і ня фігамі канчаецца гэта гісторыя. Пачынаецца новая праца звычайнымі кулакамі, потым парканікамі, потым пачынаюць качаць адна адну па зямлі й рваць за доўгія валасы. Ды ёсьць у іх розныя спосабы калатні — усіх і не пералічыш адразу.
На крыкі й ляманты зьбягаецца ўся вёска. А Сымон з Лявонам стаяць каля сваіх хат ды толькі сьмяюцца. Вось гэты сьмех памагае разьюшаным бабам, як халодная вада. Пачуўшы сьмех сваіх мужыкоў, яны перарываюць калатню, ускакваюць з зямлі, і кожная злосна кідаецца на свайго мужа за тое, што гад ня толькі не памагае ў гэткай бядзе, каб выйсьці з гонарам, ды яшчэ сьмяецца з сваёй пакрыўджанай жонкі.
Пасьля гэтага суседкі цэлы дзень, кожная на сваім двары крычыць другой такія словы й вытварае такія штукі, якіх людзі добрыя ня ведаюць і сьвет божы ня бачыў…
Пасьля гэтага пару дзён суседкі зусім ня цікавяцца адна аднэй — ня прыслухоўваюцца і ў вокна не паглядаюць.
А ў нядзелю йдуць разам на кірмаш, як ні ў чым ня бывала, і дружба ў іх яшчэ болей павялічваецца.
Пасьля кірмашу пачынаецца ў іх уся гісторыя з самага пачатку, перайначаная на новы лад — дзе дабаўляецца, дзе адбаўляецца — сьвяжуткая, навюханькая гісторыя, як-бы толькі радзілася яна на сьвет божы.
Гэтак ідзе тыдзень за тыднем, месяц за месяцам, год за годам, акуратна, як па загаду звышку.
І трэба прызнацца, што Сымоніха з Лявоніхай маюць вялікі спрыт прыдумваць на кожны раз новыя прычыны, за што цалавацца й за што біцца, робячы гэтым прыемнасьць і самім сабе і добрым людзям
Менск, 1920 г.