На зачарованых гонях (1923)/Гора ўдавы Сымоніхі

Гора ўдавы Сымоніхі
Апавяданьне
Аўтар: Змітрок Бядуля
1923 год

Іншыя публікацыі гэтага твора: Гора ўдавы Сымоніхі.

Прапануем да спампаваньня!

Гора удавы Сымоніхі.

Удаву Сымоніху ўсе завуць ведзьмай за тое, што яна шэпча й шэпча. Хто не ўвашоў-бы ў яе курную хату, яна злосна зірне й давай марматаць: «Соль табе ў вочы, перац табе ў нос!» — гэтак тры разы, а мо’ і шэсьць. А кажа яна гэтак, бо баіцца ўроку, хаця на яе ніхто надта не ўглядаецца, бо яна, як брахуны нашыя кажуць, крыху гарбатая, нос, як цыбуля, а пальцы, як тыя граблі, пакручаныя. У хаце гэтак сама багацьце і надта, вялікае: эт! — стаіць аблезлы куфар, крывабокі стол, чорны тапчан ды йшчэ шмацьцё якое, але затое адна аднюсенькая скацінка ёсьцека ў хаце, каторай яна надта даражыць, а часам чужое вока зірне на пястуна яе, дык мо’ зашкодзіць — трасца, яго ведае! А скацінка тая — сьвінцо. І стаіць яно ў загарадцы, каля самага ложка: відаць, што надта любіць яна сьвінцо сваё.

Што год, як толькі зьбярэцца ў Сымоніхі колькі залатовак, яна ўвязваець іх у хусьцінку й выпраўляецца ў мястэчка на рынак купіць сьвінцо.

Шмат часу перад гэтым яна ўсім суседзям дурыць голавы, апавядаючы, якое яна сабе сьвінцо выбера: дзе будуць латачкі чорныя, дзе рудыя і які будзе лычык — беленкі або чорненькі; капытцы гэтак сама. Выбера яна якраз такое, якое ўздумае яшчэ дома, як брахуны нашыя кажуць. Але, як толькі пад пазухай дамоў занясе, як дзіцянё якое, дык ўжо ні з кім не гавора: «А трасца яго ведае, а можа зашкодзіць!..»

Яна, нават, у твары перамяняецда: Вочы гараць, а сама зухаватай робіцца. І песьціць і нянчыць яна сьвінцо сваё — на дзіва: і малако купляе, і мукі, і хлеба, нават, абаранкаў, ак брахуны нашы кажуць. Сама есьці ня будзе — хай сьвінцу астанецца. На заработкі рэдка ходзіць: часу няма, трэба гадунца даглядаць. Што дзень сьвінцо амаль не на палец таўсьцеець, робіцца, проста, як панскае: вымытае, чыстае, амаль як сама пані з двара, як брахуны нашыя кажуць.

А пасьля ўжо перад калядамі, як скрабець і чысьціць на гародзе Сымоніха сьвінцо сваё, дык яна толькі цешыцца й думае, што бадай шынкар Мэндаль, гэты кручаны рамень, і то не палічыў-бы, сколькі яна разоў за ўвесь час выгаварвада: «соль табе ў вочы, перац табе ў нос!»

Але сёлета… і цяперака ў грудзёх калоціцца, як успомню. Сёлета, Сымоніха, выкарміла гэткага лоўкага парсюка, што ўсім на дзіва; яна яшчэ й цяпер кажа, што першы раз на яе вяку, бадай, удаўся такі… Але на тое ліха увайшоў нейкі чужы чалавек. Нешта ў Сымоніхі ў нутры адарвалася, як яна толькі зірнула на яго: барада казьліная, вочы страшныя — каб яго зямля не насіла, гэткага лайдачугу!.. Яна яму — «соль у вочы, перац у нос!» — амаль не разоў дваццаць ці трыццаць пераказала, а ён — давай углядацца на парсюка, як воўк які. Парсюк толыкі: хірк, хірк і… змоўк.

Выйшаў чалавек і ў гэту самую хвілю парсюк есьці перастаў. Сымоніха паклікала знахара — ён шаптаў, шаптаў, курыў, курыў, даваў зельля ўсялякага, стараўся-ткі і — праўду сказаць — парсюк у ночы — хірк, хірк і… даўся.

Плакала, енчыла Сымоніха, як па нябошчыку (па Сымону гэтак ня плакала). Таткам звала, нават, цалавала, як брахуны нашыя кажуць, але што-ж — прапала!

За тое, сколькі лаянкі высыпалася на таго чалавека, а-ей-ей, страх успомніць! Хаця апасьля, як яна разрэзала, дзеля цікавасьці, парсюка ды знашла вялікі цьвек у вантробах, то ўсхапанулася ды ўспомніла, што сама бачыла гэты цьвек на прыпечку й мусі сама неяк у гаршчочак укінула, аде вінават дзеля таго-ж той чалавек, каб яго зямля не насіла, гэткага лайдачугу! Ён як зірнуў — дык… але што калатырыць доўга — за адзін дзень пастарэла Сымоніха на дзесяць год. Страх на яе глядзець: да гары нагамі ўсё жыцьцё яе перавярнулася…

Прайшло ўжо болей поўгода, сьвінца ўжо Сымоніха ня купляець — дзе ёй: яна зьбіраецца ўжо богу душу аддаць — надта слаба стала, і такі жыць ёй ня трэба апасьля гэтага гора, як сама яна кажа. Вось што знача гора!

Але й пры сьмерці марматне: «соль табе ў вочы, перац табе ў нос!» — як брахуны нашыя кажуць.

Вільня, 1912 г.